ابن خردادبه: تفاوت میان نسخه‌ها

|سرشناسی =

|نام = ابوالقاسم عُبیدالله بن عبدالله اِبْن خُرْدادْبِه‌ْخُرْدادْبِهْ

|عنوان =

|مذهب =

'''ابوالقاسم عُبیدالله بن عبدالله اِبْن خُرْدادْبِه‌ْخُرْدادْبِهْ (خرداذبه)'''^*<ref>نام او را به اختلاف آورده‌اند؛ گرچه نام او در ابتدای ''المسالک و الممالک'' «عُبِیدالله بن عبدالله بن خردادبه» آمده ولی [[ابن ندیم]] در [[الفهرست (ابن ندیم)|الفهرست]] وی را «ابوالقاسم عبیدالله بن احمد بن خردادبه» خوانده‌است. (ابن خردادبه، دربارهٔ مؤلف و اثر)</ref>

([[۲۱۱ (قمری)|۲۱۱ق]]=[[۸۲۶ (میلادی)|۸۲۶م]]/حدود [[۳۰۰ (قمری)|۳۰۰ق]]=[[۹۱۲ (میلادی)|۹۱۲م]]) جغرافی‌دان، تاریخ‌نویس و موسیقی‌شناس ایرانی ([[خراسانی]]) [[سده ۳ (قمری)|سده ۳ق]] و نویسنده کتاب [[المسالک و الممالک]] است. او یکی از شاگردان نامدار [[اسحاق موصلی]] است.<ref name="amordad">''[[امرداد (هفته‌نامه)|هفته‌نامه‌یهفته‌نامهٔ امرداد]]''، شنبه ۲۵ آذر ۱۳۹۱، سال سیزدهم، شماره ۲۸۸، ص ۵.</ref>

به نوشته ابن ندیم، ابن خردادبه، زرتشتی بود که به دست برمکیان اسلام آورد و اداره نامه‌رسانی در نواحی جبل با او بود. (جبل نام شهرهایی است که در میان آذربایجان، عراق، خوزستان، فارس و دیلم است).<ref name="amordad" />

او ندیم و نزدیک دربار [[معتمد عباسی]] و رئیس سازمان برید در [[ناحیه جبال]] بود. اینکه معتمد عباسی چندان اهل سیاست و مملکت داری نبوده و برادرش الموفق خلافت را در اختیار داشته، نشان می‌دهد که منزلت ابن خردادبه در نزد خلیفه کمتر وجه سیاسی داشته یا دست کم دارای اهمیت سیاسی اندکی بوده‌است.<ref name="مسالک" />

دربارهٔ مذهب ابن خردادبه ذکر خاصی در منابع دیده نمی‌شود. چه بسا او تابع آرای رسمی دوران خویش بوده‌است. در آن دوران، اتهام خدشه در دین و باورها به ویژه دربارهٔ ایرانیان بسیار رایج بوده ولی گویا ابن خردادبه از این جهت مورد اعتراض واقع نشده‌است. در مورد تاریخ درگذشت او اتفاق نظر نسبی وجود دارد. او در سال [[۳۰۰ (قمری)|۳۰۰ق]] یا کمی پس از آن بعد از یک زندگی طولانی از دنیا می‌رود.<ref name="مسالک" />

[[علی بن حسین مسعودی|مسعودی]] در کتاب [[مروج‌الذهب]] به گفتگوهای [[معتمد عباسی]] و ابن خردادبه در مورد موسیقی اشاره دارد بنابراین می‌توان چنین گمان کرد که تبحر او در موسیقی و آوازخوانی در نزدیکی او به خلیفه نقش بسزایی داشته‌است. در هر روی ابن خردادبه از همان آغاز بیشتر جغرافی‌دان و صاحب مسالک و ممالک محسوب می‌شد و آثار او در مورد موسیقی دارای اهمیت ثانوی بود.<ref name="مسالک" /> [[ابوالفرج اصفهانی]] دربارهٔ او می‌نویسد که در آنچه می‌گوید و در کتاب‌های خود می‌آورد تحقیق زیاد نمی‌کند.<ref>اصفهانی، ۵۰۴</ref>

او احتمالاً نویسنده نخستین اثر با عنوان عمومی مسالک و ممالک است و نخستین فردی است که کتابی در جغرافیای اقتصادی گردآوری کرده. ابن خردادبه از سنت ایرانی در جغرافی‌نگاری پیروی نموده که در آن برای مسائل مربوط به خراج و محصولات و معادن سرزمین‌ها اهمیت فراوان قایل بوده‌اند. او افزون بر پیروی از سنت ایرانی، از اثر جغرافیایی [[کلاودیوس بطلمیوس|بطلمیوس]] نیز بهره گرفته‌است.<ref name="مسالک" /> به هر حال پیروی او از بطلمیوس ناچیز است همچنان که در نام بردن از بخش‌های دنیا از [[کیهان‌شناسی]] ایرانی پیش از اسلام و نه یونانی بهره می‌برد. وی همچنین واژهای پارسی پیش از اسلام در کشورداری را بسیار بکار برده و نگاهی ویژه و در خور به تاریخ ایران پیش از اسلام دارد. این موارد خود بیانگر وجود منابع بومی ایرانی در دانش جغرافیا در هنگام نوشتن کتاب است.<ref>{{یادکرد | کتاب= Medieval Islamic Civilization: An Encyclopedia| نویسنده= Josef W. Meri| ناشر= Routledge| چاپ=| شهر=| سال=۲۰۰۶| صفحه= 360 pp| شابک=0-415-96691-4}}</ref>

