فهرست منابع جنگ‌های صلیبی: تفاوت میان نسخه‌ها

* ''[[المنتظم فی تاریخ الملوک والامم|المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم]]'' نوشته ''[[ابن جوزی]]'' که نویسنده آن، این کتاب را به سبک و شیوه ابن اثیر در [[الکامل فی التاریخ|الکامل]] نوشته‌است که به شرح حوادث صلیبی و روابط دولت‌ها با صلیبیون پرداخته‌است.<ref>{{پک|طاهری|۱۳۷۴|ف=ماخذشناسی جنگ‌های صلیبی|ک=آینه پژوهش}}</ref><ref>{{پک|حاج‌تقی|۱۳۹۱|ف=بررسی و نقد منابع اسلامی جنگ‌های صلیبی با تکیه بر الکامل ابن‌اثیر|ک=دانشنامه جهان اسلام}}</ref><ref>{{پک|Riley-Smith|1997|ک=What Were the Crusades?|ص=8384}}</ref>

* [[ابن بطوطه]]؛ کتاب ''تحفة النظار فی غرائب الامصار و عجائب الاسفار'' که به [[سفرنامه ابن بطوطه]] نیز مشهور است، نتیجه سفر سی ساله ابن بطوطه در بخشی گسترده از جهان در سده هشتم قمری و منبعی مهم در تاریخ و جغرافیای این سرزمین‌ها است. وی طی این سفرها مناطقی همچون [[مراکش (شهر)|مراکش]] و شهرهای آن، سپس [[موریتانی]]، الجزایر، [[تونس]]، [[لیبی]]، مصر، شهر قاهره، دریای سرخ، صحرای شرقی مصر، سینا، فلسطین و شهرهای بزرگ آن [[بیروت]]، [[طرابلس (لبنان)|طرابلس]]، [[بعلبک]]، دمشق، [[حمص]]، [[حماه]]، [[معره نعمان|معره النعمان]]، حلب، [[حجاز]]، [[اردن]] که محل بروز جنگ‌های صلیبی بودند، شرح داده‌است.<ref>{{پک|حاج‌تقی|۱۳۹۱|ف=بررسی و نقد منابع اسلامی جنگ‌های صلیبی با تکیه بر الکامل ابن‌اثیر|ک=دانشنامه جهان اسلام}}</ref><ref>{{پک|Riley-Smith|1997|ک=What Were the Crusades?|ص=8384}}</ref>

* ''[[التاریخ الباهر فی الدوله الاتابکیه]]''، تألیف ''[[عزالدین ابن اثیر]]'' که بیشتر به تاریخ عمومی اسلام شهرت دارد. وی در این کتاب به دربارهٔ دولت [[اتابکان موصل]] توضیحات مفصلی داده‌است و همچنین به شرح جنگ‌های [[عمادالدین زنگی]] و پسرش [[نورالدین زنگی|نورالدین]] علیه صلیبیون به خصوص جهادهای نورالدین در سال‌های ۱۱۴۷ تا ۱۱۷۱ میلادی برای بازپس‌گیری شهرهای تصرف شده توسط صلیبیون پرداخته‌است. با این حال، از آنجایی که وی در خدمت اتابکان موصل بود، در نوشتن حوادث آن دولت و جنگ‌هایشان، اغراق‌هایی کرده‌است.<ref>{{پک|طاهری|۱۳۷۴|ف=ماخذشناسی جنگ‌های صلیبی|ک=آینه پژوهش}}</ref><ref>{{پک|Riley-Smith|1997|ک=What Were the Crusades?|ص=8385}}</ref>

* ''[[الرسائل]]''، تألیف ''[[عبدالرحیم بن علی بیسانی|قاضی عبدالرحیم بن علی بیسانی]]'' که وی این کتاب را براساس وزارت خود به [[فاطمیان]] و صلاح‌الدین نوشته‌است. این کتاب شامل اطلاعات ارزنده اجتماعی و سیاسی در این دوره است.<ref>{{پک|طاهری|۱۳۷۴|ف=ماخذشناسی جنگ‌های صلیبی|ک=آینه پژوهش}}</ref><ref>{{پک|Riley-Smith|1997|ک=What Were the Crusades?|ص=8385}}</ref>

* ''[[کنز الدرر و جامع الغرر]]'' کتابی است که در قرن هفتم یا هشتم توسط [[ابن آیبک الدواداری]] تألیف شده‌است. این اثر با موضوع تاریخ اسلام در نه جلد نگارش یافته و حاوی اطلاعات گسترده و دست اول در میان منابع عربی پیرامون روابط سلاجقه، مغولان و ممالیک است. این اثر با وجود تشابهات قابل توجه‌اش با کتاب [[سیرت ملک منصور]]، تفاوت‌هایی نیز با آن دارد و اطلاعات دست اول ارزشمندی در اختیار خوانندگان قرار می‌دهد.<ref>{{پک|کنوش|۱۳۹۵|ک=مرجع‌شناسی تاریخ سلجوقیان|ص=۷۰–۶۹}}</ref><ref>{{پک|Riley-Smith|1997|ک=What Were the Crusades?|ص=8385}}</ref>

* ''[[الروضتین فی اخبار الدولتین النوریه و الصلاحیه]]'' تألیف ''[[ابوشامه]]'' که نویسنده آن متأثر از [[ابن عساکر]]، تاریخ خود را نوشه است. وی برای نوشتن این کتاب از کتب‌های افرادی همچون [[ابن قلانسی]]، [[ابن شداد]] و [[عزالدین بن اثیر|ابن اثیر]] بهره برده‌است.<ref>{{پک|طاهری|۱۳۷۴|ف=ماخذشناسی جنگ‌های صلیبی|ک=آینه پژوهش}}</ref><ref>{{پک|حاج‌تقی|۱۳۹۱|ف=بررسی و نقد منابع اسلامی جنگ‌های صلیبی با تکیه بر الکامل ابن‌اثیر|ک=دانشنامه جهان اسلام}}</ref><ref>{{پک|Riley-Smith|1997|ک=What Were the Crusades?|ص=8386}}</ref>

* ''[[السلوک فی معرفت دول الملوک]]'' اثری از [[تقی‌الدین مقریزی|المقریزی]] است که در قرن نهم تألیف شده‌است. این کتاب حاوی وقایع تاریخی از سال ۵۶۷ هجری/۱۱۷۱ میلادی تا ۵۸۴ هجری/۱۴۴۱ میلادی است. موضوع کلی آن نیز مصر قدیم و تاریخ ممالیک می‌باشد اما نکتهٔ مهم این کتاب در این است که بخش کوچکی از آن به شرح حکومت سلاجقه از آغاز تا سرانجام پرداخته‌است.<ref>{{پک|کنوش|۱۳۹۵|ک=مرجع‌شناسی تاریخ سلجوقیان|ص=۳–۷۲}}</ref><ref>{{پک|حاج‌تقی|۱۳۹۱|ف=بررسی و نقد منابع اسلامی جنگ‌های صلیبی با تکیه بر الکامل ابن‌اثیر|ک=دانشنامه جهان اسلام}}</ref><ref>{{پک|Riley-Smith|1997|ک=What Were the Crusades?|ص=8387}}</ref>

* ''[[تذکره بالاخبار عن الاتفاقات الاسفار]]''، تألیف ''[[ابن جبیر|ابولحسن محمد بن احمد بن جبیر اندلسی]]'' که دیگر نام ''سفرنامه ابن جبیر'' است که به موضوعاتی همچون اوضاع سیاسی و اجتماعی مصر و شام در زمان جنگ‌های صلیبی می‌پردازد.<ref>{{پک|طاهری|۱۳۷۴|ف=ماخذشناسی جنگ‌های صلیبی|ک=آینه پژوهش}}</ref><ref>{{پک|Riley-Smith|1997|ک=What Were the Crusades?|ص=8388}}</ref>

* ''[[المختصر فی اخبار البشر]]'' [[ابوالفدا|ابولفداء]] (۷۳۲ قمری) که تاریخی عمومی است که رویدادهای قبل از ظهور اسلام تا سال ۷۲۹ هجری در خود جای داده‌است. در این کتاب نیز اطلاعاتی در باب جنگ‌های صلیبی دارد که بعدها مورد توجه نویسندگان غربی قرار گرفت.<ref>{{پک|طاهری|۱۳۷۴|ف=ماخذشناسی جنگ‌های صلیبی|ک=آینه پژوهش}}</ref><ref>{{پک|حاج‌تقی|۱۳۹۱|ف=بررسی و نقد منابع اسلامی جنگ‌های صلیبی با تکیه بر الکامل ابن‌اثیر|ک=دانشنامه جهان اسلام}}</ref><ref>{{پک|Riley-Smith|1997|ک=What Were the Crusades?|ص=8388}}</ref>

# '''دسته اول نبودن عموم منابع''': بجز کتاب ''ذیل تاریخ دمشق''، نوشته ابن قلانسی و ''تاریخ عظیمی''، سایر منابع که به موضوع جنگ‌های صلیبی پرداخته‌اند، با دوران جنگ‌های صلیبی و هجوم صلیبیون فاصله دارند.<ref>{{پک|حاج‌تقی|۱۳۹۱|ف=بررسی و نقد منابع اسلامی جنگ‌های صلیبی با تکیه بر الکامل ابن‌اثیر|ک=دانشنامه جهان اسلام}}</ref><ref>{{پک|Riley-Smith|1997|ک=What Were the Crusades?|ص=8389}}</ref>

# '''اقتباس منابع از یکدیگر''': و اینکه منابع تاریخی اسلامی، مشترکات فراوانی دارند و بسیاری از آن‌ها برگزفته از کتاب دیگری است.<ref>{{پک|طاهری|۱۳۷۴|ف=ماخذشناسی جنگ‌های صلیبی|ک=آینه پژوهش}}</ref><ref>{{پک|حاج‌تقی|۱۳۹۱|ف=بررسی و نقد منابع اسلامی جنگ‌های صلیبی با تکیه بر الکامل ابن‌اثیر|ک=دانشنامه جهان اسلام}}</ref><ref>{{پک|Riley-Smith|1997|ک=What Were the Crusades?|ص=8390}}</ref>

* ''[[Gesta Francorum et aliorm Heirosoly mitanorum]]'' که با نام کتاب ''اعمال الفرنجه و حجاج بیت‌المقدس'' به [[زبان عربی]] ترجمه شده، از مورخی مجهول است. وی از آغاز جنگ‌های صلیبی تا [[محاصره اورشلیم (۱۰۹۹)|فتح اورشلیم]] توسط صلیبیون در صحنهٔ جنگ حضور داشته و احتمال می‌رود از افراد نظامی دولت [[پادشاهی سیسیل|نورماندی سیسیل]] باشد زیرا وی شرح حملات [[بوهموند یکم|بوهموند نورماندی]] را نوشته‌است.<ref>{{پک|طاهری|۱۳۷۴|ف=ماخذشناسی جنگ‌های صلیبی|ک=آینه پژوهش}}</ref><ref>{{پک|Riley-Smith|1997|ک=What Were the Crusades?|ص=8390}}</ref>

* ''[[Historia Francorum dui ceperunt Iherusalem]]'' که با نام ''تاریخ الفرنجه غزاه بیت‌المقدس'' به زبان عربی ترجمه شده؛ از مورخ [[رمون آگیلری]] است. وی که از نزدیکان [[تولوز|کنت تولوز]] و یکی از رهبران [[جنگ اول صلیبی]] بود. داگیل در این کتاب تا حدودی نظام اجتماعی صلیبیون را در شام شرح داده و همچنین وی حوادث جنگ را از زمان حرکت از [[فرانسه]] تا تا [[اشکلون|عسقلان]] بیان می‌کند.<ref>{{پک|طاهری|۱۳۷۴|ف=ماخذشناسی جنگ‌های صلیبی|ک=آینه پژوهش}}</ref><ref>{{پک|Riley-Smith|1997|ک=What Were the Crusades?|ص=8390}}</ref>

* ''[[Historia Francorum Iherusalem Peregrinantiam]]'' از [[فوچیه شارترز]] که نام عربی آن، ''اعمال الفرنجه الحاجین الی بیت‌المقدس'' است. فوچیه که فرانسوی و از اعضای حاضر در [[شورای کلرمونت|مجمع کلرمونت]] بود، خود به همراه نیروها عازم شرق شد و علاوه بر حوادث جنگ اول صلیبی، وضع طبیعی و سرزمینی مناطق را نیز بیان می‌کند. این کتاب در سه بخش نوشته شده که از مجلس کلرمونت آغاز و با قدرت رسیدن [[بالدوین دوم اورشلیم|بالدوین دوم]] به پایان می‌رسد.<ref>{{پک|طاهری|۱۳۷۴|ف=ماخذشناسی جنگ‌های صلیبی|ک=آینه پژوهش}}</ref><ref>{{پک|Riley-Smith|1997|ک=What Were the Crusades?|ص=8391}}</ref>

* ''[[Historia de Hierosolymitano itinere]]'' از [[پیتر تودبود]] که وی راهبی بود که در جنگ صلیبی اول به همراه نیروهای ریموند گالیله شرکت کرد. کتاب وی، اطلاعات جامعی از [[محاصره انطاکیه (۱۰۹۸)|محاصره انطاکیه]] در سال ۱۰۹۸ ارائه می‌دهد.<ref>{{پک|طاهری|۱۳۷۴|ف=ماخذشناسی جنگ‌های صلیبی|ک=آینه پژوهش}}</ref><ref>{{پک|Riley-Smith|1997|ک=What Were the Crusades?|ص=8391}}</ref>

* ''[[Dei gesta per Francos]]'' نوشته [[گیلبرت نوگبت]]، مورخ مسیحی که روایتی از جنگ اول صلیبی ارائه می‌دهد. وی این کتاب را براساس داده‌ها و اطلاعات کتاب ''Gesta Francorum'' نوشته‌است.<ref>{{پک|طاهری|۱۳۷۴|ف=ماخذشناسی جنگ‌های صلیبی|ک=آینه پژوهش}}</ref><ref>{{پک|Riley-Smith|1997|ک=What Were the Crusades?|ص=8392}}</ref>

* ''[[Historia Heirosolymitana]]'' از [[آلبرت آیکس]] که معاصر با [[گادفری بوین|گادفری]] بود. وی تاریخ جنگ‌های صلیبی را از ۱۱۰۳ تا ۱۱۲۰ م روایت کرده‌است. تنها ویژگی آن نسبت به سایر کتب لاتین، عدم نگاه خصمانه آن به [[کلیسای لاتین|کلیسای شرق]] است.<ref>{{پک|Riley-Smith|1997|ک=What Were the Crusades?|ص=8394}}</ref>

* ''[[Historia Therosolimitana]]'' نوشته [[رابرت ماین]]، راهب کلیسای قدیس ریمی در فرانسه، که پس از طرد شدن از کلیسا، این کتاب را در در زمان عزلت خود نوشت. این کتاب اطلاعاتی در باب آغاز جنگ صلیبی و حرکت نیروها از فرانسه به سمت [[اورشلیم]] در خود جای داده‌است.<ref>{{پک|طاهری|۱۳۷۴|ف=ماخذشناسی جنگ‌های صلیبی|ک=آینه پژوهش}}</ref><ref>{{پک|Riley-Smith|1997|ک=What Were the Crusades?|ص=8394}}</ref>

* ''[[حولیات جنوا]]'' دیگر اثر [[کافارو]] که وی در این کتاب به شرح حوادث از سال ۱۱۰۰ تا ۱۱۶۳ می‌پردازد.<ref>{{پک|طاهری|۱۳۷۴|ف=ماخذشناسی جنگ‌های صلیبی|ک=آینه پژوهش}}</ref><ref>{{پک|Riley-Smith|1997|ک=What Were the Crusades?|ص=8394}}</ref>

* ''[[جنگ انطاکیه]]'' از [[گوتیر]] که او در این کتاب، حوادث بین سال‌های ۱۱۱۵ و ۱۱۲۲م را شرح کرده‌است.<ref>{{پک|طاهری|۱۳۷۴|ف=ماخذشناسی جنگ‌های صلیبی|ک=آینه پژوهش}}</ref><ref>{{پک|Riley-Smith|1997|ک=What Were the Crusades?|ص=8394}}</ref>

* ''[[تاریخ آن‌سوی دریاها]]'' تألیف [[ویلیام صوری]] که او در حدود سال ۱۱۳۰ م در اورشلیم متولد شد. والدین او از فرانسویانی بودند که درجنگ اول صلیبی شرکت جسته و در فلسطین مستقر شدند. تحصیلات اولیه را در فلسطین و سپس در [[پاریس]] دنبال کرد. با زبانهای فرانسه، [[زبان لاتین|لاتین]]، [[عربی]]، [[زبان یونانی|یونانی]] و [[عبری]] آشنا بود. سپس به دربار [[امالریک اول]]، پادشاه اورشلیم، وارد شد و مناصب چندی را عهده‌دار شد.<ref>{{پک|طاهری|۱۳۷۴|ف=ماخذشناسی جنگ‌های صلیبی|ک=آینه پژوهش}}</ref> امالریک پس از آنکه اوضاع مصر را آشفته دید، تصمیم به انضمام مصر به فلسطین گرفت. در حین درگیری‌ها با [[نورالدین زنگی|نورالدین]] بر سر [[مصر]]، عزم ثبت وقایع جنگ کرد. ویلیام صوری از این زمان تاریخ خود را نگاشت. ابتدا آن را اعمال امالریک نام نهاد و پس از آنکه تاریخ گذشته فرنگی‌ها و روابط آنها با مسلمانان را ضمیمه کرد، نام اصلی و نهایی کتاب را بر آن نهاد. این منبع علاوه بر دربرداشتن تمام ویژگیهای سایر منابع غربی، به علت آشنایی مؤلف آن با زبان عربی، حسن بهره‌گیری از منابع عربی و اسلامی را نیز داراست. این خود باعث شد تا حدودی تعصب سایر مورخان عربی را نداشته باشد.<ref>{{پک|طاهری|۱۳۷۴|ف=ماخذشناسی جنگ‌های صلیبی|ک=آینه پژوهش}}</ref><ref>{{پک|Riley-Smith|1997|ک=What Were the Crusades?|ص=8395}}</ref>

* ''[[تاریخ سن لویی]]'' اثر [[ژان سیردو ژوئنویل]] که مؤلف کتاب در حدود ۱۲۲۴ م، در فرانسه و در خانواده ای ثروتمند به دنیا آمد و کتاب خود را در ۱۳۰۹ م پایان برد. در این زمان قریب هشتادوپنج سال از عمرش سپری شده بود. خمول فکری و خطای حافظه او بدون تردید در نگارش این کتاب مؤثر بوده‌است. منابع او علاوه بر دیده‌های خود، شنیده‌ها و نیز کتابی متضمن سیره [[لویی نهم]] است که به نام آن اشاره نمی‌کند. وی بسیاری از حوادث را تعلیل دینی می‌کند و جنگ، پیروزی و اسارت را نتیجه رضایت پروردگار می‌داند. همچنین تصویر جالبی از [[اسماعیلیان الموت|اسماعیلیان]] مقیم شام و روابط آنها با صلیبیون ارائه می‌دهد.<ref>{{پک|طاهری|۱۳۷۴|ف=ماخذشناسی جنگ‌های صلیبی|ک=آینه پژوهش}}</ref><ref>{{پک|Riley-Smith|1997|ک=What Were the Crusades?|ص=8395}}</ref>

* ''[[فتح قسطنطنیه (روبرت کلماری)|فتح قسطنطنیه]]'' نوشته [[روبرت کلماری]]، که از شرکت کنندگان در جنگ چهارم صلیبی بوده، کتابی همانند با ویل آردوئن در باب حوادث جنگ صلیبی چهارم نوشته‌است.<ref>{{پک|Riley-Smith|1997|ک=What Were the Crusades?|ص=8395}}</ref>

