ادوارد اسنودن: تفاوت میان نسخه‌ها

در ۲۰ مه ۲۰۱۳ (۳۰ اردیبهشت ۱۳۹۲) اسنودن از محل کارش که تأسیسات متعلق به آژانس امنیت ملی آمریکا در [[هاوایی]] بود به [[هنگ کنگ]] پرواز کرد و در اوایل ژوئن هزاران مدرک طبقه‌بندی شده‌یشدهٔ آژانس را در اختیار روزنامه‌نگاران [[گلن گرینوالد]]، [[لورا پویترس]] و [[اون مک‌اسکیل]] قرار داد. هنگامی‌که مطالب در روزنامه [[گاردین]] و [[واشینگتن پست]] به چاپ رسیدند اسنودن مورد توجه خبرگزاری‌های بین‌المللی قرار گرفت. مدارک بیشتری بعداً توسط [[اشپیگل]] و [[نیویورک تایمز]] انتشار یافتند. در ۲۱ ژوئن ۲۰۱۳ (۳۱ خرداد ۱۳۹۲) وزارت دادگستری ایالات متحده اسنودن را به دو جرم متهم نمود اول؛ نقض قانون مربوط به جاسوسی، دوم؛ سرقت اسناد متعلق به دولت آمریکا یا متعلق به یک دولت خارجی.<ref name="ReferenceA" />

سند فوق سری که توسط اسنودن در اختیار روزنامه گاردین قرار گرفت، نشان می‌دهد که [[سازمان امنیت ملی ایالات متحده آمریکا]] این اختیار قانونی را داشته تا بدون نیاز به حکم قضایی، اقدام به [[جاسوسی]] از «[[ایمیل]]‌ها»، «[[پیامک|پیامک‌ها]]‌ها» و «مکالمات تلفنی» شهروندان آمریکایی کند. این قانون که در سال ۲۰۱۱ میلادی به تصویب رسیده در تضاد با اظهارات [[باراک اوباما]] رئیس‌جمهور آمریکا و سایر مقام‌های اطلاعاتی در [[کنگره ایالات متحده آمریکا|کنگره]] و سنا مبنی بر حمایت و حفاظت دولت از [[حریم خصوصی]] شهروندان این کشور است. بر اساس این قانون اطلاعات مربوط به شهروندان آمریکایی که ارتباط مستقیمی با اهداف خارجی دارند نیز توسط سازمان امنیت ملی آمریکا بدون اخذ حکم قانونی و قضایی قابل جمع‌آوری و جاسوسی بوده‌است. جمع‌آوری اطلاعات شهروندان آمریکایی بر اساس بند ۷۰۲ اصلاحیه قانون موسوم به «فیسا» از سوی سازمان امنیت ملی آمریکا انجام شده‌است.<ref>[http://www.jahannews.com/vdcfjtdmtw6dxya.igiw.html افشاگری جدید اسنودن]، جهان نیوز</ref> تعدادی از اسناد که در تاریخ ۱۵ اوت ۲۰۱۳ (۲۵ مرداد ۱۳۹۲) توسط اسنودن در سایت اینترنتی واشینگتن پست منتشر شد فاش کرد که روش جمع‌آوری اطلاعات اتباع آمریکایی و افراد خارجی در خاک آمریکا از طریق کنترل مکالمات تلفنی و پیام‌های ایمیلی ناقض قانون اساسی آمریکا بوده‌است. هم‌چنین نتیجه یک حسابرسی داخلی در آژانس امنیت ملی آمریکا نشان داده‌است که در مدت یک‌ساله بین ماه مه ۲۰۱۱ و مه ۲۰۱۲، مجموعاً ۲۷۷۶ مورد نقض قانون در جمع‌آوری اطلاعات صورت گرفته‌است.<ref name="bbc.co.uk">[http://www.bbc.co.uk/persian/world/2013/08/130816_em-snowden-us.shtml اسنودن اسناد نقض قانون اساسی توسط آژانس امنیت ملی آمریکا را منتشر کرد]، بی‌بی‌سی فارسی</ref>

