چاپ سنگی: تفاوت میان نسخه‌ها
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
جز ربات ردهٔ همسنگ (۳۰) +مرتب+تمیز (۱۴.۹ core): + رده:معرفیشدههای ۱۷۹۶ (میلادی) |
|||
خط ۱:
{{تاریخ چاپ}}
[[پرونده:Majid Farahani, mixed media on plywood, diptyche, each 150x98 cm, overall 150x196 cm, 2013.jpg|بندانگشتی|تکه چسبانی با استفاده از
'''چاپ‌سنگی''' یا '''طرح نگاری''' یا '''لیتوگرافی''' {{به فرانسوی|Lithographie}} گونه‌ای [[چاپ]] مکانیکی شامل استفاده از صفحه‌های [[عکاسی]] یا سایر صفحه‌های مشابه که در سطح آنان ناحیهٔ تصویر به صورت روغن دوست (غیرآبی، [[جوهرگیر]]) و نواحی غیر تصویری به صورت آب‌دوست درآمده‌است. معمولاً این صفحه‌ها را با پودر [[آلومینیوم]] می‌سازند. چاپ سنگی نوعی [[چاپ]] مسطح بوده که در آن از [[سنگ آهک]] استفاده می‌شده‌است؛ بدین ترتیب که نوشته یا تصویر را به روی [[سنگ]] منتقل می‌کردند و با استفاده از روش‌های شیمیایی آن را برجسته می‌نمودند و سپس این تصویر بارها روی [[کاغذ]] چاپ
لیتوگرافی بعد از اتمام مرحله طراحی و صفحه‌بندی آغاز می‌شود. نخست، طرحِ مورد نظر را از طریق عکاسی (سنتی یا دیجیتال) روی فیلم حک می‌کنند، سپس فیلم‌های تهیه شده کنار هم مونتاژ می‌گردد و مرحله کپی فیلم بر روی ورقه‌ها یا پلیت‌هایی که از آلومینیوم و لایه‌ای حساس به نور ساخته شده انجام می‌شود. بعد از نور خوردنِ ورقه‌های پلیت، آن را مانند فیلم عکاسی ظاهر کرده، برای مرحلهٔ چاپ به ماشین چاپ می‌بندند.
خط ۸:
== واژه‌شناسی ==
لیتوگرافی از واژگان [[یونانی]] و از ترکیب دو کلمه لیتوس λίθος (líthos, “stone”) به معنای «سنگ» و کلمه گرافیا (
== تاریخچه ==
=== تاریخچه چاپ سنگی در جهان ===
چاپ سنگی اولین بار به وسیله [[آلمان]]ی‌ها در سال ۱۷۹۶ میلادی اختراع گردید.
آلویس زنفلدر (Alois Senefelder) یک آوازه‌خوان [[تئاتر]] [[آلمان]]ی بود که به علت هزینه‌های سرسام آور [[چاپ]]، برای این که بتواند تصنیف‌هایش را به [[چاپ]] برساند
=== تاریخچه چاپ سنگی در ایران ===
چاپ سنگی از [[اروپا]] به [[ایران]] راه یافت و نخستین بار در زمان سلطنت [[فتحعلی شاه]] قاجار بود که [[عباس میرزا]] نایب‌السلطنه، محمد صالح بن حاج محمد باقر خان شیرازی معروف به میرزا صالح شیرازی را به [[مسکو]] فرستاد تا دستگاه چاپ سنگی (تصویر ۱) را با خود به [[ایران]] آورد. این شخص دستگاه چاپ سنگی را به [[تبریز]] آورد و اولین [[چاپخانة]] سنگی را در [[ایران]] دایر نمود.
سطر ۲۰ ⟵ ۲۱:
در سال ۱۲۵۹ هجری قمری آقای «عبدالعلی» نامی اسباب چاپ سنگی را با خود به [[تهران]] آورد و در همان سال [[کتاب]] «[[تاریخ معجم]]» و پس از آن «[[پطر کبیر]]» را به [[چاپ]] رسانید. کتاب «حدیقةالشیعه» تألیف «[[مقدس اردبیلی]]» یکی دیگر از کتب [[چاپ]] سنگی است که در سال ۱۲۶۵ هجری قمری در [[تهران]] به چاپ رسیده‌است. پس از آن چاپ سنگی در مدت کوتاهی در دیگر شهرهای [[ایران]] رواج یافت، به طوری که به مدت ۵۰ سال، یگانه روش [[چاپ]] در [[ایران]] محسوب می‌گردید. تا اواخر دورة [[قاجار]]یه هر چه در [[ایران]] به [[چاپ]] می‌رسید [[چاپ]] سنگی بود.
