گشت خودکار، ویکی‌بان‌ها، کاربران تأییدشدهٔ پایدار، معافیت‌ها از قطع دسترسی آی‌پی، گشت‌زنان، واگردانان، ویرایشگران الگو
۴۹٬۳۱۵
ویرایش
تغییرات
ویرایش و ویکی‌سازی موردی
{{هنرهای ایرانی}}
تمامی بررسی‌ها و کاوش‌های [[باستانشناسیباستان‌شناسی]] حکایت از آن دارد که پیشینهپیشینهٔ [[معماری]] [[ایران]] به حدود هزاره هفتم پیش از میلاد می‌رسد. از آن زمان تاکنونتاکنون، پیوسته این هنر در ارتباط با مسائل گوناگون، به ویژهبه‌ویژه علل مذهبی، توسعه و تکامل یافته استیافته‌است.▼
معماری ایران دارای ویژگی‌هایی است که در مقایسه با معماری کشورهای دیگر جهان از ارزشی ویژه برخوردار است: ویژگی‌هایی چون طراحی مناسب، محاسبات دقیق، فرم درست پوشش، رعایت مسائل فنی و علمی در ساختمان، ایوانهایایوان‌های رفیع، ستونهایستون‌های بلندبلند، و بالاخره تزئینات گوناگون که هریک در عین سادگی معرف شکوه معماری ایران است.▼
▲تمامی بررسی‌ها و کاوش‌های [[باستانشناسی]] حکایت از آن دارد که پیشینه [[معماری]] [[ایران]] به حدود هزاره هفتم پیش از میلاد می‌رسد. از آن زمان تاکنون پیوسته این هنر در ارتباط با مسائل گوناگون، به ویژه علل مذهبی، توسعه و تکامل یافته است.
▲معماری ایران دارای ویژگی‌هایی است که در مقایسه با معماری کشورهای دیگر جهان از ارزشی ویژه برخوردار است: ویژگی‌هایی چون طراحی مناسب، محاسبات دقیق، فرم درست پوشش، رعایت مسائل فنی و علمی در ساختمان، ایوانهای رفیع، ستونهای بلند و بالاخره تزئینات گوناگون که هریک در عین سادگی معرف شکوه معماری ایران است.
== ویژگی‌های معماری ایرانی ==
در معماری ایرانی، با وجود خصایلی چون تناسب و زیبایی سر درهاسردرها و[[گنبد|گنبدها]]ها و ایوان‌ها خصلتی که بیشتر شایستهٔ بررسی است گوهر معماری ایرانی و منطق ریاضی و عرفانی آن است. درونگرایی و گرایش معماران ایرانی به سوی حیاط‌ها، پادیاوها، گودال باغچه‌ها، هشتی‌ها و کلاه فرنگی‌ها که شبستان‌ها را گرداگرد خود گرفته‌است، از دیرباز جزء منطق ایرانی بوده‌است.
پیش از این که [[تخت جمشید]] ساخته شود، صدها [[ایوان]] و [[شبستان]] با ستونهای چوبی و سنگی در سراسر جهان متمدن آن روز ساخته شده بود، ولی نخستین بار در تخت جمشید می‌بینیم که ستون‌ها تا آخرین حد ممکن از هم فاصله گرفته‌اند با این که در بعضی از معابد کهن خارج از ایران (مثلاً مصر) فاصلهٔ دو ستون چیزی نظیر قطر آن‌ها بلکه اندکی کمتر است.
معمار ایرانی توانست وسیع‌ترین دهانه‌ها را با کست افزود پیمون‌ها به وجود بیاورد و آرایش‌های گوناگون و سرگرم‌کننده خلق کند؛ به گونه‌ای که ساختمان دو اشکوب به اندازه‌ای از هم دور شده که گویی اشکوب زیری بعدها بر آن افزوده شده‌است.
