ابوالفتح‌خان بختیاری: تفاوت میان نسخه‌ها

|تاریخ مرگ = [[۱۱۶۷۱۱۶۳–۶۴]]{{سخ}}[[۱۷۵۱ (میلادی)]]

'''ابوالفتح‌خان بختیاری'''، یکی از [[ایلخانی|خوانین]] [[مردم بختیاری|ایل بختیاری]] بود، که پس از ائتلاف با [[کریم‌خان زند]] و [[علی مردان خان]]، یکی از میراث‌داران حکومت [[نادرشاه]] شد. با توافق کریم‌خان زند و [[علیمردان خان|علیمردان خان چهارلنگ]] باهم، وی به حکومت [[اصفهان]] رسید و پیش از شورش(کودتا‌) [[کریم‌خان زند]] علیه علیمردان خان، توسط علیمردان خان کشته شد.<ref>http://www.iranicaonline.org/articles/abul-fath-khan-baktiari-a-chieftain-of-the-haft-lang-branch-of-the-baktiari-and-paramount-chief-ilkani-of-the-tribe</ref>

در مورد نَسب ابوالفتح خان و خاندان ایشان باید خاطر نشان کرد؛ آنها باتوجه به منابع مورد وثوق،اصالتاً غیرِ لر و از نسل «شیخ تاج الدّین ابراهیم گیلانی» معروف به «[[شیخ زاهد گیلانی]]» مرشد و معلّم معنوی «[[شیخ صفی‌الدین اردبیلی|شیخ صفی الدّین ابوالفتح اسحاق اردبیلی]]» نیای بزرگ سلسه پادشاهان [[صفویان|صفوی]] بودند.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=رستم التواریخ|نام خانوادگی=|نام=|ناشر=|سال=|شابک=|مکان=|صفحات=}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=گلشن مراد|نام خانوادگی=|نام=|ناشر=|سال=|شابک=|مکان=|صفحات=}}</ref> <ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=جنه الاخبار|نام خانوادگی=|نام=|ناشر=|سال=|شابک=|مکان=|صفحات=}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تجربه الاحرار و تسلیه الابرار|نام خانوادگی=|نام=|ناشر=|سال=|شابک=|مکان=|صفحات=}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=یادداشت ها و خاطرات سردار طفر|نام خانوادگی=|نام=|ناشر=|سال=|شابک=|مکان=|صفحات=}}</ref>پس از به قدرت رسیدن صفویان و استیلایشان بر ایران،اولاد شیخ زاهد گیلانی که در ابتدا مأمور اِرشاد [[مردم بختیاری|ایل بختیاری]] به کیش و مذهبِ [[شیعه|تشیع]] شده بودند،از طرف پادشاهان صفوی به حاکمیت در بختیاری نائل گشته و تا پایان حکومت نادرشاه افشار و بازماندگانش بر ایران، قدرت اولاد شیخ زاهد گیلانی در بختیاری ادامه داشت. این اولاد با صفویان وصلت های سببی نیز داشتند. اوّلین حاکم بختیاری از خاندان شیخ زاهد گیلانی میر جهانگیرخان جدِّ ابوالفتح خان بود. وی بدستور شاه تهماسب اول به حکومتِ بختیاری گماشته شد. میر جهانگیر خان از طرف مادری به صفویان می رسید و از این حیث هم پشتوانه ای محکم داشت. پس از او تاجمیرخان ...؟،خلیل خان و بعد از او یوسف خان،عیسیٰ خان،(...؟)،قاسم خان،احمد خان و در آخر هم ابوالفتح خان از همین تبار در ایل بختیاری به جایگاه و قدرت نائل شد که البته در زمان ابوالفتح خان ریاست این دودمان به پایان رسید. از آنجایی که اولاد شیخ زاهد گیلانی تباری غیرِ لر یا بختیاری داشتند و از طرفی هم به قول سردار ظفر بخاطر بیداد و ستمی که روا میداشتند،ایل بختیاری همواره با آن ها سرِ ناسازگاری داشته و نمی پذیرفتند حاکمانی غیر از خودشان بر آن ها سروری داشته باشند.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=خاطرات و یادداشت های سردار طفر|نام خانوادگی=|نام=|ناشر=|سال=|شابک=|مکان=|صفحات=}}</ref> به نقل از کتاب ریاضَ الفردوس خانی از محمّد میرک بن المسعود الحسینی،خلیل خان و اقوام او که بنای بد سلوکی را بر ایل بختیاری گذاشته بودند،توسط بختیاری ها اموالشان مورد تاراج قرار گرفته و خلیل خان هم با لطایف الحِیَل به سمت [[خوانسار]] و جرفادقان(گلپایگان) متواری شده و در آنجا پناه گرفت. بعد از این اتفاق سپاهی ۱۲هزار نفری به پشتیبانی از خلیل خان و با دستورِ دولت صفوی از جانب سمیرم و اصفهان به فرماندهی حاکم [[سمیرم]] «قلندر سلطان چوله» و «زینَل خان» برای سرکوبی بختیاری ها فرستاده شدند. در نهایت جمعی از بزرگان و ریش سفیدان بختیاری به نزد پادشاه صفوی رفته،التزام به عدم طغیان دوباره داده و بین آن ها و خلیل خان مصالحه ایجاد شد،اماشد<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=ریاضَ الفردوس خانی|نام خانوادگی=|نام=|ناشر=|سال=|شابک=|مکان=|صفحات=}}</ref>،اما این پایان کار نبود. به نقل از [[خسرو خان سردار ظفر|سردار ظفر]] بختیاری بالاَخره خلیل خان بر اثر اعمال نادرستش توسط بختیاری ها کشته شد.

