مکتب سقاخانه: تفاوت میان نسخهها
محتوای حذفشده محتوای افزودهشده
FreshmanBot (بحث | مشارکتها) جز اصلاح فاصله مجازی + اصلاح نویسه با استفاده از AWB |
کمی تمیزکاری و حذف القاب |
||
خط ۶:
بهجز [[حسین زندهرودی]] که امامی او را بارها بهعنوان رهبر گروه نام میبرد، عضوهای مکتب عبارتاند از: [[فرامرز پیلآرام]]<nowiki/>و [[بهزاد گلپایگانی]].<ref>[http://www.kaarnamaa.com/#!امامی-هنر-ملی،-به-زبان-دیگری/cc4v/56a1ba1d0cf2009838b688a4 مجله کارنما]</ref>
این هنرمندان در جستجوی تعریف دوبارهای از زیباییهای ملی و سنتی برآمدند؛ یا به بیانی دیگر این هنرمندان با عشق به زوایای فرهنگ ملی و نگاهی گسترده به فرهنگ جهانی به فکر افتادند که مکتبی ملی- بینالمللی تأسیس کنند و حتی شاید بدون تمهیدی اولیه و به صورتی طبیعی به سوی تأسیس مکتب فوق کشانده شدند رویکرد اینان به اشیاء و عناصر بصری محیط اطراف زندگی مردم که در سقاخانه و زیارتگاهها و اماکن مذهبی وجود داشت، باعث شد که از این اشیاء در فضای معاصر تعریف مجددی بهعمل آید و در ساماندهی تازه و بدیعی، به مکتبی جدید و قابل قبول و سرشار از نوآوری تبدیل شود.<ref name="وبگاه نگارخانه ایرانی">
== خاستگاه ==
گروهی از هنرمندان که در سالهای دهه سی خورشیدی و پس از آن به دنبال شیوهای مؤثر برای پاسخ به ایرانیزه کردن [[هنر مدرن]] بودند جستجویی را آغاز نمودند تا عناصر و ابزاری از منابع بومی و ملی را بیابند که بتوان با استفاده از این ابزار و عناصر فرم ایرانی بسازند تا بتوان رنگ و بوی ایرانی را در کارهایشان احساس کرد. بخش عمدهای از این گروه، هنرجویان [[دانشکده هنرهای تزیینی]] آن زمان بودند که به واسطه تحصیل در این دانشکده امکان آشنایی و موضوع قرار دادن [[هنرهای تزیینی]] را بهدست آورده بودند. آشنایی با هنرهای تزیینی از جمله واحدهای درسی آنها بود. از همین رو اینان زمینهای مناسب داشتند تا عناصر تزیینی ملی را که ریشه در فرهنگ بومی و مذهبی داشت بجویند و به عنوان منابع کاری به کار گیرند. اما این منابع سرشار و به اصطلاح معمول و آشنا را کجا میتوانستند بیابند. شاید تجلیگاه اساسی بسیاری از این عناصر هنری را بتوان [[سقاخانه]] و اماکن همگون با آن دانست.
فضای کوچک [[سقاخانه]] — غالباً در محلات قدیمی — برای مسلمانان [[شیعه]] مکانی نمادین است به یاد آورنده حماسه قیام [[حسین بن علی|حسین]]، سقاخانهها هر یک شکل و هیاتی خاص دارند و با یکدیگر متفاوت اند اما در همه آنها عناصر و اشیایی پی در پی تکرار میشوند. در سقاخانه همه چیز بهرغم ظاهر ساده و بیپیرایه آن معنایی خاص دارد: پنجرههای مشبک آهنی، شمعهای روشن و خاموش، آب، پارچههای رنگین، [[پنجه مسی]]، [[شمایل]]های گوناگون با رنگهای درخشان، [[گنبد]]های بزرگ و کوچک بر روی منبع آب، همه آکنده از معنای سمبلیکاند. سقاخانهها را غالباً در معابر عمومی میساختهاند و قصد از آن در اختیار نهادن آب برای رفع عطش تشنگان بودهاست. اما علاوه بر آن، به اعتقاد شیعیان، آب این سقاخانهها متبرک شمرده میشود. خطوط نوشته شده بر روی دیوارههای سقاخانه و مخازن آب و جاهای دیگر آن بیشتر آیات قرآنی و اشعار و عباراتی در مدح