از امتیازات معماری ایرانی این است که هرگز از مکان هندسی همگن برای پوشش استفاده نشده و از اصطلاحات و نام [[چفد|چفدها]]ها (قوس) و [[طاق|طاق‌ها]]ها و گنبدها در زبان فارسی پیداست که بیشتر به شکل بیضی و تخم مرغ و بات (بیز) توجه داشته‌اند.<ref name=ToolAutoGenRef1>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی= پیرنیا |نام= محمدکریم |کتاب= آشنایی با معماری اسلامی ایران | ناشر= سروش دانش |سال= 1392}}</ref>
=== ضرورت پیمون در معماری ایرانی ===
=== پس از اسلام ===
* [[شیوه خراسانی]] ([[صفاریان]]، [[طاهریان]]، [[غزنویان]] و...و…) از ابتدای قرن چهارم هجری شمسی تا پایان قرن چهارم؛ مثال:[[مسجد جامع نائین]]، [[مسجد جامع اصفهان]]
* [[شیوه رازی]] قرن پنجم تا اول قرن هفتم (قرن یازده میلادی تا حمله مغول) که شامل روش‌ها و ابزارهای دوره‌های زیر می‌شود:
** [[سامانیان]]: مثال: [[آرامگاه اسماعیل سامانی]]
* [[معماری معاصر ایران|معماری معاصر]] ([[دودمان پهلوی|پهلوی]]، بعد از [[انقلاب ۱۳۵۷]]) از اواسط دوره قاجاریه تا کنون
از شش شیوهشیوهٔ معماری ایرانایران، دو شیوهشیوهٔ ''پارسی'' و ''پارتی'' مربوط به پیش از اسلام و چهار شیوهٔ دیگر مربوط به دورهدورهٔ اسلامی می‌باشداست.
غربی‌ها برای شیوه‌های اسلامی نام‌هایی را بهبه‌کار کار می‌برندمی‌برند، مانند شیوه‌های [[شیوه اموی|اموی]] و [[شیوه عباسی|عباسی]].
<gallery>
پرونده:Si-o-se-Pol.jpg|[[سی و سه پلسی‌وسه‌پل]]
پرونده:Nasirolmolk mosque warm light.jpg|[[مسجد نصیرالملک]]
پرونده:Amol Cantilever bridge arch Pahlavi IRAN.JPG|[[پل معلق آمل]]
پرونده:Baños de Vakil, Shiraz, Irán, 2016-09-24, DD 36-38 HDR.jpg|بندانگشتی|نمایی از [[حمام وکیل (شیراز)|حمام وکیل شیراز]]
پرونده:Gran Mezquita de Isfahán, Isfahán, Irán, 2016-09-20, DD 40-42 HDR.jpg|بندانگشتی|نمایی از شبستان [[مسجد جامع اصفهان]]
</gallery>
== پرهیز از بیهودگی ==
اگر در کشورهای دیگر، [[هنرهای وابسته به معماری]] مانند [[نگارگری]] (نقاشی) و [[سنگتراشی]]، [[پیرایه]] (آذین) به‌شمار می‌آمده، در کشور [[ایران]] هرگز این‌گونه نبوده‌است.
[[گره سازیگره‌سازی]] با [[گچ]] و [[کاشی]] و [[خشت]] و [[آجر]] و به گفته خود معماران، [[آمود]] و [[اندود]]، بیشتر بخشی از کار بنیادی ساختمان است. اگر نیاز باشد در زیر پوشش [[آسمانه]] (سقف) [[پنام]] (عایق) ی در برابر گرما و سرما ساخته شود یا [[افراز]] بنا که ناگزیر پرپیمانه است و نمی‌تواند به دلخواه معمار کوتاهتر شود، تنها با افزودن [[کاربندی]] می‌توان آن را کوتاهتر و باندام و مردم‌وار کرد. اگر [[ارسی]] و روزن با چوب یا گچ و شیشه‌های خرد و رنگین گره‌سازی می‌شود برای این است که در پیش آفتاب تند و گاهی سوزان، پناهی باشد تا چشم را نیازارد و اگر [[گنبد|گنبدی]] از [[تیزه|تیزه (معماری ایرانی)]] تا [[پاکار]] با کاشی پوشیده می‌شود تنها برای زیبایی نیست. وانگهی باید واژه ''زیبا'' را به معنای ''زیبنده بودن'' و ''تناسب داشتن'' که ریشه در معنای هستیانه هنر دارد گرفت و نه قشنگی و جمال کور و برخاسته از احساسات شرطی شده.<ref>سبک‌شناسی معماری ایرانی - محمد کریم پیرنیا</ref>
== اصول پویا در معماری گذشته ایران ==
''معماری ایران'''[[معماری]] در ایران بیش از ۶۰۰۰ سال تاریخ پیوسته دارد، دست کم از ۵۰۰۰ق. م
[[معماری]] هر چه باشد سازنده و سامان دهندهٔ فضای زیست انسان است. مقصود ادراک گذشته و آموختن آن گوهر اساسی [[معماری گذشته]]، یعنی فضاست، چیزی که دیگر زمان نمی‌شناسد و [[فضای شهری]] واجد همین گوهر اساسی است.
