ویکی‌پدیا

مردم مازندرانی: تفاوت میان نسخه‌ها

نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
→ تفاوت قدیمی‌ترتفاوت جدیدتر ←
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
دیداریویکی‌متن
برچسب‌ها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه
FreshmanBot (بحث | مشارکت‌ها)
ربات‌ها
۱۳۳٬۲۴۲ ویرایش‌ها
جز اصلاح فاصله مجازی + اصلاح نویسه با استفاده از AWB
خط ۱۰:
== تاریخ باستانی [[سکاها]]ی تپوری، نیاکان مردم [[طبرستان]] ([[مردمان مازندرانی]] کنونی) ==
[[پرونده:Ptolemy Cosmographia 1467 - Caspian Sea Central Asia.jpg|بندانگشتی|چپ|250px|سرزمین سکاها در جغرافیای [[بطلمیوس]]. سرزمین قوم تپور با نام Tapurei در شمال شرق دیده می‌شود. نقطه‌ای در سرزمین باستانی [[سکاها]]، جایی که امروزه در [[آسیای میانه]] و [[فرارود]] قرار دارد.]]
در پیوند با تاریخ [[مردم مازندرانی]]، باید به این نکته توجه داشت که پیشینه اطلاق نام [[مازندران]] به [[طبرستان]]، پس از سرایش [[شاهنامه]] بوده‌است و در نگاشته‌های پیش از [[شاهنامه]] [[فردوسی]]، نامی از [[مازندران]] در دست نیست و تاریخ نگاران یونانی و رومی، در گزارش‌های تاریخی خود پس از قدرت‌گیری [[اشکانیان]]، نام آن سامان را [[تپوریا]]([[TAPURIA]]) قید کرده‌اند. چنانچه در دوران [[ساسانیان]] آنراآن را [[تپورستان]] خوانده‌اند و پس از [[حمله مسلمانان به طبرستان|یورش مسلمین]] در منابع ایرانی و عربی، به [[طبرستان]] [[معرب]] شده‌است. همچنین بسیاری از اساتید شاهنامه‌شناس در این باره مقالاتی ارائه کرده‌اند. مانند کتاب «پژوهشی در شاهنامه» نوشته دکتر [[حسین کریمان]]، ادیب و لغت‌شناس و مورخ معاصر و استاد دانشگاه شهید بهشتی که در باب تفاوت مازندران شاهنامه فردوسی با مازندران امروزی نوشته شده‌است.<ref>[http://www.mazandnume.com/fullcontent/7964/مازندران-و-شاهنامه/ «پژوهشی در شاهنامه» دکتر حسین کریمان به کوشش علی میر انصاری 1375 ; مازندران شاهنامه ، همان مازندران فردوسی نیست] سایت مازندنومه</ref>
[[مردم مازندرانی]] یکی از اندکشمار [[اقوام ایرانی‌تبار]] هستند که امروزه از هویت و نام باستانی قومیت ایشان، در جغرافیای یونانی و رومی چون جغرافیای [[بطلمیوس]] و [[استرابو]] و همچنین گزارش مورخان یونانی و رومی چون [[آریان]] و [[کوینت کورس]]، نامی بر جای مانده‌است.<ref>curtius rufus quintus , history of ALEXANDER (3.2.7-12)</ref>
 
مردمی که امروزه مازندرانی یاد می‌شوند، همان مردم [[طبرستان]] هستند. نام طبرستان معرب نام تپورستان بوده و به پیشینه اسکان یکی از اقوام [[سکاها]] و ایرانی با نام تپور، در حاشیه جنوبی [[دریای مازندران]] کنونی بازمی‌گردد. قومی سکایی و ایرانی که در جغرافیای [[بطلمیوس]] و جغرافیای [[استرابو]] و همچنین در کتاب [[آناباسیس اسکندر]] نوشته [[آریان]] مورخ یونانی و گزارش [[کوینت کورس]] از این قوم یاد شده‌است.
 
در کتاب ۶، فصل ۱۴، بخش ۱۲ از جغرافیای [[بطلمیوس]] که دربارهٔ سرزمین‌های [[سکاها]] در [[آسیای میانه]] هست، از تیره‌ای از این قوم بعنوانبه عنوان قومی سکایی و ساکن در دل سرزمین‌های سکایی یاد شده‌است. [[بطلمیوس]] قوم تپور را سکایی خواند. در شمال شرق نقشه بطلمیوسی که ارائه شده، نام قوم تپور (tapurei) دیده می‌شود. بطوریکهبه‌طوری‌که در همین نقشه بروشنی می‌توان دید، فاصله سرزمین باستانی قوم تپور در نقشه [[بطلمیوس]]ی، از حاشیه جنوبی [[دریای مازندران]] کنونی، زیاد هست. سرزمین باستانی قوم تپور جایی در [[آسیای میانه]] و [[فرارود]] بوده‌است.
 
دو نقشه از کتاب جغرافیای ششم بطلمیوس بخش سرزمین‌های سکایی و دیگری نقشه‌ای از [[تپورستان]] در دوران [[اشکانیان]] که ضمیمه شده‌است. نام و محل اسکان نخستین قوم سکایی تپور در این نقشه‌ها مشخص شده‌است.
خط ۲۱:
همچنین [[بطلمیوس]] در کتاب ۶، فصل ۲، بخش ۶ از جغرافیای خود که دربارهٔ سرزمین [[ماد]] هست، از تیره دیگری از قوم تپور یاد کرده که در سرچشمه رود چرینداس (charindas river) در سرزمین ماد ساکن بودند.<ref>; on the north of which is Helymais,from wich to the source of the Charindas river are the regions the Tapuri inhabit. Ptolemy (6.2.6)</ref>
 
[[دانشنامه ایرانیکا]] نواحی یاد شده در گزارش [[استرابو]] را در امتداد [[دروازه کاسپین]] (شهر بندری دربند یا Caspian Gates) و شهر باستانی [[ری]] (در جغرافیای یونای Rhaga) می‌داند که در سرزمین [[ماد]] واقع بوده‌است و چنین نتیجه‌گیری کرده که بنابر اینبنابراین گزارش، دسته دیگری از قوم تپور در آن نواحی گسترده شده بودند.<ref>[http://www.iranicaonline.org/articles/iran-v2-peoples-pre-islamic Tapuri. The mountains inland from the coast of Hyrcania are called the “Tapurian mountains” by Arrian, after the people there, settled in the mountains between the Derbices and the Hyrcanii (Str., 11.9.1, 11.11.8). They are spread toward the Caspian Gates and Rhaga in Media (Ptol., 6.2.6).These western Tapuri could have resulted from a tribal division north of the Sarnius/Atrak river—another, perhaps ancestral, group, the Tapurei, is located by Ptolemy (6.14.12) in Scythia. The remainder moved south and east into Margiana (“between the Hyrcani and the Arii,” Str., 11.8.8; Ptol., 6.10.2) along the Ochus/Arius (mod. Tejen/Hari-rud) river into Aria (cf. Polyb., 10.49). The Tapuri on the Caspian could, alternatively, represent a later westward migration along the main east-west highway from Margiana. These Tapuri furnished 1,000 cavalry for the battle of Gaugamela (Curt., 3.2.7), apparently aligned with the Hyrcanii (the “Topeiri,” Arr., An. 3.8.4). Alexander later subdued them (Arr., An. 3.23.1-2; Polyb., 5.44.5; Curt., 6.4.24-25). A separate satrap administered them at the time of Alexander’s arrival, and this official was assigned the Caspian Mardi as well (Arr., An. 3.22.7, 24.3; 4.18.2).], IRANICAONlINE IRAN v. PEOPLES OF IRAN (2) Pre-Islamic</ref>
 
در جغرافیای [[استرابون]] از قوم تپور بعنوانبه عنوان قومی ساکن میان سرزمین [[هیرکانی]] و سرزمین [[آریا]] ([[هریوا]] یا [[هرات]] باستان) یاد شده‌است.<ref name="ReferenceB">that Tapyri occupy the country between Hyrcani and Arii; that around the shores of the sea, next to the Hyrcani, are Amardi, Anariacæ, Cadusii, Albani, Caspii, Vitii, and perhaps other tribes extending as far as the Scythians; that on the other side of the Hyrcani are Derbices. strabo (11.8.8)</ref>
سرزمین آریا که در جغرافیای یونانی از آن یاد شده‌است، همان هَرَیو یا [[هریوا]] بوده که در [[سنگ نبشته بیستون]] نام آن قید شده‌است. [[هرات]] باستان که امروزه در [[افغانستان]] واقع شده‌است.
 
