سیاست‌نامه: تفاوت میان نسخه‌ها
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
Wikimostafa (بحث | مشارکتها) به نسخهٔ 21578434 ویرایش Hosseini2015 برگردانده شد. (توینکل) برچسب: خنثی‌سازی |
اصالت این کتاب/تاریخ تالیف کتاب/طبقه بندی انشاء و منابع و نگارش کتاب/مفاد کتاب/بررسی نام کتاب/بررسی فصول کتاب/شرح چندی از فصول برچسبها: افزودن القاب ویرایشگر دیداری |
||
خط ۱:
'''سیاست‌نامه''' یا '''سیرالملوک'''، کتابی است به زبان [[فارسی]] در آیین فرمانروایی و کشورداری و اخلاق و سیاست پادشاهان پیشین، نوشتهٔ خواجه [[نظام‌الملک طوسی]]. این کتاب از آثار مهم نثر فارسی در [[قرن]] پنجم هجری است. سبک نگارش کتاب ساده و روشن و خالی از تصنع از تکلف است، و از شاهکارهای زبان فارسی به‌شمار می‌آید. محتوای این کتاب به [[فر|فره ایزدی]]، سیاست‌مداری و [[محافظه‌کاری]] به عنوان راهکار و تدبیر امور باور دارد.<ref>رستگار فسایی، منصور؛ اثنی‌عشری، اطلس: [http://www.ensani.ir/storage/Files/20110226083139-هويت%20ايراني%20در%20ادب%20فارسي%20تا%20حمله%20مغول.pdf هویت ایرانی در ادب فارسی تا حمله مغول]. در نشریه: مجله علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز ۱۳۸۴ شماره ۴۲.</ref>
[[نظام‌الملک]] نگارش کتاب را به فرمان [[ملکشاه سلجوقی]] آغاز کرد و در دورهٔ سلطنت [[محمد بن ملکشاه]] (۴۹۲–۵۱۱) به پایان رسانید. (هیوبرت دارک ـ مصحح سیاست نامه ـ در مقدمه اش بر این کتاب (ص ۲۴–۲۵)، سال نگارش نیمه اول آن را ۴۷۹ هجری و سال نگارش نیمه دوم آن را ۴۸۴ هجری دانسته‌است). قطعه‌های گوناگون کتاب که از منابع مختلف گردآوری شده، شامل اندرزهای نویسنده، منقولات از قرآن و احادیث و گفته‌های مشاهیر، حکایت‌هایی در بارهٔ شاهان و وزیران و امیران است، و برخی حکایت‌های بلند آن دارای مکررات و [[حشو]] و زوائد است.
خط ۵:
سیاست‌نامه در سال ۱۸۹۱ به همت [[شارل شفر]] به زبان فرانسه ترجمه و در [[پاریس]] منتشر شد<ref> «کتابشناسی ادبیات فارسی در زبان فرانسه»، انتشارات سخن‌گستر و معاونت پژوهش و فناوری دانشگاه آزاد مشهد، ۱۳۹۳</ref>.
== اصالت کتاب ==
اصالت نسبت این کتاب به [[خواجه نظام‌الملک طوسی|نظام الملک]] بارها مورد بحث قرار گرفته است. چون اشتباهات تاریخی و غلط های نحوی و سهو های انشائی از آن وزیر بزرگ بعی می نماید . گفته شده است که احتمالا فردی دیگر در نوشتن آن دست داشته است و شاید این شخص همان کتابدار سلطنتی باشد که در خاتمه ی کتاب نامش محمد ناسخ ضبط است. و در نسخه ای دیگر نام او مغربی یاد شده است
.
== تاریخ تالیف کتاب ==
اشارات راجع به تاریخ تالیف سیاست نامه یا همان سیرالملوک مختلف و با هم مخالف اند و به جز تاریخ های زیر مدرکی در دست نیست :
وفات آلب ارسلان و بر تخت نشستن ملک شاه ( ه.465)
سفر اول ملک شاه به [[سمرقند]] (ه.471)
تاریخ نوشتن کتاب مطابق گفته ی حاجی خلیفه (ه.469)
سفر دوم ملک شاه به سمرقند (ه.481-482)
گرفتن [[حسن صباح|حسن صبّاح]] (ه.483)
وفات خواجه نظام الملک (ه.485)
* در نسخه های مختلف سال های ه.479 و ه.484 هم ذکر شده است.
== طبقه بندی انشاء و نگارش متن ==
این کتاب گلچینی از قطعات گوناگون، کوتاه و بلند است که از منابع مختلف جمع آوری شده است. چنان که مولف در خاتمه می گوید:<< این کتاب هم پند است و هم حکمت و هم مثل و هم تفسیر قرآن و هم اخبار [[محمد|حضرت محمد(ص)]] و هم قصص انبیاء و هم سیر اولیاء و هم حکایت پادشاهان عادل .>>
مفاد این کتاب در بخش های زیر دسته بندی می گردند :
* 1. پند و اندرز : همه ی فصول کتاب به جز چند تا از آنها با عبارتی پند آمیز آغاز می شود که راجع به یک قسمتی از امور مملکت داری است. البته فصول 1 و 2 به پیروی از شیوه ی رایج بیشتر به وعظ دینی می پردازد ولی چنان که گفته شد باقی فصول جنبه ی عملی تر دارند.
