شاه جهان: تفاوت میان نسخه‌ها

محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
Rezabot (بحث | مشارکت‌ها)
FreshmanBot (بحث | مشارکت‌ها)
جز اصلاح فاصله مجازی + اصلاح نویسه با استفاده از AWB
خط ۱:
{{دیگر کاربردها}}{{Infobox royalty|name=شاه جهان|image=File:Shah Jahan op de pauwentroon.jpg|caption=امپراتور شاه جهان|succession=[[امپراتوری گورکانیان]]|reign=۱۶۲۸–۱۶۵۸|coronation=|predecessor=[[شهریار (شاه گورکانی)|شهریار]]{{سخ}}[[جهانگیرشاه]]|successor=[[اورنگ زیب]]|birth_date=۵ ژانویه ۱۵۹۲|birth_place=[[لاهور]]، [[امپراتوری گورکانیان]]|death_date=۲۲ ژانویه ۱۶۶۶ (۷۴ سال)|death_place=[[امپراتوری گورکانیان]]، [[آگرا]]|burial_place=[[تاج محل]]|issue=[[پرهیزبانو بیگم]]{{سخ}}[[دارا شکوه]]{{سخ}}[[جهان‌آرا بیگم]]{{سخ}}[[شاه شجاع]]{{سخ}}[[روشن آرا بیگم]]{{سخ}}[[اورنگ‌زیب]]{{سخ}}[[مراد بخش]]{{سخ}}[[گوهرآرا بیگم]]|full name=شهاب الدین محمد شاه جهان گورکانی|house=|father=[[جهانگیرشاه]]|mother=[[تاج بی بی بلقیس مکانی]]|religion=[[اسلام]]|spouses=[[قندهاری بیگم]]{{سخ}}[[ممتاز محل]]{{سخ}}اکبر آبادی بیگم<ref>{{cite book|last1=Richards|first1=J.F.|title=Mughal empire|date=1995|publisher=Cambridge University Press|location=Cambridge, Eng.|isbn=978-0-521-56603-2|page=127|edition=Transferred to digital print.}}</ref>{{سخ}}[[عزالنساء بیگم]]|dynasty=[[امپراتوری گورکانیان]]}}
'''شهاب‌الدین محمد شاه جهان''' (زادهٔ: [[۵ ژانویه]] [[۱۵۹۲ (میلادی)|۱۵۹۲]]/ [[۲۰ ربیع‌الاول]] [[۱۰۰۰ (قمری)|۱۰۰۰]] ه‍. ق، درگذشت: [[۲۲ ژانویه]][[۱۶۶۶ (میلادی)|۱۶۶۶]]/ [[۱۶ رجب]] [[۱۰۷۶ (قمری)|۱۰۷۶]] ه‍. ق)، فرزند [[جهانگیرشاه|جهانگیر]] و پنجمین امپراتور سلسله [[گورکانیان هند]] است که بین سالهای ۱۰۳۷ تا ۱۰۶۸ه‍.ق ([[۱۶۲۷ (میلادی)|۱۶۲۷]] تا [[۱۶۵۸ (میلادی)|۱۶۵۸]] م) بر بخش بزرگی از [[شبه‌قاره هند]] حکومت کرد.<ref name=" Shah Jahan">{{یادکرد ویکی|عنوان = Shah Jahan |پیوند = http://en.wikipedia.org/wiki/Shah_Jahan |زبان = | بازیابی = ۱۰ نوامبر ۲۰۱۰}}</ref> وی نیز مانند پدربزرگش [[اکبر شاه]] علاقه زیادی برای گسترش امپراتوری خود داشت و در دوران او دولتی باشکوه و بزرگ جلوه‌گر شد.<ref name="شاه جهان">لغت نامهلغت‌نامه دهخدا</ref> و در نهایت در سن ۷۴سالگی از دنیا رفت و [[اورنگ‌زیب]] فرزند دیگر [[ممتاز محل]] جانشین او شد.
 
