چشمه‌علی (شهرری): تفاوت میان نسخه‌ها

'''چشمه‌علی''' (گویش محلی: چشملی) یک از نقاط باستانی، دیدنی و تفریحیگردشگری [[شهرری|شهر ری]] به‌شمار می‌رود که در جنوب [[تهران]] و شمال [[شهرری|ری]]، [[منطقه ۲۰ شهرداری تهران]] قرار دارد. این چشمه در همسایگی [[ابن بابویه]]، [[برج طغرل]]، [[دژ رشکان]] و در زیر [[باروی ری]] واقع شده‌استشده‌ است.<ref>اطلس کامل تهران، تهران: مؤسسهٔ گیتاشناسی، ۱۳۸۵</ref> چشمه‌علی از میان صخره‌ای بزرگ خارج شده و به سوی جنوب و سپس جنوب شرق جاری است. نام باستانی این چشمه سورینیسورین بوده‌استبوده‌ که احتمالاًبه گمان منسوبنامبردار به دودمانی بزرگ در دوره [[اشکانیان|اشکانی]] و [[ساسانیان|ساسانی]] است. بعدهادر آینده به نام امام اول شیعیان [[علی]] به چشمه علی معروفنامدار شد.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده = |نشانی =http://www.encyclopaediaislamica.com/ |عنوان = چشمه‌علی| ناشر =دانشنامه جهان اسلام |تاریخ = |تاریخ بازدید =۱۵ مارس ۲۰۱۱}}</ref>

قدمتپیشینه [[چشمه‌علی]] به حدود ۸۰۰۰ سال پیش بر می‌گردد، زمانی که نخستین اجتماعگردهمایی در کنار چشمه‌ای دایمی واقعبر بربالایبالای تپه‌ای گرد آمدند.<ref>[http://www.ketabeavval.ir/Tehran/1915.aspx معرفی چشمه علی، ][[کتاب اول]]، بازدید چهارشنبه ۱۷ مهر ۱۳۸۷</ref>

در گذشته [[فرش]] فروش‌ها و مردم [[تهران]]، [[قالی ]]ها و [[قالیچه ]]های خود را با این عقیدهباور که در آب این چشمه خاصیتیویژگی است که فرش را خوب تمیزپاکیزه و رنگ روشن‌تر و پر جلاتررخشنده تر می‌سازد، در آب [[چشمه‌علی]] می‌شستند.<ref>[http://www.mibosearch.com/Dictionary.aspx?wId=111270&DicName=dehkhoda&word=چشمه+علي لغت‌نامه دهخدا]</ref>

نخستین نشانه‌های [[تمدن|شهری گری]] در [[چشمه علی]]، که شاملدربرگیرنده تپه باستانی، [[برج (ساختمان)|برج]] و باروهای قدیمیکهن [[ری]] و چشمه زیرزمینی است، مربوطپیونددار به تولیدساخت [[سفالینه ]]های [[سرخ]] رنگ با نقش‌های [[سیاه]] یا [[قهوه‌ای]] سیر و تصاویرینگاره هایی که بر آن نقش شده می‌باشد.

در کنار چشمه، تپه‌ای است که در کاوش سال‌های ۱۳۱۳ تا ۱۳۱۵ خخورشیدی به رهبری اریک اشمیت که برای موزه هنرهای زیبای [[بوستون]] و [[فیلادلفیا]] در [[آمریکا]] انجام شد، از آن آثارینشانه هایی به دست آمده‌استآمده‌ است. اریک اشمیت بیشتر از شش صدسد متر مربع از محوطهپیرامون چشمه‌علی را طیدر سه فصلموسم متوالیپی بیندر سالهایپی میان سال های ۱۳۱۳ تا ۱۳۱۵ خ کاوید قدیمی‌ترینکهن ترین نشانه شواهدهای موجودباشنده در این منطقهبخش که به اوایلآغاز هزاره چهارم قبلپیش از میلادزایش بر می‌گردد. نتیجهپیامد آن کشفیافت سه دوره مهممهند فرهنگی، شاملدربرگیرنده لایه‌ها و آثارنشانه های دوره‌های‌ دوره‌های‌اسلامی،اسلامی، اشکانی و پیش از تاریخ بود. هزاران قطعهتکه از اشیاییچیزهایی که اشمیت در چشمه‌علی یافته بود، امروزه در موزه‌هاگنجینه ها و دانشگاه‌های آمریکا و بخش کوچکی از آن‌ها نیز در موزه ایران‌باستان نگهداری می‌شود. با درگذشت اریک اشمیت، مطالعاتپژوهش های وی ناقصنیمه کاره ماند و چون رموزرمزهای شماره‌گذاری آثارچیزهای مکشوفهیافت شده را فقطتنها خود او می‌دانست، تاکنون کسی موفقکامیاب بهدر مطالعهخوانش آن‌ها نشده و تنها چند گزارش خبری در این‌باره از وی باقی مانده‌است. در ۱۳۷۷ خ، گروهی از [[سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری]]، [[دانشگاه تهران]] و دانشگاه برادفورد، تپه چشمه‌علی را با هدف تاریخ‌گذاری لایه‌های باستانی آن حفاریکاوش کرد. ترانشه‌هایی در ابعاد ۲ متر در ۵ متر در شرق و غرب تپه ایجاد شد و تا عمقژرفای ۱۰ متری، آثارنشانه های فرهنگی هزاره‌های ششم، پنجم و اوایلآغازین چهارم پیش از میلادزایش مشخصنمایان گردید. از لحاظروی زمانی تپه فعلیکنونی چشمه‌علی مربوط بهبرای دوره‌های فرهنگی نوسنگی، کالکولتیک انتقالی و کالکولتیک قدیمکهن است.