* ''[[توصیف سرزمین مقدس (لادولف)|توصیف سرزمین مقدس]]'' نوشته جهانگرد دیگر آلمانی به نام [[لادولف]] که وی در سال ۱۳۵۰ م کتابی همانند کتاب برکارد نوشت.<ref>{{پک|Riley-Smith|1997|ک=What Were the Crusades?|ص=8396}}</ref>

* ''[[تاریخ بیزانس (نقفور گریگوری)|تاریخ بیزانس]]'' نوشته نقفور گریگوری که او در این کتاب، تاریخ بیزانس را از سال ۱۲۰۴ تا ۱۳۵۹ م تحریر کرده و به اشغال بیزانس (قسطنطنیه) از سوی صلیبیون، تاریخ امپراتور روم شرقی و فعالیت‌های اقتصادی صلیبی‌ها در مشرق زمین اشاره کرده‌است.<ref>{{پک|طاهری|۱۳۷۴|ف=ماخذشناسی جنگ‌های صلیبی|ک=آینه پژوهش}}</ref><ref>{{پک|Riley-Smith|1997|ک=What Were the Crusades?|ص=8397}}</ref>

* ''[[الالکسیاد]]'' نوشته [[آنا کومننا]] که در مورد زندگانی پدرش [[الکسیوس اول کومننوس|الکسیس کومنین]] نوشته‌است.<ref>{{پک|طاهری|۱۳۷۴|ف=ماخذشناسی جنگ‌های صلیبی|ک=آینه پژوهش}}</ref><ref>{{پک|Riley-Smith|1997|ک=What Were the Crusades?|ص=8398}}</ref>

* ''[[تاریخ گزیده (زوناراس)|تاریخ گزیده]]'' اثری از [[یوآنس زوناراس]]؛ راهب، تاریخ‌نویس و وقایع‌نگار [[بیزانس]]ی بود. او اقدام به نگارش تاریخ جهان تحت نام تاریخ گزیده نمود که دورانی از زمان خلقت جهان تا سال ۱۱۱۸ همچون جنگ صلیبی اول را در بر می‌گیرد و اطلاعات ارزشمندی از سدهٔ یازدهم میلادی به خواننده می‌دهد.<ref>{{پک|طاهری|۱۳۷۴|ف=ماخذشناسی جنگ‌های صلیبی|ک=آینه پژوهش}}</ref><ref>{{پک|Riley-Smith|1997|ک=What Were the Crusades?|ص=8398}}</ref>

* ''[[نیکتاس شونیتز|تاریخ نیکتاس شونیتز]]''، اثر نویسنده و مورخ قرن ۱۲ و ۱۳ میلادی که در کتابش شرح [[جنگ صلیبی چهارم]] و تهاجم صلیبیون به [[قسطنطنیه]] را شرح داده‌است.<ref>{{پک|Riley-Smith|1997|ک=What Were the Crusades?|ص=8398}}</ref>

* ''[[تاریخ نیکفوروس برینوس]]''، اثر فرمانده و مورخ بیزانسی قرن ۱۲ که در کتابش تاریخ بیزانس و بخش‌هایی از [[جنگ صلیبی چهارم]] و تهاجم صلیبیون به [[قسطنطنیه]] را شرح داده‌است.<ref>{{پک|Riley-Smith|1997|ک=What Were the Crusades?|ص=8399}}</ref>

از دیگر کتب به زبان بیزانس که اشاراتی جنگ‌های صلیبی داشته‌اند می‌توان به کتب تاریخ [[میشل گلیکاس]]، [[جان کیناموس]] (۱۱۴۳-۱۱۸۵)، [[کنستانتین مانساس]] (۱۱۳۰-۱۱۸۷) و [[یوآنس زوناراس|جوناس زوناراس]] اشاره کرد.<ref>{{پک|Riley-Smith|1997|ک=What Were the Crusades?|ص=8399}}</ref>