هورمون گیاهی: تفاوت میان نسخه‌ها

{'''هورمون گیاهی''' به مواد مختلفی اطلاق می‌شود که در بخشی از موجود زنده ساخته شده و پس از انتقال اثرات فیزیولوژیکی محسوسی در دیگر قسمتهایقسمت‌های آن به جا می‌گذارد و در تراکم‌های بسیار کم فعالند. این تصور کلی در اصل در قلمرو فیزیولوژیکی حیوانی بوجود آمده و این واژه هورمون از ریشه یونانی به معنی تهیج کردن گرفته شده استشده‌است. هورمون‌های گیاهی که اغلب فیتو هورمون خوانده می‌شود در بافتهای مریستمی یا لااقل جوان از هر نوع ساخته می شوندومی‌شوندو غالباً اثر خود را پس از انتقال به بافت هدف می‌گذارند.

هورمون‌ها با آنزیم‌ها و تیامین‌ها و DNA در این خاصیت مشترکند که به غلظت بسیار کم یا ناچیز باعث ایجاد اثرات فیزیولوژیکی عمیق می‌شوند. اصولاً واژه هورمون باید به ترکیباتی محدود شود که به طوربه‌طور طبیعی در درون موجود زنده ساخته می‌شود لذا در تعریف هورمون گیاهی می‌توان گفت مواد آلی می‌باشد که مواد غذایی نبوده و توسط گیاهان تولید می‌شود و در غلظت‌های کم فرایند فیزیولوژیکی را تنظیم می‌کند. گاهی موادی که بصورتبه صورت مصنوعی تولیدشده‌اند اثرات مشابه یا عیناً نظیر یکی از هورمون‌های طبیعی گیاهی را دارند که نباید آنهاآن‌ها را هورمون گیاهی نامید بلکه واژه صحیحتر برای چنین ترکیباتی که اثراتی نظیر هورمون روی گیاه دارند تنظیم کنندهتنظیم‌کننده رشد می‌باشد. تنظیم کننده‌هایتنظیم‌کننده‌های رشد ترکیبات سنتزشده یا هورمون‌های گیاهی هستند که فرایندهای فیزیولوژیکی را تغییر می‌دهند. این مواد با تقلید کردن از هورمون‌ها، تأثیر روی (سنتزشدن) هورمون‌ها و از بین بردن یا انتقال یا تغییر دادن محل تأثیر هورمونی، رشد را تنظیم می‌کنند. می‌توان گفت تمام هورمون‌ها، تنظیم کنندهتنظیم‌کننده رشد هستند اما تمام تنظیم کننده‌هایتنظیم‌کننده‌های رشد هورمون نیستند.

الف) تحریک کننده‌هایتحریک‌کننده‌های رشد شامل: اکسینها (Auxin)، جیبرلینها (Giberellin) و سیتوکینینها

الف) تحریک کننده‌هایتحریک‌کننده‌های رشد شامل: [[اکسین]]ها (Auxin)، [[جیبرلین]]ها (Giberellin) و [[سیتوکینین]]ها

اولین گروه هورمون گیاهی هستند که کشف شدند و مورد استفاده قرار گرفته. ماهیت هورمونی آنهاآن‌ها بطور روشن در آزمایشی که برای اولین بار توسط وانت در سال ۱۹۲۸ انجام گرفت در کولئوپتیل یولاف از گیاهان تیره غلات نشان داده شده و در غلظت کمتر از ۱۰*۱مولار می‌توان به کار برد طبیعی‌ترین ترکیبی که در گیاهان شناخته شده استشده‌است [[اسید ایندول -۳- استیک]] (IAA) می‌باشد که احتمالاً در گیاهان از اسید آمینه [[تریپتوفان]] ساخته می‌شود. مراکز عمده ساخته شدن آکسین بافت‌های مریستمی انتهایی از قبیل جوانه‌های در حال بازشدن، برگهایبرگ‌های جوان، نوک ریشه، گلهاگل‌ها یا گل آذین روی ساقه گلدار می‌باشد و نحوه انتقال آکسین در اندامهای جوان از بالا به پایین و در اندامهای پارانشیمی در داخل آوندهای آبکشی انجام می‌گیرد و در ریشه هم از نوک ریشه به سمت بالای ریشه صورت می‌گیرد.