این همان گنجینهای بود که این هنرمندان بهدنبال آن بودند، گنجینهای که فرمهای ایرانی را بههمراه داشت و این هنرمندان میتوانستند هویت گمشده خود را در این فرمها بیابند و از این طریق هویتی ایرانی به آثار خود دهند. [[ناصر اویسی]] یکی از نقاشان سقاخانه به صراحت در این مورد میگوید: «من بهعنوان نقاش معاصر همیشه سعی داشتهام که کارهایم شناسنامه ایرانی داشته باشد.»<ref name="ReferenceB">اویسی، نقاشی با شناسنامه ایرانی، رستاخیز، شماره ۷۳۲، تهران، ۱۲ مهر ۱۳۵۶، ص ۱۰.</ref> وی همچنین دربارهٔ ترکیب فرم و هویت ملی اشاره مینماید: «من از بیست سال پیش فکر میکردم که نباید جیرهخوار فرهنگ غرب باشم و نمیخواستم همراه با تکنولوژی غرب که وارد ایران میشد فرهنگ غربی هم وارد شود. عقیده دارم که ما میتوانیم از تکنولوژی غرب استفاده کنیم اما شخصیت هنری خود را حفظ کنیم.»<ref name="ReferenceB" />
جنبش هنری سقاخانه را میتوان نوعی واکنش بیاختیار [[روشنفکر]]ان و [[هنرمند]]ان دهه چهل شمسی، علیه [[مدرنیسم]] و گسترش دامنه نفوذ [[فرهنگ غرب]] دانست.
== پیشگامان مکتب سقاخانه ==
آغاز کار مکتب سقاخانه را میتوان با کارهای [[حسین زندهرودی]] قلمداد نمود و در کنار آن به کسان دیگری نظیر، [[رضا مافی]]، [[منصور قندریز]]، [[مسعود عربشاهی]]، [[فرامرز پیلارام]]، [[صادق تبریزی]] و [[پرویز تناولی]] اشاره نمود. «برخی نیز [[ژازه طباطبایی]] و [[ناصر اویسی]] را نیز در گروه سقاخانه جای میدهند. شاید دلیل آن مطالعات این دو هنرمند در هنرهای عامیانه و تزیینی ایران باشد. اگرچه خود آنها انتساب خویش را به نقاشان سقاخانهای چندان خوش ندارند.»<ref>گودرزی، مرتضی. جستجوی هویت در نقاشی معاصر ایران. انتشارات علمی و فرهنگی، تهران، ۱۳۸۰، ص ۱۴۶.</ref> به گفته کریم امامی:
{{نقل قول|تناولی و زندهرودی روزی سفری به [[شهرری]] در نزدیکی [[تهران]] میکنند و در آنجا توجهشان به پوسترهای مذهبی که برای فروش گذاشته شده بودند جلب میشود. آنها به دنبال الهام محلی برای کارهای جدیدشان بودند و این پوسترها را گویی خدا در جلوی راهشان گذاشته بود. آنها تعدادی از پوسترها را خریدند و شیفته سادگی طرحها، تکرار [[نقشمایه (هنر)|نقشمایهها]]، و بهکارگیری رنگهای روشن و گاه پر زرق و برق شدند. نخستین طرحهایی که زندهرودی پس از این سفر کشید، نخستین کارهای مکتب سقاخانه بودند.<ref name="ReferenceA">امامی، کریم. سقاخانه (بروشور نمایشگاه)، موزه هنرهای معاصر، تهران، ۱۳۵۶.</ref>}}
اینان کسانی بودند که پس از «پیشتازان نقاشی معاصر ایران»، خود را از «نسل دوم هنرمندان نوگرای ایران»<ref>گودرزی، مرتضی. جستجوی هویت در نقاشی معاصر ایران. انتشارات علمی و فرهنگی، تهران، ۱۳۸۰، ص ۶۷</ref> میدانستند. دربارهٔ تلاش این گروه و چگونگی کندوکاوهای سقاخانهایها، [[پرویز تناولی]] از مهمترین بنیانگذاران این جریان چنین نقل میکند: «روزی، حدود سال ۱۳۴۰، من و زندهرودی به [[حرم شاه عبدالعظیم|حضرت شاه عبدالعظیم]] رفتیم و آنجا توجهمان به تعدادی تصویر چاپی مذهبی که برای فروش عرضه شده بود، جلب شد. در آن وقت ما هر دو در جستجوی انواعی از مواد و مصالح ایرانی بودیم که بتوانیم از آنها در کار خود استفاده کنیم؛ و آن تصاویر را خریدیم و به خانه بردیم. از سادگی فرم آنها، از تکرار نقشها در آنها، و از رنگهای چشمگیر آنها خوشمان آمد. اولین طرحهایی که زنده رودی با الهام از آن تصاویر کشید در واقع اولین کارهای سقاخانهای هستند.»