این محلجا در [[هزاره سوم]] پیش از میلادزایش ناگهان متروکوانهاده شد و دوباره از [[هزاره دوم]] مسکونی و آباد گشت.

آثارینشانه هایی از عهدروزگار [[پارت ]]ها (حصاردیوار [[معبد آناهیتا|پرستشگاه آناهیتا]] متعلقوابسته به آغاز عصردوره [[مسیحی]])، [[ساسانی ]]ها و [[اسلام]] تا عهدروزگار [[تیموریان|تیموری]] نیز در این محلجا به دست آمده‌است.

بهبر استنادپایه روایت‌هایگفته مختلفهای گوناگون مادر [[زرتشت]] نیز در این مکانجا زاده متولدشده‌ شده‌استاست. دربارهٔدرباره [[آب]] چشمه گفته می‌شود که از [[جاجرود]] و [[قیطریه]] تأمینفراهم می‌شود و پس از گذر از راه‌های زیرزمینی، از دل تپه می‌جوشد.<ref>[http://www.ketabeavval.ir/Tehran/1915.aspx معرفی چشمه علی، ] کتاب اول، بازدید چهارشنبه ۱۷ مهر ۱۳۸۷</ref>

== وجهشوند تسمیهنامگذاری ==

امروزه نام چشمه به امام اول [[شیعیان]] بازمی‌گردد که ساکنانمردم اطرافپیرامون آن در دوران [[اسلام]] بر آن نهادند. اما [[ایرانیان]] [[باستان]] این چشمه را [[سورنا]] می‌نامیدند؛ زیرا در کنار [[معبد آناهیتا|پرستشگاه آناهیتا]] قراربوده داشته‌استاست.<ref>[http://www.ketabeavval.ir/Tehran/1915.aspx معرفی چشمه علی، کتاب اول]</ref>

این چشمه از چندینچند لحاظرو اهمیتمهندی دارد. هم به دلیلشوند تبدیلواگرد شدن آن به منطقه‌ایبخشی تفریحیگردشگری و ایجادبنیان پارکبوستان و فضای سبزسبزه در کنار آن و هم به دلیلشوند وجودبودن چند اثرنشان باستانی در نزدیکیپیرامون آن. دیوارباروی کهن قدیمی [[شهر ری|ری]] با نام [[باروی ری]] دقیقاًدرست در بالای چشمه قرار داشتهاست و [[کتیبه|سنگ نوشته]] [[فتحعلی شاه|فتح علی شاه]] [[قاجار]] نیزهم بر دیواره این چشمه حککنده شده‌است.<ref>[http://www.bbc.co.uk/persian/interactivity/yourphotos/story/2006/07/printable/060710_zon_shar-e-ray_story.shtml گشت وگذاری در شهر تاریخی ری، بی‌بی‌سی فارسی ]</ref>