از آکسین‌های مصنوعی می‌توان به اسید -نفتالین- استیک، اسید ایندول -۳- بوتیریک، اسید ۲–۴-در کلرو فنواکسی استیک، اسید نفتاکسی استیک و اسید تریو یدوبنزوئیک اشاره نمود. اسید ایندول استیک بعنوانبه عنوان هورمون طبیعی در اثر آنزیم‌هایی ازقبیل اکسیدازها و فنولازها تجزیه می‌شود. قابل ذکر است بکار بردن غلظت‌های نسبتاً زیاد آکسین‌ها همچنین منجر به نقایصی در گیاهان از قبیل تغییر شکل برگ، ساقه و ریشه، رنگ پریدگی برگهاٍ جلوگیری از طویل شدن ریشه‌ها یا بازشدن گلهاگل‌ها و ایجاد ورم و آماس می‌شود.

۱- طویل شدن سلولهاسلول‌ها و اندامها: اولین اثر آکسین‌ها می‌باشد که افزایش غلظت آکسین شدت طویل شدن سلولهاسلول‌ها را به همراه دارد. اما اثر بازدارندگی نیز دارد یعنی آکسین با همان غلظتی که سبب تشدید طویل شدن اندامها هوایی را دارد طویل شدن ریشه را کند می‌سازد.

۲- نور گرایی (فتوتروپیسم): این اثر که بیشتر بصورتبه صورت خمیدگی در گیاه می‌باشد بعلت توزیع نامتقارن اکسین در اندام مربوط قابل ملاحظه می‌باشد خمیدگی مزبور ناشی از این است رشد در سمت نزدیک به نور تا حدودی کند و رشد سمتی که به دور از آن است شدید تر است.

=هورمون گیاهی به مواد مختلفی اطلاق می‌شود که در بخشی از موجود زنده ساخته شده و پس از انتقال اثرات فیزیولوژیکی محسوسی در دیگر قسمتهایقسمت‌های آن به جا می‌گذارد و در تراکم‌های بسیار کم فعالند. این تصور کلی در اصل در قلمرو فیزیولوژیکی حیوانی بوجود آمده و این واژه هورمون از ریشه یونانی به معنی تهیج کردن گرفته شده استشده‌است. هورمون‌های گیاهی که اغلب فیتو هورمون خوانده می‌شود در بافتهای مریستمی یا لااقل جوان از هر نوع ساخته می شوندومی‌شوندو غالباً اثر خود را پس از انتقال به بافت هدف می‌گذارند.

هورمون‌ها با آنزیم‌ها و تیامین‌ها و DNA در این خاصیت مشترکند که به غلظت بسیار کم یا ناچیز باعث ایجاد اثرات فیزیولوژیکی عمیق می‌شوند. اصولاً واژه هورمون باید به ترکیباتی محدود شود که به طوربه‌طور طبیعی در درون موجود زنده ساخته می‌شود لذا در تعریف هورمون گیاهی می‌توان گفت مواد آلی می‌باشد که مواد غذایی نبوده و توسط گیاهان تولید می‌شود و در غلظت‌های کم فرایند فیزیولوژیکی را تنظیم می‌کند. گاهی موادی که بصورتبه صورت مصنوعی تولیدشده‌اند اثرات مشابه یا عیناً نظیر یکی از هورمون‌های طبیعی گیاهی را دارند که نباید آنهاآن‌ها را هورمون گیاهی نامید بلکه واژه صحیحتر برای چنین ترکیباتی که اثراتی نظیر هورمون روی گیاه دارند تنظیم کنندهتنظیم‌کننده رشد می‌باشد. تنظیم کننده‌هایتنظیم‌کننده‌های رشد ترکیبات سنتزشده یا هورمون‌های گیاهی هستند که فرایندهای فیزیولوژیکی را تغییر می‌دهند. این مواد با تقلید کردن از هورمون‌ها، تأثیر روی (سنتزشدن) هورمون‌ها و از بین بردن یا انتقال یا تغییر دادن محل تأثیر هورمونی، رشد را تنظیم می‌کنند. می‌توان گفت تمام هورمون‌ها، تنظیم کنندهتنظیم‌کننده رشد هستند اما تمام تنظیم کننده‌هایتنظیم‌کننده‌های رشد هورمون نیستند.