<ref name="ReferenceA">امامی، کریم. سقاخانه (بروشور نمایشگاه)، موزه هنرهای معاصر، تهران، ۱۳۵۶.</ref>
عبدالمجید حسینی راد استاد دانشگاه از هنرمندان نقاش و از پژوهشگران هنر در ارتباط با نمایشگاه مروری
حسینی راد همچنین به شروع حرکتی تحت عنوان بی ینال تهران از سال ۱۳۳۷ که نیاز به نوعی بازنگری در هنر آن روز ایران احساس میشد را عنوان کرد: این شرایط که به نحوی ادامه مسیر تحول نوگرایی در هنر ایران بود که از اواخر دوره پهلوی اول به وجود آمده بود، موجب شکلگیری جنبش و بازگشت به ویژگیهای هنر ایران و اساس توجه به تحولات مدرنیسم در هنر ایران شد. نباید فراموش کنیم که جنبش فکری، نظری، سیاسی واجتماعی ایران هم عوامل
== اصطلاح مکتب سقاخانه ==
خط ۳۰:
هرچند شاید این نام برای تمام گروه جامع و کامل نباشد اما به گفته امامی: «ولی در هر حال این نام به کار رفت، و کدام نام است که در آغاز جامع و کامل باشد و همه را راضی کند. هر نام در ابتدا صرفاً وسیله ایست برای یاد کردن و مشخص و ممتاز ساختن شخصی یا چیزی از اشخاص و چیزهای دیگر و در پایان میشود در برگیرنده همه صفات نیک و بد صاحب نام.»<ref name="ReferenceA">امامی، کریم. سقاخانه (بروشور نمایشگاه)، موزه هنرهای معاصر، تهران، ۱۳۵۶.</ref>
گروه سقاخانه نخستین گروه به معنای واقعی در نقاشی معاصر ایران بود، گروهی که هرکدام با ویژگیهای خاص، منحصر به فرد و علایق شخصی خود اما در مسیر منسجم در جستجوی هنری ملی بودند. در این راه ویژگیهای مشترکی را در پیش گرفتند. این گروه که همگی در سفرهای متعدد خود، [[مکاتب هنری غرب]] را در زمانه خویش دریافته بودند، پژوهشی وسیع و همراه را در نشانههای تصویری گذشته آغاز نمودند و هر یک بخشی از این نشانهها را در تجربههای نوین و مدرنی چون [[کوبیسم]] درآمیختند. آنان بر این اعتقاد بودند که استفاده از موتیفهای تزیینی گذشته امکان بیان احساسشان را دارد و میتوانند آنها را به خدمت «نیاز درونی» خود بگمارند بیآنکه آنها را صرفاً بخاطر خود آنها روی پرده آورده باشند. از آن گذشته همین نقشها، که هر کدام پرداخته و پدیده دورانی از دورههای هنری پیشین ایران بودند نقاشی آنها را به گذشته پیوند میدادند.<ref>ر. ک. امامی، کریم، در رثاء قندریز، نگین، شماره ۱۰، تهران، شهریور ۱۳۴۴، ص ۴۴ تا ۴۸</ref> استفاده از [[نقاشی دوره قاجار]] و حتی دورههای پیشتر و بکارگیری نگارههای تزیینی و نقشهایی چون تصاویر اسبها، چهرههای زنان و تصاویر افسانهای مانند دیو و خورشید خانم به فرم و شیوه گذشته یکی از مشخصههای بارز این گروهاست که میتوان در آثار بخش عمدهای از آنان همچون اویسی، قندریز، تبریزی و ژازه طباطبایی مشاهده کرد.