ادوارد اسنودن سرویس [[دراپ‌باکس]] را ناقض حریم خصوصی دانسته و به کاربران سراسر جهان پیشنهاد کرده برای ذخیره‌سازی داده‌ها به سرویس‌هایی کوچ کنند که نمی‌توانند به محتوای فایل‌ها دسترسی داشته باشند. ادوارد اسنودن می‌گوید کمپانی دراپ‌باکس از شرکای برنامه عظیم جاسوسی «پریزم» آژانس امنیت ملی آمریکا است؛ یعنی در صورت لزوم این آژانس می‌تواند به سادگی و با هماهنگی از محتوا و جزئیات داده‌های ذخیره‌شده کاربران در این سیستم باخبر شود.<ref>{{یادکرد خبر|عنوان=اسنودن: از دراپ باکس، فیسبوک و گوگل دوری کنید|نشانی=https://www.cyberbannews.com/%D8%A7%D8%B3%D9%86%D9%88%D8%AF%D9%86اسنودن-%D8%A7%D8%B2از-%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D9%BEدراپ-%D8%A8%D8%A7%DA%A9%D8%B3%D8%8Cباکس،-%D9%81%DB%8C%D8%B3%D8%A8%D9%88%DA%A9فیسبوک-%D9%88و-%DA%AF%D9%88%DA%AF%D9%84گوگل-%D8%AF%D9%88%D8%B1%DB%8Cدوری-%DA%A9%D9%86%DB%8C%D8%AFکنید|زبان=fa|تاریخ بازبینی=2018-08-16}}</ref> پیشنهاد ادوارد اسنودن به کاربران این است که برای ذخیره‌سازی داده‌های خود از سرویس‌هایی استفاده کنند که در اصطلاح فنی «دانش صفر» نامیده می‌شوند؛ یعنی سرویس‌هایی که هیچ‌گونه دسترسی به داده‌های ذخیره شده روی سرورهای خود ندارند و نمی‌توانند اطلاعات مرتبط با آن را در اختیار دیگران قرار دهند. اسنودن معتقد است بهتر است از برنامه‌ای مانند «اسپایدراوک» استفاده کنند که‌‌که همان خدمات را ارائه می‌دهد و از فایل‌های شما محافظت می‌کند. البته دراپ باکس ادعای اسنودن را قبول ندارد و اعلام کرده استکرده‌است که از رمزگذاری استفاده می‌کند.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی=http://www.dw.de/هشدار-اسنودن-دراپباکس-دشمن-حریم-خصوصی-شماست/a-17795517 |عنوان=هشدار اسنودن: دراپ‌باکس "دشمن حریم خصوصی" شماست | ناشر = |تاریخ = ۲۸ تیر ۱۳۹۳ |تاریخ بازبینی=}}</ref>

او پس از شکستن هر دو پایش در طی یک عملیات آموزشی، در ۲۸ سپتامبر ۲۰۰۴ (۷ مهر ۱۳۸۳) از خدمت معاف شد.<ref>{{یادکرد وب|نام خانوادگی=Greenwald|نام خانوادگی۲=MacAskill|نام خانوادگی۳=Poitras|نام=Glenn|نام۲=Ewen|نام۳=Laura|کد زبان=en|تاریخ=2013-06-11|وب‌گاهوبگاه=the Guardian|نشانی=http://www.theguardian.com/world/2013/jun/09/edward-snowden-nsa-whistleblower-surveillance|عنوان=Edward Snowden: the whistleblower behind the NSA surveillance revelations|بازبینی=2018-08-16}}</ref> سپس او به مدت کمتر از یک‌سال به‌عنوان «متخصص امنیتی» مرکز مطالعات زبان‌شناسی [[دانشگاه مریلند]] که یک تأسیسات غیر طبقه‌بندی شده‌ است،شده‌است، به کار مشغول گشت. در ژوئن ۲۰۱۴ اسنودن به وایرد گفت که آنجا یک تأسیسات کاملاً محرمانه بود که برای کار کردن در آن کارمندان تحت کنترل جدی سوابق امنیتی قرار می‌گرفتند و بایست از آزمایش [[پلی‌گراف|دستگاه دروغ سنج پلی‌گراف]] می‌گذشتند. اسنودن در ۲۰۱۳ توسط [[بوز آلن همیلتون]] برای پیمانکاری در آژانس امنیت ملی ایالات متحده آمریکا استخدام شد.<ref>{{یادکرد وب|کد زبان=en-US|وب‌گاهوبگاه=www.defenseinnovationmarketplace.mil|نشانی=http://www.defenseinnovationmarketplace.mil/FFRDC_UARC.html|عنوان=Defense Innovation Marketplace – Connecting Industry and the Department of Defense|بازبینی=2018-08-16}}</ref><ref>{{یادکرد خبر|کوشش=The Balance Careers|عنوان=How to Enlist in the Army Special Forces|نشانی=http://usmilitary.about.com/od/enlistedjobs/a/18x.htm|زبان=en|تاریخ بازبینی=2018-08-16}}</ref> البته اسنودن پیش از آن در شرکت کامپیوترسازی [[دل (شرکت)|دل]] و سازمان [[سیا]] کار کرده بود.<ref>''[[:en:Edward Snowden#Career|Wikipedia Edward Snowden Career]]''</ref>