الف) تحریک کننده‌هایتحریک‌کننده‌های رشد شامل: اکسینها (Auxin)، جیبرلینها (Giberellin) و سیتوکینینها

۴- کیفیت میوه: استفاده از این هورمون ۴ الی۵ هفته قبل از برداشت بررویبر روی میوه‌های آلوده باعث بهبود کیفیت می‌شود.

در سال ۱۹۵۵ دانشمندی بنامبه نام میلر موفق شدکه از DNA تجزیه شده اسپرم [[شاه ماهی]] اولین انگیزنده تقسیم یاخته‌ای را جدا کندو آن را کینین نام نهاد و بعدها معلوم شد که این ماده مصنوعی در گیاه وجود ندارد و اولین ماده طبیعی استخراج شده از گیاه که در واقع سیتو کینین طبیعی می‌باشد از بذر ذرت به دست آمده که آن را [[زآتین]] نامیده شد. زآتین یکی از فعالترین سیتوکینین شناخته شده استشده‌است که دارای اثرات رونق بخشی دارد که مهمترین آن تقسیم سلولی است. سیتوکینین‌ها بطور عمده در مریستم‌های انتهایی ریشه، گل آذین‌ها و میوه‌های در حال رشد ساخته می‌شود. سیتوکینین ساخته شده در نوک ریشه بوسیله شیره خام آوندهای چوبی و در بخش‌های بالایی گیاه توسط آوندهای آبکشی بسمتبه سمت پایین انتقال می‌یابد.

۱- بزرگ شدن و طویل شده سلولهاسلول‌ها: سیتوکینین‌ها در مرحله طویل شدن سلول یا بزرگ شده آن رشد تأثیر می‌گذارد ولی اینکه اثر رونق بخشی یا باز دارنده است بستگی به اندام مربوط نوع بخصوص سیتوکینین و غلطت آن دارد.

۳- تشکیل ریشه: سیتوکینین با غلظت خیلی کم به تشکیل ریشه کمک کرده ولیکن در غلظت زیاد از تشکیل آن جلو گیریجلوگیری می‌کند.

۴- پیری دیر رس: این هورمون پیری را در برگهابرگ‌ها با غلظت نسبتاً کم به تأخیر می‌اندازد و از ریزش گلهاگل‌ها و برگ و میوها جلوگیری می‌کند.

۲- بکار گیریبکارگیری جهت بی اثربی‌اثر کردن چیرگی اتنهایی در گلکاری مانند حسن یوسف، فلفل زینتی، و تولید بوته‌های منشعب و متراکم و بازار پسند.

۳- طولانی کردن عمر گلهایگل‌های بریدنی و سبزیها برگی در مراحل بعد از برداشت.

۷- محلول پاشی با سیتوکینین روی برگهابرگ‌ها نسبت رشد ریشه به شاخه را کاهش می‌دهد در حالی که کاربرد آن روی ریشه این نسبت را افزایش می‌دهد.

۱۵- هورمون سیتوکینین در حرکت بخشیدن مواد غذایی مؤثر است بطوری کهبه‌طوری‌که این ماده به عضوهایی میوه‌ها و برگهابرگ‌ها و غده‌های جوان که خود تولیدکننده هورمون هستند انتقال می‌یابد.

این هورمون که هورمون پیری نام گرفته استگرفته‌است معلوم شده استشده‌است که بصورتبه صورت گاز اتیلن در بافتهای گیاهی شاخه شده و مانع از رشد ریشه و ساقه گردیده و پیری و ریزش برگهایبرگ‌های را تسریع می‌کند و از طرفی نمو جوانه‌های جانبی را به تأخیر انداخته و اصولاً همه صفات خاص یک هورمون را دارا می‌باشد. اتیلن در شرایط عادی یعنی درجه حرارتهای معمول بصورتبه صورت گاز است. اتیلن همچنین ممکن است از گیاه خارج شود و رشد و فعل انفعال‌های فیزیولوژیکی گیاهان را مجاور را تحت تأثیر قرار دهد و برخلاف سایر هورمونهای گیاهی که در نقاط خاصی تولید می‌شود این هورمون به صورت موضعی در هر نقطه‌ای از گیاه ممکن است تولید شود و حرکت آن در داخل بافتها بصورتبه صورت انتشار گاز می‌باشد و تحت تنش‌های فیزیکی در قسمتهایقسمت‌های زیادی از گیاه ساخته می‌شود.