=== گرایش اجتماعی و معماری ===
عامل اصلی وحدت و هماهنگی [[معماری گذشته ایران]] در گرایش و اعتقادهای مذهبی نهفته‌است. گرایش‌های مذهبی که محور اصلی آن احدیت و وحدانیت است.
=== فرهنگ اصول حاکم و پویا ===
=== اصل نظم و وحدت ===
نظم جهان هستی الهام بخش [[معماران ایران زمین]] بوده و [[معماری اصیل]] سعی داشته به فضای زیست انسان نظم دهد.<ref>حس وحدت/اردلان، نادر.</ref>
[[معماری ایران]] تجلی وحدت در کثرت و تلاش برای رسیدن به یک وحدت در عالم کثرت است و با اتخاذ اجزاء بر اساس نظم صورت می‌گیرد.<ref>قواعد و معیارهای طراحی فضای شهری/توسلی، محمود.</ref>
=== اصول ورودیها ===
[[فضای ورودی]] به عنوان یک عنصر کل نسبت به سایر [[فضاهای معماری گذشته ایران]] از اصول و ویژگی‌های خاصی برخوردار است. کارکرد و نقش اصلی در [[ورودی]] هر فضای محصور، تأمین یک ارتباط قابل کنترل میان درون و بیرون آن فضاست و لذا متناسب با خصوصیات کارکردی و کالبدی آن طراحی ساخته شود. گاهی [[سر درسردر]] و [[فضای ورودی]] برخی از بناهای بزرگ عمومی نقش نشانه و [[نماد شهری]] را پیدا می‌کرد. (سرسردر در ورودیورودیِ مسجد جامع یزد)<ref>فضاهای ورودی /خانه‌های قدیمی/سلطان زاده،سلطان‌زاده، حسین.</ref>
=== حیاط (فضای باز) ===
[[حیاط]]، فضایی مرکزی با انتظام هندسی، درون نگردرون‌نگر مرتبط با فضاهای اطراف، محور سازماندهی،سازماندهی، سرگشوده، بر گرفتهبرگرفته از باغ که تعاملی تنگاتنگ با اقلیم دارد.<ref>آشنایی با معماری اسلامی ایران/پیرنیا، محمد کریممحمدکریم.</ref> جایگاه حیاط مرکزی همواره تجسم بخشتجسم‌بخش اصول نظم فضایی و وحدت آفرینوحدت‌آفرین است.<ref>تجلی نظم جهانی و نشانه بردارینشانه‌برداری از آن در معماری سنتی اسلامی/عکاش، سمیر.</ref>
=== نیارش و هندسه ===
در این معماری [[پیمون]] با عنایت به جانگداز و فضاهای مقصود، وسیله تنظیم ابعاد و اندازه هاستاندازه‌هاست و هندسه راهنمای [[معماری]] در تأمین تناسب و هماهنگی اصولی.<ref name=ToolAutoGenRef2>هنجار مشکل یابیمشکل‌یابی معماری اسلامی ایران/ابوالقاسمی، لطیف.</ref>
در تمام مراحل مربوط به تکوین یک اثر [[معماری]]، رابطه. همیاری تنگاتنگ [[نیارش]]، [[هندسه]]، [[پیمون]] وگزو گز نقش اساسی دارد. هندسه و نیارش با استفاده از پیمون و عنایت به نیاز، عامل تعیین و کنترل ابعاد و اندازه‌ها و راهنمای دستیابی به نتیجه‌ای مطلوب است.<ref name=ToolAutoGenRef2 />