== فرمانروایی ==
[[پرونده:Manohar. Emperor Jahangir Weighs Prince Khurram. Page from Tuzuk-i Jahangiri. 1610-1615, British Museum, London.jpg|بندانگشتی|راست|260px|''وزن‌کشی شاهزاده خُرم توسط جهانگیرشاه با سکه‌های طلا''، نام اثری است از [[مانوهار داس]]، از هنرمندان [[گورکانیان|دربار گورکانی]]، مربوط به اوایل [[سده ۱۷ (میلادی)|سده ۱۷ میلادی]].{{سخ}}این اثر اکنون در [[موزه بریتانیا]] نگه‌داری می‌شود.]]
 
بر اساس چاپ جدید کتاب [[نقش پارسی بر احجار هند]]، شهاب الدین محمد فرزند [[جهانگیر شاه]] که به نام شاهزاده خرم شهرت داشت در پانزده سالگی با دختر دایی خود، [[ارجمند بانو]] فرزند [[آصف خان]] و برادرزاده [[نورجهان]]، ازدواج کرد. شاهزاده خرم که مورد بی مهریبی‌مهری مادر پرنفوذش نورجهان واقع شده بود، پس از مرگ جهانگیر تنها با کمک آصف خان، پدر زن و دایی خود، توانست بر رقبایش پیروز شود و قدرت را به دست آورد. وی پس از نشستن بر تخت سلطنت با نام «شاه‌جهان» شهرت یافت، همسر او نیز به «ممتاز محل» ملقب شد. او به مدت ۳۱ سال از سال ۱۰۳۷ تا ۱۰۶۸ ه‍.ق ([[۱۶۲۷ (میلادی)|۱۶۲۷]] تا [[۱۶۵۸ (میلادی)|۱۶۵۸]] م) فرمانروای هندوستان بود.
شاه جهان مانند پدر بزرگش اکبرشاه عاشق هنر و معماری و شعر و ادب فارسی بود. هیچ پادشاهی در طول تاریخ هند به اندازه شاه جهان از خود کارهای عظیم معماری و هنری برجای نگذاشته در این خصوص تنها کافی است به شاهکار تاج محل و آرامگاه آصف الدوله - قلعه آگرا و قلعه سرخ دهلی و باغ شالیمار لاهور اشاره کرد که شهرت جهانی دارند. از او فرمان‌هایی زیادی باقی ماندهباقی‌مانده که همگی به زبان فارسی است اما فرمان او در مورد کشمیر که بر روی سنگی در مسجد سرینگر نیز حک شده‌است قابل توجه خاصی است زیرا از معدود فرمان‌های اوست که دارای لوح سنگی است. [http://parssea.org/?p=3848]
 
== ام‍پراتور عاشق ==
خط ۳۰:
[[پرونده:Taj Mahal-04.jpg|بندانگشتی|200 px|راست|[[تاج محل]] که توسط شاه جهان ساخته شد]]
{{همچنین|تاج محل}}
شاه جهان، بیشتر به خاطر ساختن آرامگاه پرآوازهٔ [[تاج محل]] «بنای مرمرین عشق»، که به یاد و وصیت همسرش ممتاز محل ساخته بود مشهور شده‌است. در این بنا که جزو [[عجایب هفتگانه جدید]] شناخته شده، تأثیر سبک [[معماری اسلامی]] و به‌ویژه [[معماری ایرانی]] بخوبیبه خوبی مشهود است و کمتر سبک هندی در آن احساس می‌گردد. هرچند در بنای این ساختمان اثر هنرمندان ایرانی مانند [[امانت خان شیرازی]] و [[محمدخان شیرازی]] دیده می‌شود و از معماران و هنرمندان مختلف ایرانی، هندی و عثمانی بهره گرفته‌اند اما شخص شاه جهان در طراحی و معماری این بنا نقشی به سزا بر عهده داشته‌است.
 