۲- زمین گرایی افقی: استفاده از اتیلن در برخی گیاهان که شاخه‌های آنهاآن‌ها معمولاً عمودی رشد می‌کند و زمین گرایی منفی دارد در جهت افقی رشد می‌کند.

۵- بکاربردن اتیلن در روی میوه‌هایی که هنوز به حد کامل نرسیده‌اند مانند خرمالو، موز و طالبی باعث تسریع در رسیده می‌شود و از طرفی باعث ترکیدن پوست میوه‌ها می‌شود و مصرف آن باعث رنگ پذیریرنگ‌پذیری بهتر در گوجه فرنگی، مرکبات، هلو، انگور، گیلاس، آلوو آلبالو می‌شود.

۹- اتیلن بازار پسندی محصولات مختلف را افزایش داده ودرو در گوجه فرنگی از مرحله گرده افشانی تا زمانیکهزمانی‌که سبز و بالغ می‌شود باعث افزایش محصول می‌شود.

۱۰- نظر به اینکه صرفه جویی در نیروی کار لازم دربرداشت مکانیزه و رسیدن همزمانهم‌زمان محصول یک امر مهم و مؤثر می‌باشد استفاده از این هورمون مفید و حائز اهمیت می‌باشد مانند گردو، آلبالو، گیلاس و هلو…

۱۳- باتوجهبا توجه به اینکه در صورت کمپوت سازیکمپوت‌سازی باید میوه‌های بدون دم باشند لذا استفاده از این هورمون در میوه‌هایی مانند گیلاس و آلبالو حائز اهمیت است.

* اتیلن باعث افزایش میزان شیرآبه در ختان کائوچو که در صنایع لاستیک سازیلاستیک‌سازی اهمیت دارد.

۲- مواد کند کنندهکندکننده رشد

در حدود دهه ۱۹۶۰ دو ماده بهبه‌طور طور همزمانهم‌زمان بنام‌های دورمین و آبسایزین از بافتهای مختلف گیاهی استخراج گشت بررسی‌ها نشان داد که اولاً هر دو آنهاآن‌ها در حقیقت یکی هستند که اسید آبسیزیک نامیده شد ثانیاً مهمترین قسمت بازدارنده‌های بتا را تشکیل می‌دهند. اسید آبسیزیک از سایر بازدارنده‌های طبیعی گیاهان حدود یکصد مرتبه قویتر است و فرایندهایی مانند رکود بذرها، جوانه‌ها و نیز ریزش اندام‌ها را کنترل می‌کند. این اعمال مشخصاً با همراهی سایر هورمون‌ها انجام می‌پذیرد. بدین معنا که عوامل محیطی مانند کمبود مواد معدنی، خشکی خاک، روزهای کوتاه و سردی هوا که باعث ایجاد رکود می‌شوند باعث افزایش اسید آبسیزیک و کم شدن جیبرلین‌ها نیز می‌شوند و عواملی ماند روزهای بلند و سرمای زمستانه که رکود را از بین می‌برند عکس این عمل را انجام می‌دهند.

