پیمان آخال: تفاوت میان نسخه‌ها

'''پیمان آخال (آخال-تکه)''' [[معاهده|معاهده‌ای]] میان [[امپراتوری روسیه]] و [[ایران]] است که در ۲۱ [[سپتامبر]] ۱۸۸۱ برابر با ۳۰ [[شهریور]] ۱۲۶۰ برای تعیین مرزهای دو کشور در مناطق [[ترکمن|ترکمن‌نشین]] شرق [[دریای خزر]] بسته شد.

انعقاد این پیمان در شرایطی صورت گرفت که نیروهای [[روس]] که تا سال ۱۸۶۳ پیرامون [[آرال (ازبکستان)|آرال]]، [[سمرقند]] و [[تاشکند]] را تصرف کرده بودند، در سال ۱۸۶۸ خان‌نشین [[بخارا]] را شکست قطعی داده و حاکمیت خود را بر [[بخارا]] و [[سمرقند]] نیز تثبیت کردند و در سال‌های ۱۸۷۳ تا ۱۸۸۱ به فرماندهی [[:en:Mikhail Skobelev|میخائیل اسکوبلف]]، [[:en:Ivan Davidovich Lazarev|ایوان لازارف]] و [[کنستانتین فن کاوفمن|کنستانتین کافمن]]، افزون بر اشغال [[خوارزم]] که در کنترل خان‌نشین [[خیوه]] قرار داشت، ایلات [[ترکمن]] را نیز شکست داده بودند و سرزمین ترکمن‌های تَکه را با نام «سرزمین فرای خزر» با خاک خود یکی کردند. [[روس‌ها]] پس از شکست ۱۸۶۰ [[ایران]] و نیز با گسترش حضور [[بریتانیا]] در [[مصر]]، به چنین کامیابی‌هایی دست یافتند.

[[ناصرالدین‌شاه]] برای بستن این قرارداد وزیر خارجه‌اش [[مؤتمن‌الملک]] را به دیدار [[:en:Ivan Zinoviev|ایوان زینوویف]] فرستاد تا پیمانی را در [[تهران]] امضا کنند. با این پیمان، [[ناصرالدین‌شاه]] که هیچ‌گاه نتوانسته بود [[ترکمن‌ها]] را شکست دهد، حکومت [[روسیه]] را بر این سرزمین‌ها به رسمیت شناخت و [[ایران]] و [[روسیه]] برای نخستین‌بار در ناحیهٔ شرق دریای خزر با یکدیگر همسایه شدند.

پیمان آخال تأثیر دوگانه‌ای بر [[ایران]] داشت. از یک‌سو ایران تا حدی از یورش‌های [[ترکمن‌ها]] رهایی می‌یافت؛ اما این امر به بهای گران از دست رفتن سرزمین‌هایی به دست آمد که [[ناصرالدین شاه]] ادعای پادشاهی بر آن‌ها را داشت.<ref>گلی، امین. ''تاریخ سیاسی و اجتماعی ترکمن‌ها''. نشر علم، ۱۳۶۶، ص ۱۶۴</ref> همچنین خط مرزی کاملاً به سود [[روس‌ها]] طراحی شده بود. به گفتهٔ [[لرد کرزن]] «روس‌ها در ضمن بستن قرارداد مرزی نخست کوه‌های بلند مرتفع سرحدی را در مرز خودشان انداختند، سپس سرچشمهٔ رودخانه‌ها را نیز جزء خاک [[روسیه]] ثبت کردند که هروقت اراده نمایند آب را از ده‌های [[ایران]] قطع کنند و در نتیجه محصول [[خراسان]] را تباه سازند.» گذشته از این، دولت [[ایران]] تعهد کرده بود که اجازه ندهد در راستای رودهایی که وارد خاک [[روسیه]] می‌شود، روستای نو ساخته شود یا زمین‌های کشاورزی آن مناطق گسترش یابد یا برای زمین‌های در حال کشت بیش از اندازه آب مصرف شود.<ref>[http://www.iichs.org/index.asp?id=55&doc_cat=1 قرارداد آخال، گونه‌ای حاتم‌بخشی قجری] مؤسسه تاریخ معاصر ایران</ref>

پیمان آخال همچنین به زیان [[ترکمن‌ها]] بود و با مصالح سنتی [[قوم ترکمن]] همخوانی نداشت. میان آنان مرز کشیده شده و در دو کشور قرار گرفته و یگانگی آنان به هم خورد. [[یموت]]‌های ایران که بر اساس موافقت‌نامه دو دولت هرسال برای چراندن گله‌های خود به آن سوی مرز کوچ می‌کردند، باید به هر دو دولت [[مالیات]] می‌دادند و این موضوع مقامات [[روسی]] و [[ایرانی]] را در جمع‌آوری مالیات دچار مشکل کرده بود.<ref>گلی، امین. ''تاریخ سیاسی و اجتماعی ترکمن‌ها''. نشر علم، ۱۳۶۶، ص ۱۶۸</ref>