دستگاه (موسیقی): تفاوت میان نسخه‌ها

محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
خط ۲۹:
بیشتر متون امروزی، [[ردیف موسیقی ایرانی]] را به هفت دستگاه تقسیم می‌کنند و در کنار آن چند [[آواز (موسیقی ایرانی)|آواز]] نیز بر می‌شمرند (دست کم سه مورد [[آواز دشتی]]، [[آواز ابوعطا]]، [[آواز بیات ترک]]، اگر چه برخی [[آواز شوشتری]]، [[آواز بیات کرد]]، و [[آواز بیات اصفهان]] را نیز بر می‌شمرند). رایج‌ترین تقسیم‌بندی عبارت است از هفت دستگاه و پنج آواز.<ref dir=ltr>{{پک|Farhat|1960|ک=Festival of Oriental Music|ص=59|زبان=en}}</ref> برخی (از جمله [[محسن حجاریان]]) این تقسیم‌بندی و به خصوص انتخاب نام «آواز» برای محلقات دستگاه‌ها را به [[علینقی وزیری]] نسبت می‌دهند.<ref dir=ltr>{{پک|Hajarian|1999|ک=Ghazal as a Determining Factor|ص=147|زبان=en}}</ref>
 
با این حال در تقسیم‌بندی‌های قدیمی‌تر (اوایل [[سده ۲۰ (میلادی)|قرن بیستم]])، برخی نظریه‌پردازان دوازده دستگاه برمی‌شمردند، و پنج مورد از آوازهای یادشده را نیز جزو دستگاه‌ها برمی‌شمردند. برای مثال، گن‌ایچی تسوگه ابوعطا را جزو دستگاه‌ها برمی‌شمرد<ref dir=ltr>{{cite web|author = Gen'ichi Tsuge|url = http://www.iranicaonline.org/articles/abu-ata |title = Abu Ata | publisher = Encyclopedia Iranica |ate = |accessdate = Feb 23, 2017}}</ref> و [[ژان دورینگ]] نیز تعداد دستگاه‌ها را دوازده عدد ذکر می‌کند (که در شش یا هفت گام اجرا می‌شوند).<ref dir=ltr name=during>{{cite web|author = Jean During|url = http://www.iranicaonline.org/articles/dastgah |title = Dastgah | publisher = Encyclopedia Iranica |date = |accessdate = Feb 23, 2016}}</ref> [[هرمز فرهت]] نیز تعداد دستگاه‌ها را دوازده عدد ذکر می‌کند.می‌کند،<ref dir=ltr>{{پک|Farhat|2004|ک=The Dastgah Concept|ص=|زبان=en}}</ref> که این امر اساساً به آن خاطر است که ''فرود'' (بازگشت به درآمد دستگاه) در این‌ها متفاوت است (مثلاً فرود بیات اصفهان متفاوت از فرود دستگاه همایون است).<ref dir=ltr>{{پک|Hajarian|1999|ک=Ghazal as a Determining Factor|ص=148|زبان=en}}</ref> [[برونو نتل]] با استناد به تحقیقات دیگران نشان داده‌است که گوشه‌هایی که قابلیت [[پرده‌گردانی]] دارند در قرن اخیر بیشتر مورد توجه بوده‌اند، چنان که حتی برخی از آن‌ها به‌طور مستقل از دستگاهی که به آن وابسته بودند، اجرا می‌شوند و در حال تبدیل به یک دستگاه مستقل هستند؛ او از این جمله به [[بیات کرد]] اشاره می‌کند (مشتق از دستگاه شور، با افزودن درجهٔ پنجم به اندازهٔ نیم پرده) و آن را در حال تبدیل به یک دستگاه جداگانه می‌داند.<ref dir=ltr>{{پک|Nettl|1987|ک=The Radif of Persian Classical Music|ص=45|زبان=en}}</ref> برخی محققان دیگر از جمله [[ژان دورینگ]] و [[هرمز فرهت]] هم به این روند شکل‌گیری دستگاه‌های جدید صحه گذاشته‌اند.<ref dir=ltr>{{پک|During|ک=Iranica|ص=|زبان=en}}</ref><ref dir=ltr>{{پک|Farhat|2004|ک=The Dastgah Concept|ص=|زبان=en}}</ref> همچنین آقابابا مخمور که اولین کاربرد واژهٔ «دستگاه» به او نسبت داده شده نیز دوازده دستگاه بر شمرده‌است اگر چه نام‌های آن‌ها با نام دستگاه‌های امروزی مطابقت کامل ندارد.<ref>{{پک|محمدی|۱۳۹۱|ک=رساله دوازده دستگاه|ص={{چر}}۹۳۰-۹۳۱}}</ref>
 
تقریباً تمام صاحب‌نظران معاصر، دستگاه شور را مهم‌ترین دستگاه موسیقی ایرانی می‌دانند<ref dir=ltr>{{پک|Farhat|2004|ک=The Dastgah Concept|ص=27|زبان=en}}</ref> و به آن «مادر همهٔ دستگاه‌ها» می‌گویند،<ref dir=ltr>{{پک|Nettl|1987|ک=The Radif of Persian Classical Music|ص=56|زبان=en}}</ref> زیرا چندین آواز از شور منشعب شده‌اند و حتی در دستگاه‌های دیگر نظیر نوا و سه‌گاه نیز تأثیر شور مشهود است.<ref dir=ltr>{{پک|ŠUR|ک=IRANICA|زبان=en}}</ref> استثنای مهم در این زمینه، [[هرمز فرهت]] و [[داریوش صفوت]] هستند که دستگاه شور را به خاطر قدمت کمترش اصلی نمی‌دانند و در مقابل، دستگاه چهارگاه را به خاطر این که دو [[دانگ (موسیقی)|دانگ]] متقارن دارد، دستگاه اصلی می‌دانند.<ref dir=ltr>{{پک|Nettl|1987|ک=The Radif of Persian Classical Music|ص=57|زبان=en}}</ref>