* 2. نقل هایی از قرآن مجید ، احادیث پیامبر و یاران او ، گفته ی مشاهیر و بزرگان : قول ها و احادیث آورده شده عموماً از دو سه سطر بیشتر تجاوز نمی کند. و مصنفان کتب اخلاق عربی و فارسی آنها را در آثار خود نقل می کردند. به عنوان مثال از این دست احادیث در کتاب نصیحت الملوک تالیف [[ابوحامد محمد غزالی|امام غزالی]] عیناً وجود دارد.
* 3. حکایات کوتاه : مشتمل است بر تعدادی از حکایات که از یک صفحه تجاوز نمی کند و مربوط به پادشاهان و وزیران و امیران است.
* 4. حکایات مفصّل : این حکایات گاهی بالغ به 10 صفحه می شوند که در احوال و اقوال و اعمال و سیرت قهرمانان بوده است؛ اما شیوه ی کار مولف این نیست که با شرح های گویا و مفصّل و توصیفات دقیق داستان خود را بیاراید . از این دست حکایات می توان به حکایتی راجع به برمکیان یاد نمود که از بند 34 فصل 41 آغاز می شود . برخی از حکایات بلند :
1.[[بهرام گور]] و راس روشن
2.ملک عادل ([[انوشیروان]])
3.امیرترک و سیاست معتصم
4.دزدان کوچ و بلوچ
5.عَضُدُ الدّوله و قاضی ظالم
6.سلطان محمود و قاضی ظالم
7.آلب تکین و سبک تکین
8.[[سلطان محمود غزنوی|سلطان محمود]]<nowiki/>و لقب درخواستن او
9.فخرالدّوله
10.[[سلیمان بن عبدالملک]] و جعفر بن برمک
* 5. شرح وقایع عصر مولف : در سراسر کتاب 4 حکایت راجع به دوران نظام الملک وجود دارد و همه مربوط به سلطنت آلب ارسلان است .
* 6. روایات تاریخی : مواردی که تحت این عنوان قرار می گیرد عبارتند از فصول 44 الی 47 که در آنها نظام الملک برای عبرت هم وطنان خود تاریخ بعضی از خوارج و ملحدان را بیان کرده است که در زمان گذشته در کشور های مختلف بر دین و دولت خروج کرده اند. به عنوان مثال فصل 44 حاکی از خروج مزدک است که بیشتر به افسانه میماند و نمیتوان آن را تاریخی شمرد.
* 7. تفسیر : گاه در آخر بعضی از فصول و یا حکایات سه چهار سطر مطلب اضافه شده است که تفسیری مختصر راجع به عبارات پیش است.
== نگاهی بر <<فصول سیاست نامه>> ==
((نیمه اول))
فصل 1: اندر احوال گردش روزگار و مدح خداوند
فصل 2: اندر شناختن قدر نعمت
فصل 3: اندر مظالم نشستن پادشاه و عدل و سیرت نیکو
فصل 4: اندر عمال و پرسیدن پیوسته از احوال وزیران و غلامان
فصل 5:اندر مقطّعان تا با رعایا چون می روند
فصل 6: اندر قاضیان و خطیبان و محتسب و رونق کار ایشان
فصل 7: اندر پرسیدن از حال عامل و قاضی و شحنه و رئیس و شرط سیاست
فصل 8: اندر پژوهش کردن و بررسیدن(بررسی کردن) کار دین و شریعت
فصل 9 : اندر مشرفان و کفاف ایشان
فصل 10: اندر صاحب خبران و منهیان و تدبیر کار های مملکت داری
فصل 11:اندر تعظیم داشتن فرمان های عالی
فصل 12:اندر غلام فرستادن از درگاه در مهمات
فصل 13:اندر جاسوس فرستادن و تدبیر کردن مملکت و رعیت
فصل 14:اندر پیکان فرستادن و برندگان بر مداومت
فصل 15:اندر احتیاط کردن پروانه ها در مستی و هشیاری
فصل 16:اندر وکیل خاص و رونق کار او
فصل 17:اندر ندیمان و نزدیکان پادشاه و ترتیب کار ایشان
فصل 18:اندر مشاورت کردن پادشاه با دانایان و پیران
فصل 19:اندر مفردان و برگ و ساز و ترتیب کار ایشان
فصل 20:اندر ساختن سلاح های مرصع و ترتیب آن
فصل 21:اندر معنی احوال رسولان و ترتیب کار ایشان
فصل 22:اندر ساخته داشتن علف در منزل ها
فصل 23:اندر روشن داشتن اموال از جمله لشگر
فصب 24:اندر لشگر داشتن از هر جنس
فصل 25:اندر نواستدن و مقیم داشتن بر درگاه
فصل 26:اندر داشتن ترکمانان در خدمت بر مثال غلامان
فصل 27:اندر زحمت ناکردن بندگان در وقت خدمت
فصل 28:اندر ترتیب بار دادن خاص و عام
فصل 29: اندر ترتیب مجلس شراب و شرایط آن
فصل 30:اندر ترتیب ایستادن بندگان و چاکران به وقت خدمت
فصل 31:اندر ساختن تجمّل و سلاح و آلت جنگ و سفر
فصل 32:اندر حاجت ها و التماس های لشگر و خَدَم و حَشَم
فصل 33:اندر عتاب کردن با بر کشیدگان هنگام خطا و گناه
فصل 34:اندر کار پاسبانان و نوبتیان و دربانان
فصل 35:اندر نهادن خان نیکو و ترتیب آن پادشاه را
فصل 36:اندر حق گزاردن خدمت کاران و بندگان شایسته
فصل 37:اندر احتیاط کردن در اقطاع مقطعان و احوال رعیت
فصل 38:اندر شتاب ناکردن در کارها مرّ پادشاهان را
فصل 39:اندر امیر حرس و چوب داران و اسباب سیاست
((نیمه دوم))
فصل 40:اندر بخشودن پادشاه بر خلق و هر کاری بر قاعده ی خویش
فصل 41:اندر آن که دو عمل یک مرد را نافرمودن و بیکاران را عمل فرمودن ...