[[مسجد جامع دهلی]] که در زمان خود و تا مدتهامدت‌ها یکی از بزرگترین [[مسجد|مساجد]] [[جهان اسلام]] بود نیز به فرمان شاه جهان ساخته شد. همچنین بناهای [[قلعه سرخ (دهلی)|قلعه سرخ]] در [[دهلی]]، بخش بزرگی از [[قلعه آگرا]]، [[مسجد وزیرخان]] در [[لاهور]]، [[باغ شالیمار]] در لاهور، بخش‌هایی از [[قلعه لاهور]]، [[آرامگاه جهانگیر]] پدرش، [[مسجد شاه جهان (پاکستان|مسجد شاه جهان]] در [[تهته]] [[پاکستان]] در دوره او ساخته شد.<ref name=" Shah Jahan"/>
 
== امپراتور هنرپرور ==
[[پرونده:Shah Jahan.jpg|بندانگشتی|راست|230 px|دربار شاه‌جهان]]
شاه جهان مردی [[هنر]]دوست و هنرپرور بود و در عهد وی انواع [[صنایع مستظرفه]] و هنرهای مختلف در هند رشد کرد و به‌حد کمال رسید. در دوره او ترکیب هنر ایرانی و هندی و فنون ایرانی در هند رواج پیدا کرد و می‌توان یکی از مظاهر ترکیب این دو تمدن را در عمارت تاج محل به خوبی مشاهده کرد.<ref name="شاه جهان">لغت نامهلغت‌نامه دهخدا</ref> در تذکره‌ها این پادشاه گورکانی را در زمرهٔ [[خوشنویس]]ان ذکر کرده‌اند.<ref name="اطلس خط">فضایلی ص۵۵۳</ref> او که معاصر [[میرعماد]] استاد [[خط نستعلیق]] بود به قدری به‌خطوط او علاقه داشته که می‌گویند: هر کس برای شاه جهان قطعه‌ای از خط میر به هدیه می‌آورد منصب و شهریه «یکصدی» صله می‌گرفت؛ و حتی پس از قتل میر چند تن از شاگردانش به نام‌های [[عبدالرشید دیلمی]] و [[سید علی‌خان تبریزی|سید علی نیریزی]] و [[عبدالباقی تبریزی]] به دربار شاه جهان مهاجرت کردند و به آنهاآن‌ها لقب «جواهر قلم» و «یاقوت قلم» و غیره اعطا گردید.<ref name="شاه جهان">لغت نامهلغت‌نامه دهخدا</ref>
 
صنعت [[زرگری]] و [[جواهر]]نگاری در عهد شاه جهان به پایه‌ای رسید که تخت سلطنتی مرصعی به نام [[تخت طاووس (نادری)|تخت طاووس]] ساخت و در جشن [[نوروز]] سال ۱۶۳۵ م. / ۱۰۴۴ ه‍.ق بر آن تخت جلوس کرد. این تخت که شاهکارهای آثار زمان خود بوده و مورد شرح و تفصیل مورخان و شعرای نامی آن زمان قرار گرفته‌است<ref name="شاه جهان">لغت نامهلغت‌نامه دهخدا</ref> و بعدها توسط [[نادر شاه]] به عنوان غنیمت به [[ایران]] آورده شد.
 