=== اصل گنبدسازی ===
[[گنبد]] نه تنها رسالت پوشاندن ابعاد بزرگی از فض را از نظر ایستایی دارد بلکه یکی از مهم‌ترین [[نمادهای معماری ایرانی]] به‌شمار می‌رود. از مهم‌ترین خصوصیات گنبد در ایران اینکه «گنبدهای ایرانی بی هیچ چوب بست و قالب ساخته می‌شد.»<ref>تحقیق در معماری گذشته ایران/پیرنیا، محمد کریم.</ref>
=== اصل طبیعت ===
هماهنگی با طبیعت و استفاده از انرژی پایدار آن همانند نور و باد...باد… و عناصر اصلی آن مثل آب و خاک و گیاه...گیاه… به نحو شایسته در [[معماری گذشته]] به خدمت فضای زیست گرفته شده‌است. معماری ایران پاسخ معمارانه به طبیعت و اقلیم داده‌است. در همه دوره‌ها آسایش فضا مطرح بوده‌است.<ref>آبادی/حائری/محمدرضا.</ref>
== فناوری‌های جدید و معماری ایرانی ==
با بوجود آمدن تکنولوژی‌های جدید و مصالح ساختمانی نوین تناقضاتی در طراحی معماری و سازه ساختمان به وجود آمد که پیاده‌سازی این‌گونه معماری را در ساختمان‌های جدید با مشکل روبه رو ساخت. درحال حاضر مدل‌سازی اطلاعات ساختمان به عنوان یک رویکرد جدید به عنوان مدل سه بعدی پارامتریک از خصوصیات ساختمان امیدها را برای بکارگیری این نوع معماری در ساختمان‌های نوین و کاهش چالش‌های طراحی و پیاده‌سازی آن زنده کرده‌است.<ref>ستوده بیدختی، امیرحسین، 1394، پتانسیل بکارگیری مدل‌سازی اطلاعات ساختمان در معماری ایرانی-اسلامی، https://www.researchgate.net/publication/284448022_________-</ref>
== واژگان ==
{{چندستونه|ستون‌ها=2۲}}
* آسمانه: سقف
* آشکوب: طبقه. به سقف هم گفته می‌شود. آشکُب و آشکو هم خوانده می‌شود
* آمود: آنچه به تن سازه و نه جان سازه افزوده می‌شود. کارکرد آن در نمای سازه است
* آوان : ایوان
* آوگون: خمیدگی درون‌سوی پای تاق یا گنبد. این سبک را در چَفد سروک می‌توان دید
* تاق آهنگ: گونه‌ای تاق که به شکل گهواره بر روی دو دیوار موازی ساخته می‌شود. نام دیگر آن تاق گهواره است
* پاتوپا: روشی در آجرچینی تاق یا دیوار، نیز نام یک جور چَفد است
* پادیاب: نگ پادیاو
* پادیاو: گودالی که برای باغچه کنده می‌شده و از خاک آن برای ساختمایه (مصالح) سازه بهره برده می‌شده استمی‌شده‌است. گاه از این گودال برای ساخت وضوخانه و حوضخانه بهره برده می‌شده استمی‌شده‌است.