[[چاپ سربی]] در اوائل ظهور، به علت دشواری در چیدن حروف [[فارسی]] و [[
== روش کار در چاپ سنگی ==
سطر ۲۶ ⟵ ۲۷:
سپس با غلتک، مرکب بر روی [[سنگ]] نقش می‌بست و با فشار یکسان و یکنواخت [[سنگ]] بر روی کاغذ، عمل [[چاپ]] صورت می‌گرفت.
برای آن که در هنگام [[چاپ]]، مرکب چاپ اطراف نوشته‌ها و خط‌ها را نگیرد از مخلوطی از [[آب]] و [[اسید]] و محلول صمغ عربی استفاده می‌شد. استادکار با قلم، جاهای خوب گرفته‌نشده را اصلاح می‌کرد و به آن [[صمغ]] می‌زد تا برجسته شود. بعد از محکم کردن [[سنگ]] با تسمه بر روی ماشین چاپ، کارگر مرکب زن با یک غلتک، مرکب را آهسته روی لوح می‌مالید. کارگر دیگری به نام کاغذ گذار، ورق را با احتیاط روی [[سنگ]] می‌گذاشت. [[چرم]] گذار با ورقه‌ای از [[چرم]] ضخیم روی [[کاغذ]] را می‌پوشاند. این کار سبب می‌شد فشار وارد بر تمام سطوح کاغذ، یکسان باشد. دو نفر غلتک کش با حرکت غلتک و با یک فشار عمودی، عمل چاپ را انجام می‌دادند. [[کاغذ]] بردار، کاغذ چاپ شده را
ماشین قادر بود ساعتی ۲۰۰ برگ چاپ کند و با هر [[سنگ]] هفتصد برگ چاپ می‌شد. در پایان، سنگ ساب‌ها سنگی را که یک بار از آن استفاده شده بود، از چاپ
== دست اندر کاران چاپ سنگی ==
به‌طور کلی در یک کارگاه چاپ سنگی معمولاً دو دسته افراد که تعداد آن‌ها به ۱۸ نفر می‌رسید کار می‌کردند:
* افرادی که تهیه مطالب، کشیدن تصاویر و آماده کردن [[سنگ]] چاپ را به عهده داشتند، شامل: خطاطان، نقاشان، تذهیب‌کاران،
* افرادی که در فرایند [[چاپ]] به فعالیت می‌پرداختند، مانند استاد چاپ، مرکب زن، کاغذ گذار، چرم گذار، غلتک کش، کاغذ بردار، لایی گذار، و تعمیرکار.
علاوه بر نویسندگان، نقاشان، خطاطان و تذهیب کاران، افراد دیگری در امر چاپ دخیل بودند؛ مانند:
# چاپخانه دار
# سفارش‌دهنده کتاب
# ناشر (اهتمام کننده)
# بانی چاپ (به
# مصحح چاپ
# مباشر چاپ
# غلط گیر
خط ۴۹:
# هزینه کم و سهولت کار با چاپ سنگی
# استفاده از لوازم و ادوات داخلی (در حالی که چاپخانه‌های سربی نیاز به ابزار و ادوات وارداتی داشتند)
# رواج [[
# تأکید بر انتشار کتاب‌های دینی، احادیث، اخبار و ادعیه،
== چاپ سنگی و روزنامه ==
[[کتاب]]های [[چاپ]] سنگی با نسخه‌های خطی مشابهت‌هایی دارند که از جمله می‌توان به [[تذهیب]]، [[تشعیر]]، جلدبندی نفیس، صفحه‌بندی، جدول‌بندی، صفحه عنوان، کاتب و تاریخ کتابت اشاره کرد. با این همه به سبب محدودیت‌هایی که در [[چاپ]] سنگی وجود دارد تنوع و کثرت [[تذهیب]] در آن‌ها کمتر از نسخ خطی است. در کتاب‌های [[چاپ]] سنگی نیز مانند نسخه‌های خطی، صفحات
▲[[کتاب]]های [[چاپ]] سنگی با نسخه‌های خطی مشابهت‌هایی دارند که از جمله می‌توان به [[تذهیب]]، [[تشعیر]]، جلدبندی نفیس، صفحه‌بندی، جدول‌بندی، صفحه عنوان، کاتب و تاریخ کتابت اشاره کرد. با این همه به سبب محدودیت‌هایی که در [[چاپ]] سنگی وجود دارد تنوع و کثرت [[تذهیب]] در آن‌ها کمتر از نسخ خطی است. در کتاب‌های [[چاپ]] سنگی نیز مانند نسخه‌های خطی، صفحات جدول بندی شده‌اند، به طوری که دو قسمت متن و حاشیه کاملاً از هم مجزا هستند. جدول شامل دو یا چند خط است که نوعی زیبایی و نظم به صفحه کتاب می‌دهد. حاشیه که شکل ستونی پیدا می‌کند، جایگاهی برای توضیحات واژه‌های متن، نقد صاحب نظران، پانوشت، اثری مجزا، یا تعلیقه و شرح بر متن اصلی است. معمولاً نوع خط حاشیه‌ها با خطِ نوشته‌های متن متفاوت است. نوشته حاشیه به شکل نقوشی چون [[ترنج]]های کوچک، لچک، یا شکل‌های [[گیاه]]ی و [[هندسه|هندسی]] است.
بیشتر نسخه‌های چاپ سنگی مانند نسخ خطی، فاقد صفحه شمار هستند. نظم اوراق [[کتاب]] را با کلمه پاصفحه‌ای مشخص می‌کردند و نخستین کلمه سطر اول صفحه دوم را در گوشه چپ پایین صفحه اول می‌نوشتند که با مطابقت این واژه در هر صفحه، نظم آن مشخص می‌گردید. بعدها در کتاب‌های [[چاپ]] سنگی، شماره گذاری صفحات نیز مرسوم شد. در [[کتاب]]های [[چاپ]] سنگی صفحه عنوان نیز وجود ندارد و مشخصات (نام مؤلف، کاتب، تاریخ نگارش، نام چاپخانه، تاریخ چاپ، و غیره) در پایان آخرین صفحه ذکر می‌شده‌است. کاتبان و تاریخ کتابت نوشته‌های آن‌ها نیز از عناصر خاص کتب [[چاپ]] سنگی است که در پایان متن، زیر عنوان «راقم سطور» یا «رقم از» عباراتی چون «کتبه العبد الاقل الجانی» و «حرّر»... ذکر می‌شده‌است.
سطر ۶۱ ⟵ ۶۰:
[[پرونده:Try vio-violet a new Lundborg perfume (2015646922).jpg|بندانگشتی|چپ|200px|پوستر تبلیغاتی عطر ویو-ویولت، اثر [[لویی رید]]. این اثر در سال [[۱۸۹۵ (میلادی)|۱۸۹۵]] میلادی، با استفاده از تکنیک چاپ‌سنگی منتشر شد.{{سخ}}این اثر اکنون در مالکیت [[موزه متروپولیتن نیویورک]] قرار دارد.]]
تصاویر در [[چاپ]] سنگی به صورت [[گراور]]{{نشان|khas}} است و واژه «رقم» و «راقم» در زیر این تصاویر به مفهوم «نقاشی» و «نقاش» است. نقاشان و مُذهّبان به تناسب موضوع به تذهیب و نقاشی در کتب [[چاپ]] سنگی می‌پرداختند و با الهام از محیط خود و جامعه، صحنه‌ها و رویدادها را به تصویر می‌کشیدند و عادات و رسوم مردم زمان خود را معرفی می‌نمودند، مانند شکل و نحوه پوشاک مردان و زنان، مجالس مهمانی و وعظ، آیین خاکسپاری،
# نقاشی‌های عامیانه و واقع گرا (زندگی روزمره مردم و درباریان)
# نقاشی‌های [[اسطوره]]های [[افسانه]] ای (وقوع [[جنگ]]ها و پیروزی و شکست، جوانمردی)
سطر ۶۹ ⟵ ۶۸:
== موضوع بندی کتاب‌های چاپ سنگی ==
موضوعات اصلی [[کتاب]]های [[چاپ]] سنگی عبارت‌اند از:
سطر ۷۵ ⟵ ۷۳:
== قطع کتاب‌های چاپ سنگی ==
اندازه و قطع [[کتاب]]های [[چاپ]] سنگی بسته به اندازه [[کاغذ]]هایی بود که برای این منظور در نظر گرفته می‌شد.
* بازو بندی اندازه تقریباً ۳۰*۲۰ میلی‌متر
* بغلی اندازه (تقریباً: ۴۰*۶۰ میلی‌متر)
* جانمازی اندازه (تقریباً: ۷۰*۱۲۰ میلی‌متر)
* حمایلی اندازه (تقریباً: ۷۰*۱۲۰ میلی‌متر، که در زیر لباس به صورت حمایل آویزان می‌شد)
* رقعی اندازه (تقریباً: ۱۶۰*۲۲۰ میلی‌متر)
* وزیری کوچک اندازه (تقریباً: ۱۶۰*۲۲۰ میلی‌متر)
* وزیری اندازه (تقریباً: ۱۶۰*۲۴۰ میلی‌متر)
* وزیری بزرگ اندازه (تقریباً: ۲۰۰*۳۰۰ میلی‌متر)
* سلطانی اندازه (تقریباً: ۳۰۰*۴۰۰ میلی‌متر)
* رحلی کوچک اندازه (تقریباً: ۲۵۰*۴۰۰ میلی‌متر)
* رحلی بزرگ اندازه (تقریباً: ۳۵۰*۶۰۰ میلی‌متر)
* رحلی اندازه (تقریباً: ۳۰۰*۵۰۰ میلی‌متر)
* خشتی (طول و عرض کتاب در اندازه مساوی)
| |||