فصل 42:اندر معنی اهل ستر و نگاه داشتن مرتبت زیر دستان
فصل 43:اندر بازنمودن احوال بد مذهبان که دشمن ملک و اسلام اند
فصل 44:اندر خروج مزدک و مذهب او و چگونگی کشته شدن او به دست نوشیروان عادل
فصل 45:اندر خروج سندباد گبر و پدید آمدن خرّم دینان
فصل 46:اندر بیرون آمدن قرمطیان و باطنیان در کوهستان ...
فصل 47:اندر خروج خرّم دینان به اصفهان و آذربایگان
فصل 48:اندر خزانه داشتن و نگاه داشتن قاعده و ترتیب آن
فصل 49:اندر جواب دادن و گزاردن شغل متظلمان و انصاف دادن
فصل 50:اندر نگاه داشتن حساب مال ولایت ها و نسق آنها
== فصل سی و یکم : اندر ساختن تجمّل و سلاح و آلت جنگ و سفر ==
معروفان را که جامگی گران دارند بباید گفت تا تجمل وسلاح و آلت جنگ سازند و غلام خرند که جمال و نیکویی و شکوه ایشان اندر این بود نه اندر تجمّل و آلت و زینت خانه و هر که را از این معنی بیشتر بود به نزدیک پادشاه پسندیده تر باشد و در میان همالان و لشگر با شکوه تر و آراسته تر بود.
== فصل سی و دوم : اندر حاجت ها و التماس های لشگر و خدم و حشم ==
هر حاجتی که لشگر را بود باید که بر زبان سرخیلان و مقدمان باشد تا اگر نیکویی فرموده شود بر دست ایشان باشد.بدان سبب ایشان را حرمتی حاصل شود که چون مراد خویش خود گویند به واسطه ای حاجت نیفتد و سرخیل را حرمتی نماند.و اگر کسی از خیل بر مقدم خویش دراز زبانی کند یا حرمت او نگاه ندارد و از حد خویش بگذرد او را مالش باید داد تا مهتران از کهتران دیدار باشند.
== فصل سی و چهارم : اندر کار پاسبانان و نوبتیان و دربانان ==
در کار پاسبانان و نوبتیان و دربانان خاص احتیاطی تمام باید کرد و کسانی که این قوم را تیمار دارند باید که همه را بشناسند و از احوال ایشان پنهان و آشکارا پرسند که ایشان بیشتر ضعیف حال و طامع باشند و به زر و زود فریفته شود. و چون بیگانه ای در میان ایشان ببینند از حال او پرسند و هر شب که به نوبت آیند همه را به چشم باز گذارند و از این مهم به شب و روز غافل نباشند که شغلی نازک است.
== بررسی عنوان کتاب ==
شارل شفر چاپ خود را <<سیاست نامه>> نامید اما این کتاب به نام <<سیرالملوک>> در نوشته های فارسی معروف و مذکور است؛ و با توجه به منابع قدیم مانند تاریخ طبرستانو نصیحت الملوک تالیف امام غزالی این عنوان مسلم است. نظام الملک خود در متن اشاره ای به نام کتاب نکرده است مگر در صفحه ی 237 که عبارت <<در این کتاب سیر>>دیده می شود.تنها شاهد برای عنوانی که شامل کلمه ی سیاست باشد عبارتی است در پایا ن کتاب که به این نحو زیر نوشته شده :
'''''<<این است کتاب سیاست>>'''''
== منابع ==
{{پانویس}}
* سیر الملوک(سیاست نامه) / تالیف [[خواجه نظام‌الملک طوسی|خواجه نظام الملک]] به اهتمام هیوبرت دارک / مجموعه ی متون فارسی ، شماره 8 ، زیر نظر [[احسان یارشاطر]] / کتابخانه [[دانشگاه امام صادق|دانشگاه امام صادق (ع)]]
* {{یادکرد
|فصل=
| |||