برخی از آنها چون قندریز در تکامل شیوه خویش عناصر انسانی و اشیاء را آنقدر ساده نمودند که به شکلهای هندسی و نقشهای تزیینی تبدیل شدند. «نقاشی که از پرداخت آدمهای اولیه به نوعی [[سورئالیسم]] میرسد. بعد از طرح به نقش، و از نقش به تلفیق نقشها میگراید، هیچگاه چشم از آسمان و آفتاب و ابر و باد برنمیدارد. دلش به خاطر آن جوهر اثیری پنهان در آسمان میزند.»<ref>امامی. کریم. مقدمه بروشور (نمایشگاه آثار قندریز)، نگارخانه<span title="بورز" class="CheckDictation-marked CheckDictation-marked-بورگز" id="tool-.D8.A8.D9.88.D8.B1.DA.AF.D8.B2" style="background-color: rgb(255, 200, 145);"> بورگز،</span> تهران، ۱۳۴۵</ref>
== مکتب سقاخانه و سنتهای خوشنویسی ==
خط ۴۰:
== عناصر مورد توجه مکتب سقاخانه ==
عناصر مورد علاقه این هنرمندان درها، قفلها و کلیدها، ضریحهای اماکن متبرکه و سقاخانهها، نگینهای انگشتری و حرزها و کاسهها و الواح شمایلهایی بود که در مجموع از دیرباز مورد استفاده مردم جامعه سنتی بودهاست بدون اینکه مردم یا هنرمندان با جنبههای بصری و زیباشناختی آن توجه خاصی مبذول نموده باشند. در حقیقت زیبایی با گوشت و پوشت و خون جامعه سنتی عجین شده و مصرفکنندگان غرق در آن بودند. در این میان خط، هم به عنوان عنصری مستقل که در این اماکن پیوسته وجود داشته و هم به صورت حکاکیهایی، بر روی ظروف و نگینهای انگشتری، مورد توجه هنرمندان قرار گرفت. آنان همانطور که ساخت و ساز و ترکیببندی مجددی بر روی همه اشیاء و تصاویر مذکور انجام دادند با نگاه مجدد خلاقانه بر خط نیز، آن را تعریف جدیدی نموده و طراحی مجدد، ترکیببندی و ساختوساز نوینی بدان بخشیدند و بدین ترتیب نگاه بصری تازهای به خط، در قلب سقاخانه متولد شد و [[کوفی|خط کوفی]] این بار، پس از تحویل و تحولاتی هزار و چهارصد ساله، به سوی زبان و بیان جدیدی حرکت نمود.<ref name="وبگاه نگارخانه ایرانی" />
در واقع علاوه بر استفاده از خط و عناصر خوشنویسی، استفاده از نشانههای مذهبی و عناصر نهفته در فرهنگ [[شیعه]] که مشهورترین آنها نمادهای [[عاشورا]] بود وجه مشترکی میان سقاخانهایها میباشد. حتی استفاده از [[
یکی از هنرمندانی که در این راه بسیار کوشش نمود [[پرویز تناولی]] است. او بیشتر از جنبه نقاشی بهعنوان مجسمهساز شهرت بسیار دارد. او بیش از ۱۰ سال را به مطالعه وسیعی دربارهٔ فرش، ظروف و گلیمهای ایرانی پرداخت و علاوه بر اینها از آهن و در و پنجره فلزی مساجد، قفل و کلید و ضریح سقاخانه و امثال این اشیاء در کار مجسمهسازی استفاده و آنها را به شیوه خاص خود فرمالیزه کرد. او یکسره دلمشغول شرق و کشور شرقی اش بودهاست: «آنچه کمتر از همه برایم مطرح است، چیزهایی است که در گذشته مطرح بوده و حالا بال و پرش ریختهاست. آنچه دیگر مطرح نیست غرب است. هر اتفاقی که در غرب بیفتد برایم مهم نیست. حالا بیشتر به شرق هرچیز فکر میکنم، چیزهایی شرقی، مثلاً شرق شعر یا شعر شرقی.»<ref>اسلامپور، پرویز. هیچ! (مصاحبه با تناولی)، هنر و معماری، سال پنج، شماره ۲، تهران، اسفند ۱۳۵۲، ص ۵۵ و ۵۶</ref>
خط ۴۹:
== تداوم مکتب سقاخانه ==
اگر بخواهیم تداوم مکتب سقاخانه را با معیارهای شاخص و مشترک تلاش هنرمندان و به ویژه تکیه بر میراثهای مذهبی – هنری شناسایی کنیم این مکتب کمتر از دو دهه به طول
== پانویس ==
خط ۵۶:
== منابع ==
* http://www.iranicaonline.org/articles/saqqa-kana-ii-school-of-art
* [http://www.negarkhaneh.ir/NewsBody-ID2.aspx
▲* [http://www.niavaranpalace.ir/ وبگاه نیاوران]
* گودرزی، مرتضی. ''جستجوی هویت در نقاشی معاصر ایران''. انتشارات علمی و فرهنگی، تهران، ۱۳۸۰.
* امامی، کریم. ''سقاخانه (بروشور نمایشگاه)''، موزه هنرهای معاصر، تهران، ۱۳۵۶.
|