* پانیذ: نوعی تاق با [[چفد]] بسیار کم خیز و خفته که در دهانه‌هایی که جرز دیوارهای پاکار ستبری بیشتری داشته مانند اشکوب‌های کم پهنا و همچنین تاق‌هایی که بار به نسبت کمتری را متحمل می‌شدند ساخته می‌شده استمی‌شده‌است
* پَروَر کردن: اصطلاحی برای جای گرفتن آجر در تاق ضربی
* پَردی: چوبهای باریک و کوتاهی که روی دو تیر اصلی سقف‌های نهاده می‌شوند تا رویشان را بوریا انداخته و سپس از خاک و گل پر کنند
* پرواز: همان پَردی
* پادیر: نگ پالار
* تیغه: دیواری بسیار نازک که ناباربر است و برای جدا کردن فضاها ساخته می‌شود. معمولاً با باریک‌ترین بخش آجر یا خشت (قسمت نَر) برای ساخت آن بهره گرفته می‌شود
* توفال: تخته بسیار نازک و سبک که به زیر سقف کوبند و سپس روی آن را گل یا گچ می‌اندایند. کاری که اکنون با راویس انجام می‌شود
* تاوه: نوعی تاق با چفد بسیار کم خیز
* تیرگُم: نوعی سقف تخت تیردار که تیرهای آن را با روشی از نگاه پنهان می‌کنند. این تاق استواری کمتری دارد
* جهازه: در «جهازه چاغ کردن» پوشش چند لایه آجری بر روی تاق را گویند که به روش چپیله‌ای آجرچینی می‌شود و چون بسیار نازک و کم خیز است برای همین روی چهارچوب‌های چوبی بنا می‌شود. از آنجا که در روش چپیله‌ای آسمانه نازک می‌شود ازینرو این تاق‌ها را به روش لاپوش که چند لایه آجر روی هم هم است می‌سازند. این تاق پالانه هم خوانده می‌شود
* جِناغی: تاقی که چفد آن تیزه دار باشد. نام دیگری برای تاق‌های تیزه دار در برابر تاق‌های مازه دار
* چارسوق: بخشی از بازار که دو راسته همدیگر را بریده و چهار راهی را پدید آورندپدیدآورند
* چَپری: نعل درگاهی که به شکل سه گوش باشد
* چَمانه: گونه‌ای چَفد جناغی یا تیزه‌دار است که دارای خیز بلندی ست و توان باربری بالایی دارد.
* [[چفد|چَفد]]: در معماری ایرانی به هر نوع خمیدگی و قوس در سازه گفته می‌شود.
* چَپیله: نوعی روش آجرچینی در اجرای تاق است. بافتی که از این روش به دست می‌آید معمولاً نازکترین است. ازینرو تاق‌های با این روش آجرچینی همانند تاق پالانه یا جهازه ناباربر بوده و کارکردهای آمودی یا بر روی چارچوب‌های چوبی داشته‌اند.
* چَمله: نوعی چفد در تاق که کارایی باربری نداشته و بیشتر در نعل درگاه‌ها ازاز آن‌ها بهره گرفته می‌شود. این چفد بسیار نزدیک به نیم دایره است.
* خاگی: پوشش بیضوی شکل تاق یا گنبد. تاق‌ها معمولاً بیضی هستند خواه به صورت [[شلجمی]] یا بیضی ایستاده یا به صورت معروف به بیضوی که بیضی خوابیده استخوابیده‌است یا حالتی نزدیک به دایره. از آنجا که ساختار دایره کمترین نیارش و پایداری را در سازه داشته در گذشته هیچ تاقی به صورت دایره کامل ساخته نمی‌شده استنمی‌شده‌است.
* خاگار: ابزاری برای کشیدن بیضی. این ابزار در معماری ایرانی بیشتر نخ چنبر و دو میخ بوده‌است. در معماری کاربرد خاگار به ویژه در رسم چفدها برای تاق‌ها و گنبدها فراوان بوده‌است. در [[پیمون]] به دلایل آزمون و خطایی طولانی یا دلایل شهودی در طول تاریخ معماران به این نتیجه رسیده بودند که بیضی ساختار پایدار تری را در رسم چفد برای تاق و گنبد ایجاد می‌کند. برای همین خاگار کاربرد به مراتب بیشتری از [[پرگار]] داشته‌است.
* خَرپشته: پوشش‌های شیب دار که امروز شیروانی گفته می‌شوند. به برجستگی بخشی از بام نیز گفته می‌شود
* خیمه پوش: نوعی پوشش تاق است که چارسویه است.
* خوانچه پوش: نوعی تاق آمودی است که در میان تویزه‌های باربر ایجاد می‌شود که در سبک کردن سازه و ایجاد راه رفت و آمد از میان تویزه‌ها را برای نمونه در کمرپوش‌ها کارایی دارد.
* ''معماری ایران دوره اسلامی''
* ''قدمت معماری ایرانی +[http://david662.blogfa.com/post-587.aspx +] ''
* [http://caoi.ir/ وب سایت رسمی معماری معاصر ایران]
* سومین کنگره تاریخ معماری و شهرسازی ایران/آیت الله‌زاده شیرازی، دکتر باقر