== چشمه علی در لغت‌نامهواژه نامه [[دهخدا]] ==

چشمه‌ای است در شمال شهر قدیمکهن ری که آبش از زیر سنگ صلب خارایی خارجبیرون شده به جانبسوی جنوب جاریروان می‌شود و بنابر پژوهش‌ها و اطلاعاتدانسته های نگارنده قلعهدژ [[ری بندی]] که خلیفه مهدی عباسی بنا نمود بالای همین چشمه و روی تخته سنگ بوده چنان‌که حالااکنون آثارنشانه های آن باقیمانده و نمودار است نیزهمچنین احتمالگمان می‌رود که دژ [[قلعه طبرک|تبرک]] همین قلعه ری بندی باشد و سایریندیگران آن را به این اسمنام موسومنامور ساخته باشند و چون در زبان [[فارسی]] طبرتبر به معنیچم کوه است چنان‌که [[طبرستان|تبرستان]] بمعنیبه چم کوهستان می‌باشد و طبرکتبرک با کاف که در فارسی علامتنشانه تصغیرکوچکی است به معنیچم کوه کوچک است و این [[قلعه|دژ]] بر روی کوه کوچک واقعبنا شده ممکنگمان است بعضیگروهی از تاریخ نویسان از این جهتروی این قلعهدژ را طبرکتبرک نامیده باشند. بعضیچندی گویند [[منوچهر]] این قلعهدژ را بنا کرده و برخی قلعهدژ طبرکتبرک را [[زبیدیه]] نوشته‌اند. به هر حالروی چشمه علی ری در سوابق و گذشته آب زیادی داشته چنان‌که آثار آن در سنگ‌ها باقیبرجا مانده‌است، ولی قنات‌هایی که در بالای آن کنده‌اند، آب آن را به اندازه‌ای کم کرده که در فصلموسم پائیزپاییز یک سنگ و نیم آب دارد و این آب از موقوفات [[عبدالعظیم حسنی|حضرت عبدالعظیم حسنی]] است. از شهر [[تهران]] به دو راه به زاویه مقدسه و قصبه حضرت عبدالعظیم می‌روند، یکی راهی است به خط مستقیم و بیشتر معمول و راه دیگر از راه چشمه علی است که قدری از جاده مستقیم منحرف و نسبتاً در وتر است. چشمه علی بین قصبه حضرت عبدالعظیم و آبادی و باغ دولت‌آباد که از باغ‌های دولتی می‌باشد واقع است.

خاقان خلدآشیان [[فتحعلی شاه|فتح علی شاه]] قاجار که اغلببیشتر به چشمه علی به تفرجگشتن می‌رفتندمی‌رفت در سال ۱۲۴۸ هجری قمری حکمدستور فرمودندداد که در بالای چشمه علی صفحه‌ایسنگ نگاره ساسانی را همواره کرده برو رویبه سنگ تمثالجای آن پادشاهنگاره خود را با بعضیگروهی از شاهزادگاندرباریان کنده کاری کنند و بعضیچند اشعارچامه در دور آن صفحه کتیبهنگاشته شده که از تاریخ این عملکار خبر می‌دهد و چون تمامهمه اشکالنقش ها و اشعارچامه ها را در یک صفحهپهنه مشهود و معلوم کردننمایاندن خالی از اشکالکاستی نبود ناچار در دو صفحهپهنه دیگر بعدچهره صورت‌هاها را آشکار ساخته اسامیو صاحباننام صورت‌هاچهره ها و کتیبهسنگ نگاره چامه اشعارها را آنچهآن باقی‌ماندهچه مانده می‌نگاریم تا بر مطالعهخوانندگان کنندگان ظاهرآشکار باشد. ابن حوقل اسمنام چشمه علی را سوربنی نوشته است. بقعهگور [[ابن بابویه]] نزدیک چشمه است و همچنین مقبره صفائیه مضجع مرحومگور [[حاجی میرزا صفا]] که از اجلهبلندپایگان مشایخ عرفاً و ارباب دانشعرفا بود و در تهران درگذشت و جناب [[اشرف مشیرالدوله حاجی میرزا حسینخان سپهسالار|اشرف مشیرالدوله حاج میرزا حسین خان سپهسالار]] اعظم و وزیر امور خارجه آن را بنا کرده‌اند در حوالیپیرامون چشمه علی است. سپس مؤلف مزبور در صفحه‌ای نقش صورت‌ها را و در صفحه دیگر اسامی صاحبان صورت هاو اشعار کتیبه دور سنگ را نقل کرده که شعرهای کتیبه در سه قطعه مختلف است و قطعه آخرین به ماده تاریخ ذیل که بحساب حروف ابجد ۱۲۴۸ هجری قمری ختم می‌شود: