تخارها: تفاوت میان نسخه‌ها

'''تُخار''' نام قومی ساکن [[تخارستان]] بود که در سدهٔ سوم پیش از میلاد در نواحی [[کوچا]] و [[تورفان]] در شمال شرقی سرزمینی که بعدها [[ترکستان شرقی]] یا ترکستان چین خوانده شد، به سر می‌بردند. مردمی قوی و نیرومند بودند و به یکی از زبانهایزبان‌های وابسته به [[زبان‌های هندواروپایی|گروه زبانی هند و اروپایی]] سخن می‌گفتند که به [[زبان تخاری]] معروف است. هرچند این زبان شرقی‌ترین زبان شناخته شدهٔ هند و اروپایی است، اما از لحاظ [[بخش‌بندی ستم-کنتوم]]، به شاخهٔ غربی یا کنتوم تعلق دارد.<ref>[[آناتولی لوین]] (Anatole V. Lyovin)، درآمدی بر زبان‌های دنیا (An Introduction to the Languages of the World)، نیویورک ۱۹۹۷، صفحهٔ ۵۲</ref><ref>[[ریچارد نلسون فرای]] (Richard Nelson Frye)، ویراستار: [[احسان یارشاطر]]، تاریخ ایران کمبریج (The Cambridge History of Iran)، جلد سوم، لندن ۱۹۸۸، صفحهٔ ۲۹</ref>

در میانه‌های سدهٔ دوم پیش از میلاد تخارها بر اثر تهاجمات [[هونها]] ناگزیر به نواحی غربی‌تر کوچ کردند. منابع چینی در شرح این رویداد از دو قوم [[یوئه‌چی]] و [[ووسون]] نام برده‌اند که از برابر هونها گریخته، و به نواحی [[فرغانه]] رانده‌اند و اندکی پس از ۱۶۰ ق.م. از [[سیحون]] (سیردریا) گذشتند و به قلمرو [[دولت یونانی باختر|دولت یونانیِ باختر]] سرازیر شدند.<ref>بیوار (A. D. H. Bivar)، تاریخ سرزمین‌های خاوری ایران (The History of Eastern Iran)، ص. ۱۲۲</ref><ref>[[ریچارد نلسون فرای]] (Richard Nelson Frye)، ویراستار: [[احسان یارشاطر]]، تاریخ ایران کمبریج (The Cambridge History of Iran)، جلد سوم، لندن ۱۹۸۸، ص. ۱۸۱</ref> و میان سالهای ۱۴۰ تا ۱۳۰ ق.م. دولت یونانی باختر را برانداختند.<ref>گروسه (R. Grousset)، شاهنشاهی استپ‌ها (L’Empire des steppes)، پاریس، ۱۹۴۸</ref> [[استرابون]] از مردمی چادرنشین به نام «تخاروی (Tokharoi)» یاد کرده استکرده‌است که در این تهاجم شرکت داشته‌اند. با برافتادن دولت یونانی باختر، این قبایل بیابان‌گرد [[شاهنشاهی کوشان|دولت کوشانیان]] را بنیاد نهادند و پس از آن، تاریخ تخاریان و زیستگاه جدیدشان، یعنی تخارستان با تاریخ این دولت درآمیخت.<ref>رقیه بهزادی، قومهای کهن در آسیای مرکزی و فلات ایران، تهران، ۱۳۷۳ ش، ص. ۹</ref>

با انقراض کوشانیان به دست [[شاپور اول]] ساسانی (۲۴۰–۲۷۰ میلادی) قلمرو آنان و از آن میان تخارستان بر قلمرو [[ساسانیان]] افزوده شد.<ref>گیرشمن (R. Ghirshman)، ایران (Iran)، لندن، ۱۹۶۱، ص. ۲۹۲</ref> بنابر سنگ‌نوشتهٔ شاپور اول ساسانی در [[کعبه زرتشت|کعبهٔ زرتشت]]، او حکومت تخارستان را به پسرش [[نرسی]] سپرد و پس از آن، این سرزمین را استانداران ساسانی ملقب به «کوشانشاه» اداره می‌کردند،<ref>بیوار (A. D. H. Bivar)، تاریخ سرزمین‌های خاوری ایران (The History of Eastern Iran)، ص. ۲۰۹</ref> تا آنکه در ۳۶۰ م. با تهاجمات گروهی از هونها موسوم به [[هونهای کیداری]] به نواحی شرقی شاهنشاهی ساسانیان، حکومت ایرانی کوشانشاهان برافتاد و این سرزمین به تصرف آنهاآن‌ها درآمد.<ref>همو، ص. ۲۱۲</ref> اما دیری نپایید که در اواخر سدهٔ چهارم میلادی موج تازه‌ای از مهاجمان هون، معروف به [[هپتالی]] از جیحون گذشتند و [[کیداری‌ها]] را به نواحی جنوبی‌تر راندند و نخستین پادشاهی هپتالی را در تخارستان بنیاد نهادند که از تخارستان تا [[مرو]] را شامل می‌شد.<ref>همان‌جا</ref> تخارستان در دست هپتالیان باقی بود، تا آنکه در حدود سال ۵۵۸ م. [[خسرو یکم|خسرو اول انوشیروان]] با یاری ترکان غربی آنجا را تصرف کرد و هپتالیان را به اطاعت درآورد. اما چیرگی ساسانیان بر تخارستان چندان نپایید، زیرا با گذر ترکان غربی از جیحون و استقرار در نواحی جنوبی آن، تخارستان به دست آنان افتاد.<ref>[[تاریخ طبری]]، ظهیرالدین نیشابوری، سلجوق‌نامه، تهران ۱۳۳۲ ش، 7 2/100</ref>

در اواخر دههٔ هشتاد میلادی، اجساد ۳۰۰۰-سالهٔ [[مومیایی|مومیایی‌شدهٔ]] چند تخاری که به خوبی سالم باقی مانده‌بودند در صحرای دورافتادهٔ [[تکله‌ماکان]] در [[چین]] کشف شد.<ref>[http://www.pbs.org/wgbh/nova/transcripts/2502chinamum.html وب‌گاه شبکهٔ رادیویی و تلویزیونی پی‌بی‌اِس، مومیایی‌شده‌های اسرارآمیز چین، بازیابی: ۸ نوامبر ۲۰۰۹]</ref> آنان دارای موی سرخ-طلایی و ویژگیهایویژگی‌های [[اروپایی]] بودند و به نظر نمی‌رسید که نیاکان مردمان امروزی چینی باشند.<ref>[http://www.pbs.org/wgbh/nova/chinamum/taklamakan.html وب‌گاه شبکهٔ رادیویی و تلویزیونی پی‌بی‌اِس، مومیایی‌شده‌های تکله‌ماکان (نگاره‌های اجساد مومیایی‌شده)، بازیابی: ۸ نوامبر ۲۰۰۹]</ref>