ساتراپ باستانی [[هیرکانی]] در جنوب و جنوب شرق دریای کاسپین و برابر وضعیت جغرافیایی استان‌های گلستان و مازندران کنونی بوده‌است. استرابو اقوام ساکن در حاشیه جنوبی دریای کاسپین و غرب [[هیرکانی]] را بدین گونه نام می‌برد: در یک مدار در اطراف دریا پس از هیرکانی‌ها (Hyrcanins)، آماردی‌ها (Amardi) و غیر ایرانیان (Anariacae) و کادوسی‌ها (cadusi) و آلبانی‌ها (albani) و کاسپی‌ها (Caspii) و (viti) و شماری دیگر از مردمان، تا جایی که به سکاها (scythians) می‌رسیم و از سوی دیگر به سرزمین [[هیرکانی]] (شرق هیرکانی) دربیک‌ها (Derbices) هستند و کادوسی‌ها در مرز ماد …<ref name="ReferenceB" />
 
تا جایی که بسیار روشن هست استرابو اقوام جنوبی دریای کاسپین را تا قفقاز یاد کرده‌است و در جغرافیای استرابو از قوم تپور بعنوانبه عنوان سکنه حاشیه جنوبی دریای کاسپین (هیرکانی) یاد نشده‌است. همانگونه که بالاتر گفته شد، استرابو قوم تپور را ساکن سرزمینی میان هیرکانی و آریا (هَرَیو در سنگنوشته بیستون = هرات باستان)، یعنی در شرق هیرکانی یاد کرده‌است.
دانشنامه ایرانیکا موقعیت جغرافیایی سرزمین یاد شده را برابر سرزمین [[مرو]] باستان ([[مرگوش]]/[[مرو]]) دانسته‌است.
گفتنی است که مرو باستان هم یکی از سرزمین‌های [[سکا]]یی نشین در آسیای میانه بوده و در محدوده سرزمینی اقوام [[سکا]]یی [[داهه]].
خط ۳۴:
دانشنامه ایرانیکا با اشاره به گزارش جغرافیای [[بطلمیوس]] که تپورها را قومی [[سکا]]یی و ساکن سرزمین‌های [[سکاها]] یاد کرده بود، تپوری‌های غربی را نتیجه یک تقسیم قومی در شمال رود [[اترک]] (اترک امروزه در [[ترکمنستان]]) دانسته و نشانه‌ای از کوچ دسته‌هایی از این قوم [[سکایی]] از شرق و از سرزمین‌های [[سکا]]یی و [[مرو]] باستان به درون فلات ایران.<ref>[http://www.iranicaonline.org/articles/iran-v2-peoples-pre-islamic Tapuri. The mountains inland from the coast of Hyrcania are called the “Tapurian mountains” by Arrian, after the people there, settled in the mountains between the Derbices and the Hyrcanii (Str., 11.9.1, 11.11.8). They are spread toward the Caspian Gates and Rhaga in Media (Ptol., 6.2.6).These western Tapuri could have resulted from a tribal division north of the Sarnius/Atrak river—another, perhaps ancestral, group, the Tapurei, is located by Ptolemy (6.14.12) in Scythia. The remainder moved south and east into Margiana (“between the Hyrcani and the Arii,” Str., 11.8.8; Ptol., 6.10.2) along the Ochus/Arius (mod. Tejen/Hari-rud) river into Aria (cf. Polyb., 10.49). The Tapuri on the Caspian could, alternatively, represent a later westward migration along the main east-west highway from Margiana], IRANICAONlINE IRAN v. PEOPLES OF IRAN (2) Pre-Islamic</ref>
 