شاه جهان و زنش ممتازمحل هر دو دارای ذوق و قریحه ادبی بودند و از او بسبب محیط شعر و ادب مخصوصاً فارسی که در دستگاه و دربار او وجود داشت حکایات و نوادر و مناسب‌خوانی و بدیهه‌سرایی نقل می‌کنند که کمال ذوق و فرهنگ این شاه و ملکه را می‌رساند. بر اثر هنرپروری و ذوق و قریحه شاه جهان بوده‌است که شعرای برجسته ایرانی به دربار هند مهاجرت می‌کرده‌اند. از جمله آنهاآن‌ها [[صائب تبریزی]] است که شعر او در دربار شاه جهان ارج و قربی داشت و قصیده‌ای در تاریخ جلوس شاه جهان سروده‌است. همچنین [[کلیم کاشانی|ابوطالب کلیم همدانی]] یا کاشانی در نزد شاه جهان و دربار او مقام والایی داشت. [[محمدقلی سلیم طهرانی]] در عهد این پادشاه از ایران به هند مهاجرت کرد و در نزد [[نواب اسلام خان]] وزیر اعظم معزز و محترم می‌زیست. [[قدسی مشهدی]] که لقب ملک الشعراء شاه جهان را داشت. دربار شاه جهان زمینه بسیار مستعدی جهت پرورش زبان و ادبیات فارسی بود در عهد همین شاه ترکیب و پیوند دو زبان هندی و فارسی که در قرن چهارم هجری در [[لاهور]] شروع شده بود در قرن یازدهم بحد کمال رسید.<ref name="شاه جهان">لغت نامهلغت‌نامه دهخدا</ref>
 
دربارهٔ علاقه شاه و ملکه به زبان فارسی داستان‌های متعددی گفته‌اند از جمله اینکه شاه جهان روزی این مصراع را گفت:
خط ۵۱:
{{پایان شعر}}
 
همین‌طور فرزندان شاه جهان، شاهزاده [[دارا شکوه|محمد دارا شکوه]] و [[جهان‌آرا بیگم]] و [[روشن‌آرا بیگم]] که تحت تأثیر محیط شعر و ادب فارسی دربار قرار گرفته بودند شاعران و هنرمندان و هنرپرورانی ارجمند بودند.<ref name="شاه جهان">لغت نامهلغت‌نامه دهخدا</ref> همچنین داراشکوه<ref name="اطلس خط">فضایلی ص۵۵۳</ref> و شاه شجاع<ref>بیانی مهدی ص ۲۸۸ و ۲۸۹</ref> را در شمار [[خوشنویس]]ان مطرح خط [[نستعلیق]] آورده‌اند.
 
== خلع از سلطنت و حبس خانگی ==
[[پرونده:Shah Jahan and his four sons by Willem Schellinks end of 17th century.jpg|بندانگشتی|شاه جهان و چهار پسرش، اثر نقاش [[هلند]]ی [[ویلم شلینکس]] اواخر سده ۱۷ میلادی.]]
شاه جهان چهار پسر به نام‌های [[دارا شکوه]]، [[مرادبخش پسر شاه جهان|مرادبخش]]، [[شاه شجاع پسر شاه جهان|شاه شجاع]] و [[اورنگ زیب]] داشت. او در رمضان ۱۰۶۷ ه‍.ق (۱۶۵۸م) سخت بیمار شد و میان فرزندانش رقابتی خونین برای تصاحب تاج و تخت درگرفت. داراشکوه پسر بزرگتر به‌طور طبیعی جانشین پدر شناخته می‌شد. اما پس از درگیری‌های فراوان اورنگ‌زیب بر برادران پیشی گرفت و شاه‌جهان را که بهبود یافته بود در [[قلعه آگره]] به محاصره درآورد و زندانی کرد و بجایبه جای پدر بر تخت نشست. اورنگ زیب که با دسیسه‌های فراوان بر برادرانش پیروز شد آنان را کشت و سنت [[تساهل و تسامح]] که توسط [[اکبر شاه]] برقرار شده بود را بکلیبه کلی زیر پا گذاشت و در برپایی قوانین [[شریعت]] اصرار ورزید.<ref>{{یادکرد ویکی|عنوان = Aurangzeb |پیوند = http://en.wikipedia.org/wiki/Aurangzeb |زبان = | بازیابی = ۱۰ نوامبر ۲۰۱۰}}</ref>
 
شاه جهان پس از ۸ سال حبس خانگی و بیماری که توسط دخترش [[جهان‌آرا بیگم]] پرستاری می‌شد در ژانویه ۱۶۶۶ م (۱۰۷۶ ق) درگذشت؛ و در کنار ارجمند بانو و در تاج محل دفن شد.<ref name=" Shah Jahan"/>