یک نمونه بارز دیگر از عدم سازش بختیاری ها با این خوانین زاهد زادهٔ گیلانی،کشته شدن احمدخان در دورهٔ [[نادرشاه|نادرشاه افشار]] توسط بختیاری ها بود. به طوری که به نقل از کتاب عالم آرای نادری نوشته محمّد کاظم مروی(کاتب دربار نادرشاه افشار) احمدخان به تحریک «کاید عالی صالح دورکی» و توسط بختیاری های هفت لنگ کشته شد(علی صالح خان زراسوند در زمان حکومت نادرشاه ابتدا عنوان «کاید»،«ریش سفید»،«سردار»،«مین باشی»،مقام «کوه مالی» و سپس لقب «بیگ» دریافت کرده است<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=عالم آرای نادری|نام خانوادگی=|نام=|ناشر=|سال=|شابک=|مکان=|صفحات=}}</ref>[عالم آرای نادری از محمّدکاظم مروی،بختیاری در آینهٔ تاریخ از پرفسور جن.راف.گارثویت و نامه های نادرشاه درسال های ۱۱۴۸ و ۱۱۵۹ه.ق به کاید علی صالح بیگ دورکی].

به تعاقُب قتل احمد خان،نادرشاه افشار حدود سه هزار خانه وار از بختیاری های هفت لنگ را به نقل از کتاب عالم آرای نادری از محمّد کاظم مروی،جهانگشای نادری و درّهٔ نادره از میرزا مهدی خان اَسترآبادی به [[استان خراسان رضوی|خراسان]] و ولایت جام کوچ اجباری داد<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=جهانگشای نادری|نام خانوادگی=|نام=|ناشر=|سال=|شابک=|مکان=|صفحات=}}</ref>. در پایان هم که علیمردان خان چهارلنگ بختیاری با کشتن ابوالفتح خان برای همیشه این خاندان زاهد زاده را از قدرت و منصب در بختیاری کنار زد. لازم به ذکر است باقی ماندهٔ خوانین زاهد زادهٔ گیلانی پس از برکناری از جایگاهی که قبلاً داشتند،توسط خودِ بختیاری ها درسالیان متمادی کشته شدند(به نقل از سردار ظفر بختیاری) و اکنون نسل و اَعقابی از آن ها بطور مشخص در ایل بختیاری باقی نمانده است. آتشکدهٔ آذر از [[آذر بیگدلی]][لطفعلی بیگ](ایشان از نزدیک با ابوالفتح خان ملاقات داشته و از این بابت نقل قول او بسیار قوی و مورد وثوق است)،گُلشن مراد از میرزا ابوالحسن غفّاری کاشانی،رستم التّواریخ از محمّد هاشم آصف[رستم الحُکَما]،جَنّةُ الاخبار از محمّد حسن لنجانی،تجربةُ الاَحرار و تسلیةُ الاَبرار از عبدالرزّاق بیگ دُنبُلی[مَفتون]،یادداشت ها و خاطرات سردار ظفر بختیاری،کتاب کریم خان زند از جان.ر.