ابن خردادبه بهره مندبهره‌مند از آموزش‌های [[اسحاق موصلی]] در موسیقی و ادبیات بود. خطبه‌های مشهور او در حضور معتمد خلیفه شامل اطلاعات و جزئیاتی دقیق از قدیمی‌ترین سنت‌های موسیقایی عرب است. یکی از مباحث مهم ابن خردادبه، مسئله کارسازی [[موسیقی عرب]] از [[موسیقی ایران|ایرانیان]] است. او باور داشت افزون بر این تأثیر، تا سه سده موسیقی ایران به روشنی در موسیقی عرب مشهود بوده‌است.<ref name="ستیش ۲۶">ستایشگر، ۲۶</ref>

او همچنین می‌گوید موسیقی ذهن را لطیف و اخلاق را ملایم و جان را شاد و قلب را دلیر و بخیل را بخشنده می‌کند و با نبیذ غم توان‌فرسا را می‌برد و نشاط می‌آورد و غم می‌زداید. او دربارهدربارهٔ نغمه‌گر ماهر، می‌گوید نغمه‌گر ماهر کسی است که به نفس خود مسلط باشد و با ظرافت از دستگاهی به دستگاهی رود و نغمه‌های گوناگون آرد.<ref>مسعودی، ۶۲۰</ref>

== گفتگوی معتمد عباسی و ابن خردادبه دربارهدربارهٔ موسیقی ==

«[[علی بن حسین مسعودی|مسعودی]] در [[مروج الذهب]] به گفتگوی [[معتمد عباسی]] و ابن خردادبه دربارهدربارهٔ موسیقی پرداخته که همانندی بسیاری با گفتگوی خسروقبادان با ریدیک دربارهدربارهٔ خنیاگری دارد.{{سخ}}

هنگامی که معتمد از ابن خردادبه دربارهدربارهٔ موسیقی می‌پرسد او پس از اندکی زمینه‌چینی که بی گمان برگرفته از افسانه‌های انیرانی (ناایرانی) است، سپس به موسیقی ایرانیان می‌رسد و دربارهدربارهٔ آن این‌گونه می‌گوید: موسیقی ایرانیان به وسیله [[عود]] و [[سنج]] بود که ویژه آن‌ها بود و نغمه‌ها، آهنگ‌ها، پرده‌ها و دستگاه‌های شاهانی داشتند. (که منظور همان سرودهای خسروانی است){{سخ}}

در دنباله آن می‌گوید: رسم ملوک بود که با آهنگ موسیقی می‌خفتند که شادی در جانشان روان شود. ملوک عجم جز به آهنگ مطرب یا افسانه‌ای شیرین نمی‌خفتندنمی‌خفتند؛ و سپس از یحیی بن خالدبن برمک سخن به میان می‌آورد که: موسیقی آن است که تو را شاد کند و برقصاند و بگریاند و اندوهگین کند و جز آن هرچه باشد رنج و بلاست.

معتمد گفت: نکو گفتی...گفتی… صفت نغمه‌گر کارآزموده چیست؟{{سخ}}

ابن خردادبه گفت: نغمه‌گر استادکار کسی است که به نفس خود چیره باشد و با ظرافت از دستگاهی به دستگاهی رود و نغمه‌های گوناگون آرد...{{سخ}}آرد…

و پرسش‌های دیگر دربارهدربارهٔ گونه‌های موسیقی - دستگاه‌ها و ترتیب آن‌ها که ابن خردادبه آن پاسخ می‌دهد و در پایان می‌گوید: موسیقی ذهن را لطیف و خوی را ملایم و جان را شاد و قلب را دلیر و بخیل را بخشنده می‌کند، آفرین بر خردمندی که موسیقی را پدید آوردپدیدآورد.»<ref name="amordad" />

آثار دیگری که از او شناخته شده اینها هستند:<ref name="ستیش ۲۶" /><ref>عنایت‌الله رضا، [http://www.cgie.org.ir/shavad.asp?id=123&avaid=1144 دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، سرواژه ابن خردادبه]</ref>:

* ''کتاب [[اللهو و الملاهی|اللّهو و الملاهی]]'' (تفریح و آلات موسیقی): دربارهدربارهٔ انواع سازها و دستگاه‌های موسیقی در عهد [[ساسانی]] و شرحی از زندگانی [[باربد]] و [[سرکش]].

* ''کتاب الندام و الجلساء (یا النّدماء و...و…)'' (ندیمان و هم‌نشینان)

احتمالاً فهرست آثار ابن خردادبه ناقص است. [[علی بن حسین مسعودی|مسعودی]] به اثر مهم تاریخی او که شامل اطلاعات مهمی دربارهدربارهٔ تاریخ غیر عرب و پادشاهان آنها بوده اشاره می‌کند.<ref name="مسالک" />

== پیوند به بیرون ==