دانشنامه ایرانیکا همچنین گزارش [[آریان (مورخ)]] یونانی در کتاب [[آناباسیس اسکندر]] و [[کوینت کورس]] را یکی از دلایل جدا بودن ساتراپ [[آمارد]]‌ها (در مرکز مازندران کنونی) با محل اسکان قوم تپور، تا پیش از یورش [[اسکندر مقدونی]] و در پی آن قدرت‌گیری [[اشکانیان]] می‌داند. چنانچه در هیچ‌یک از گزارش‌های جغرافی نگاران یونانی، نامی از قوم تپور بعنوانبه عنوان سکنه جنوب دریای کاسپین (هیرکانی) دیده نمی‌شود و چنانچه در منابع بالاتر ارائه شده‌است، جغرافی نگاری چون [[بطلمیوس]] این قوم را سکنه سرزمین‌های سکایی قید کرده‌است یا جغرافی نگرانی چون [[استرابو]] این قوم را سکنه سرزمینی در شرق [[هیرکانی]] و میان [[هیرکانی]] و سرزمین آریا ([[هرات]] باستان) قید کرده‌اند که سرزمین‌های یاد شده سرزمین‌های سکایی نشین بوده‌اند.<ref>[http://www.iranicaonline.org/articles/iran-v2-peoples-pre-islamic apparently aligned with the Hyrcanii (the “Topeiri,” Arr., An. 3.8.4). Alexander later subdued them (Arr., An. 3.23.1-2; Polyb., 5.44.5; Curt., 6.4.24-25). A separate satrap administered them at the time of Alexander’s arrival, and this official was assigned the Caspian Mardi as well (Arr., An. 3.22.7, 24.3; 4.18.2).], IRANICAONlINE IRAN v. PEOPLES OF IRAN (2) Pre-Islamic</ref>
 
این واقعیت که قوم تپور پیش از قدرت‌گیری [[اشکانیان]] در بیرون از حاشیه جنوبی دریای کاسپین می‌زیسته، یافته تازه‌ای نیست. چنانچه [[یحیی ذکا]] در <کاروند [[کسروی]]> آورده‌است: آما، [[آمارد]]ان یا ماردان، در زمان لشکر کشی [[اسکندر مقدونی]] به ایران، این تیره در [[مازندران]] نشیمن می‌داشتند و آن هنگام هنوز قبایل [[تپوران]] به آنجا نیامده بودند ولی سپس چنان‌که از گفته‌های [[استرابو]] پیداست در [[آذربایجان]] و [[ارمنستان]] و [[پارس]] و دیگر جاها پراکنده شدند.<ref name=ToolAutoGenRef3>ایران باستان [[مادها]] و [[آمردها]]. کاروند کسروی، مجموعه مقاله‌ها و رساله‌های [[احمد کسروی]]، به‌کوشش [[یحیی ذکا]]</ref>
خط ۴۳:
=== شکل‌گیری تپورستان باستانی (Tapuria) در دوران اشکانیان ===
==== اخراج [[آمارد]]‌ها و ورود قوم تپور به حاشیه جنوبی دریای کاسپین ====
[[پرونده:Greco-BactrianKingdomMap.jpg|بندانگشتی|چپ|250px|نقشه [[دولت یونانی بلخ]] همزمانهم‌زمان با شاهنشاهی اشکانیان و پس از اخراج قوم [[آمارد]] از حاشیه جنوبی کاسپین. نام سرزمین Tapuria در جنوب دریای کاسپی دیده می‌شود.]]
پس از قدرت‌گیری اشکانیان، در دوران [[فرهاد یکم]] اشکانی، فرهاد به [[آمارد]]‌ها حمله کرد و پس از شکست آنان، قوم آمارد وادار به کوچ اجباری به بیرون از حاشیه جنوبی [[دریای کاسپین]] شدند.<ref name=ToolAutoGenRef2>[[:en:Phraates I|At beginning of his reign Phraates I directed his arms towards territory inhabited by Amardians, a poor but warlike people, who appear to have occupied eastern portion of the Elburz range, south of the Caspian Sea, what is probably today immediately south of Māzandarān and Astarabad. The reduction of these fierce mountaineers is likely to have occupied him for some years, since their country was exceedingly strong and difficult]] Rawlinson 1875, p. 36</ref>
 
خط ۵۵:
 