پری و ... در بارهٔ نسب این خاندان توضیح داده اند. امّا اولین کتابی که این خاندان را از طایفهٔ «آسترکی» یکی از طوایف بسیار قدیمی بختیاری دانسته،کتاب تاریخ بختیاری از حاج علیقلی خان سردار اسعد بوده که باید گفت بر اساس برداشت اشتباه از کتاب شرفنامه(تاریخ مُفصَّل کردستان) از شرف‌الدین بن شمس ‌الدین بـِدلیسی[امیر شرف‌خان بِدلیسی] است. عین متن کتاب شرفنامه بدین صورت است: «حسب الفرمان شاه طهماسب جهت تحصیل تقبلات لر بزرگ که مشهورند به بختیاری که بعد از انقطاع نسل حکّام ایشان[اتابکان لربزرگ] که سابقاً ایمایی[اشاره ای] به آن رفته بود،شاه طهماسب سرداری الوسات[جمع الوس به معنی طایفه،قوم یا قبیله] را به تاج امیر آسترکی که عمدهٔ عشایر آن قوم بود تفویض کرده بود که هرسال مبلغ خطیر[عظیم،بزرگ یا زیاد] بر وجه تقبل به دیوان او می داده باشد و تاجمیر در اداءِ آن مبلغ عاجز آمده بدین سبب بدست شاه طهماسب به قتل رسید. بعد از قتل او شاه طهماسب پیشوایی آن قوم را بمیر جهانگیر بختیاری که او نیز از جملهٔ متعینان[جمع متعیّن به معنی انتصاب شده،تعین شده،لازم شونده یا گماشته شده] آن الوس است ارزانی داشت...».<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=شرفنامه بدلیسی|نام خانوادگی=|نام=|ناشر=|سال=|شابک=|مکان=|صفحات=}}</ref>

البته در اینجا به یک نکتهٔ بسیار حائز اهمیت هم باید اشاره نمود که؛ با استناد به برخی کُتب مهم تاریخی مانند صَفوةُ الصَّفا از اِبن بَزّاز اردبیلی،نَسَب اصلی شیخ زاهد گیلانی(جدِّ اَعلای میر جهانگیر خان) و شیخ صفی الدّین اردبیلی(نیای بزرگ خاندان صفوی) هر دو به «ایل سنجابی» یکی از ایلات قوم کرد در کرمانشاه می رسد که اَجداد این دو مرشد و مرید بعدها ایل سنجابی و کرمانشاه را ترک گفته و یکی به گیلان و دیگری به اردبیل مهاجرت کرده اند.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=صَفوةُ الصَّفا از اِبن بَزّاز اردبیلی|نام خانوادگی=|نام=|ناشر=|سال=|شابک=|مکان=|صفحات=}}</ref>

از این برگذشته تذکرهٔ شاه قطب الدّین(امامزاده شاهزاده عبدالله) و برخی اسناد قدیمیِ دیگر مربوط به قرن نهم هجری قمری به بعد،خاندان میر جهانگیر خان را «خانه گولک» یا «خانه گیلک» نام برده اند.<ref>{{یادکرد ژورنال|عنوان=تذکرهٔ شاه قطب الدّین|ژورنال=|ناشر=|تاریخ=|زبان=|شاپا=|doi=|پیوند=|تاریخ دسترسی=}}</ref>