(میزان اسید آبسیزیک در گیاه تحت تأثیر کمبود آب، اکسیژن و مواد غذایی مورد نیاز گیاه می‌باشد) تغییرات سریع غلظت از مشخصات خاص این بازدارنده است بدین معنی که وقتی گیاه تحت تأثیر کمبودهای آب، اکسیژن و مواد غذایی قرار گیرد، میزان اسید آبسایزیک به سرعت بالا می‌رود و پس از برطرف شدن تنش، طی دو روز به حالت عادی بر می‌گردد. همانند اتیلن برای ساخته شدن آبسایزیک محل خاص در درون گیاه وجود ندارد و تمام اندامها می‌توانند برحسب نیاز به تولید این ماده بپردازند. نقل و انتقال نیز مانند جیبرلین و سایتو کنین در بافت‌های آوندی انجام می‌پذیرد. از این هورمون بنامبه نام هورمون تنش یاد شده استشده‌است چرا که از آسیب خشکی جلوگیری می‌کند، بدین صورت که باعث بسته شدن روزنه‌های گیاه می‌شود و در هنگام کم‌آبی مانع از دست رفتن آب گیاه می‌شود.

مواد تشکیل دهنده این هورمون از رشد گیاهان بطور کامل جلوگیری نموده و باعث مرگ گیاه می‌شود به همین دلیل در حال حاضر اکثر آنهاآن‌ها برای کنترل شیمیایی علفهای هرز و بعنوانبه عنوان علفکش به کاربرده می‌شوند؛ ولیکن اثر کشندگی علف کش‌ها معمولاً همراه با ایجاد تغییرات ظاهری در گیاه می‌باشد که از این نظر با کند کننده‌هایکندکننده‌های رشد متفاوت می‌باشد. در این گروه علاوه بر علفکش‌ها ماده‌ای بنامبه نام مالئیک هیدرازید وجود داردکه هرچند در غلظت‌های بالا دارای خاصیت علف کشی می‌باشد دارای کاربردهای مهمی می‌باشد که عبارتند از:

۲- جلوگیری از پاجوش دادن توتون بدین صورت که زمانی که حدود ۹۰ درصد بوته‌ها به گل نشست سر آنهاآن‌ها را قطع کرده و یک الی هفت روز بعد محلول پاشی روی آنهاآن‌ها صورت می‌گیرد.

== مواد کند کنندهکندکننده رشد ==

این مواد بدون اینکه تغییری در شکل ظاهری گیاه ایجاد نماید باعث کند شدن رشد گیاه می‌شود از مهمترین مواد این گروه که در باغبانی امروزه استفاده می‌شود آلار درجه اول، سایکوسل(ccc) و فسفون- دی(phophon-D) و آمو ۱۶۱۸ (Amo1618) در درجات بعدی قرار دارند. این مواد تقسیم و رشد یاخته‌ای در ناحیه زیر مریستمی انتهای شاخه‌ها جلوگیری به عمل میمی‌آوردولی آوردولیبر بررویروی خود مریستم تأثیر ندارد؛ که این امر باعث تولید طبیعی شاخه‌ها، برگ و میوه، کوتاه ماندن درخت و افزایش تولید گل در سال بعد مصرف و کاهش هرس می‌شود. آلار در غلظت‌های مختلف برحسب نوع گیاه متفاوت است ولی می‌توان در غلظت ۵/۰ الی ۸ در هزار از اواسط بهار تا اواسط تابستان بکار برد.

۳- محلول پاشی بیدرنگ با آلار پیش یا پس از شکفتن گلهاگل‌ها بر گیاهانی مانند گوجه فرنگی و انگور افزایش تعداد میوه را موجب می‌شود.

۴- بسیاری از گیاهان باغبانی و زراعی که با کند کننده‌هایکندکننده‌های رشد محلول پاشی شده‌اند در برابر خشکی مقاومت نشان داده‌اند که در ایران کمبود آب از عوامل عمده محدود یت کشاورزی است می‌توان از این پدیده بهره جست.

این مواد که بنامبه هرسنام کنندههرس‌کننده(pruning agants) شناخته شده و متعلق به گروه‌های شیمیایی مختلف می‌باشند که از مهمترین آنهاآن‌ها می‌توان [[بوترالین]](Butralin)، استرهای متیل اسیدها و الکل‌های زنجیره‌ای طویل و مشتقات پیچیده اسید استیک را نام برد که اثر آنهاآن‌ها بدین صورت است که با خشک کردن جوانه‌های انتهایی گیاه جوان، مشابه هرس عمل می‌کنند و نهال را در همان سال وادار به تولید شاخه‌های فرعی می‌سازد و زمان کاربرد این مواد در اواخر بهار است.