== [[مردم آمارد|قوم باستانی آمارد]] در [[آمل]] و مرکز مازندران امروزی و ریشه نام آمل ==
'''آمارد'''، '''اَمراد'''، '''آمار''' یا '''مرداها''' (به [[زبان سکایی]]: ''آمارد، Amard''؛ به [[زبان پهلوی]]: ''آمویی، Amui'') [[قوم]]ی [[آریایی]] و [[سکایی]] که در شمال ایران و بصورتبه صورت عمده در [[آمل]] و مناطق مرکزی [[استان مازندران]] امروزی زندگی می‌کردند. بنابر نظر [[ریچارد فرای|ریچاردفرای]]، [[آملی کورت]] و دانشنامه [[ایرانیکا]]، آماردها آریایی و قومی نیرومند و جنگجو بوده‌اند. بنابر نظر[[ریچارد فرای|ریچاردفرای]] دو [[آمل]] یکی در [[مازندران]] و دیگری در [[آمودریا]] قرار داشته که نشانه کوچ این قوم [[ایرانی‌تبار]] هست. بنابر نظر ریچارد فرای نام شهر [[آمل]]
مازندران به سکونت آماردها در آن منطقه برمیگردد<ref>R.N. Frye, Ancient Central Asian History Notes,” Proceedings of the Second European Congress of Iranian Studies, (ISMEO, Rome), 185-90. Pg 188: "town of Amul on the Amu Darya and the Amul in Mazanderan, Iran, both of which may be traced back to the migration of an Iranian tribe called Amardi or Mardi "
C. J. Brunner, "IRAN v. PEOPLES OF IRAN (2) Pre-Islamic", Encyclopaedia Iranica. [http://www.iranicaonline.org/articles/iran-v2-peoples-pre-islamic] "The Mardi nomads are named as one of the four predatory mountain peoples of the southwest discussed by Alexander’s admiral, Nearchus (Str. , 11.13.6; the others are non-Iranian)."
Kuhrt, Amélie (2007). The Persian Empire: A Corpus of Sources of the Achaemenid Period. London: Routledge. ISBN 0-415-43628-1."For the Persian tribe of the Mardi, see 3, no.5. 3", pg 98.
"town of Amul on the Amu Darya and the Amul in Mazanderan, Iran, both of which may be traced back to the migration of an Iranian tribe called Amardi or Mardi "</ref>.
در کتاب [[تاریخ ایران کمبریج]] جلد سوم در صفحه ۷۶۶ چاپ ۱۹۸۳، [[آماردها]] قومی خوانده شده‌اند که تا دوران [[فرهاد یکم]] [[اشکانی]] در منطقه [[آمل]] مازندران می‌زیستند و فرهاد یکم بخشی از این قوم را به منطقه [[دربند]] در قفقاز کوچاند و باقیماندهباقی‌مانده آنهاآن‌ها با قوم [[سکایی]] [[قوم تپور|تپور]] که، از [[پرثوه]] (Parthyene) به مناطق مرکزی جنوب [[دریای کاسپین]] ([[مازندران]] کنونی) کوچانده شده بودند، آمیخته شده و قومیت [[مازندران]] ([[تپورستان]]) را تشکیل دادند.<ref name="histcam1" />
راویلسون نیز به حمله [[فرهاد یکم]] اشکانی، به قلمرو آماردها در [[مازندران]] امروزی و نواحی شرقی البرز پرداخته و از اخراج و کوچ اجباری قوم آمارد بدست فرهاد یکم خبر داده‌است.<ref name=ToolAutoGenRef2 />
[[یحیی ذکا]] در <کاروند [[کسروی]]> آورده‌است: آما، [[آمارد]]ان یا ماردان، در زمان لشکر کشی [[اسکندر مقدونی]] به ایران، این تیره در [[مازندران]] نشیمن می‌داشتند و آن هنگام هنوز قبایل [[تپوران]] به آنجا نیامده بودند ولی سپس چنان‌که از گفته‌های [[استرابو]] پیداست در [[آذربایجان]] و [[ارمنستان]] و [[پارس]] و دیگر جاها پراکنده شدند.<ref name=ToolAutoGenRef3 />
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/wiki/مردم_مازندرانی»