در سال ۲۰۰۶، پس از حضور در یک نمایشگاه مشاغل اطلاعاتی و امنیتی، به اسنودن شغلی در آژانس اطلاعات مرکزی «[[سیا]]» پیشنهاد شد و او به سازمان ملحق گشت.<ref>{{یادکرد خبر|نام خانوادگی=Jacob|نام=Jijo|کوشش=International Business Times UK|تاریخ=2013-10-11|عنوان=Edward Snowden Scandal: 'CIA Sent Him Home But NSA Hired Him Later'|نشانی=http://www.ibtimes.co.uk/edward-snowden-scandal-cia-nsa-hired-warning-513190|زبان=en|تاریخ بازبینی=2018-08-16}}</ref><ref name=":0">{{یادکرد خبر|نام خانوادگی=Bamford|نام=James|کوشش=WIRED|عنوان=Edward Snowden: The Untold Story|نشانی=https://www.wired.com/2014/08/edward-snowden/|زبان=en-US|تاریخ بازبینی=2018-08-16}}</ref> اسنودن در بخش ارتباطات جهانی ستاد مرکزی [[سیا]] واقع در [[لانگلی، ویرجینیا]] به کار گمارده شد.<ref name=":0" /> در مه ۲۰۰۶، اسنودن در نشریه [[هنر فناوری (وب سایت)|هنر فناوری]] نوشت که او هیچ مشکلی برای یافتن کار ندارد زیرا او یک «جادوگر کامپیوتر» است.<ref>{{یادکرد خبر|نام خانوادگی=Shane|نام=John M. Broder and Scott|عنوان=For Snowden, a Life of Ambition, Despite the Drifting|نشانی=https://www.nytimes.com/2013/06/16/us/for-snowden-a-life-of-ambition-despite-the-drifting.html|زبان=en|تاریخ بازبینی=2018-08-16}}</ref> دیری نپایید که او به عنوان یک کارمند مبتدی در یک تیم عالی کامپیوتر نظرها را به خود جلب نمود. اسنودن به مدرسه سری [[سیا]] برای متخصصین فناوری فرستاده شد. او در آنجا برای ۶ ماه در هتل اقامت نمود و یک برنامه آموزشی تمام وقت را دنبال کرد. سازمان سیا در مارس ۲۰۰۷ اسنودن را با [[مصونیت دیپلماتیک]] در [[ژنو]] [[سوئیس]] مستقر نمود، مسئولیت او حفاظت از امنیت شبکه کامپیوتری بود. با مأموریتش در [[سفارت]] آمریکا در [[سازمان ملل]]، یک آپارتمان چهار اتاق خوابه در نزدیکی دریاچه [[ژنو]] در اختیار او قرار گرفت. بنا به گفته‌یگفتهٔ [[گلن گرینوالد]]، در این زمان اسنودن یک «متخصص فنی عالی سایبری» در آمریکا به حساب می‌آمد و توسط سیا دست‌چین شده بود تا رئیس‌جمهور را در گردهمایی ۲۰۰۸ پیمان [[ناتو]] در [[رومانی]] پشتیبانی نماید.<ref>{{Cite journal|date=2018-02-20|title=Henry Holt and Company|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Henry_Holt_and_Company&oldid=826603489|journal=Wikipedia|language=en}}</ref> اسنودن تجربه کارش با سیا در ژنو را آموزنده توصیف می‌کند؛ یک‌بار مأمورین سیا یک بانکدار سوئیس را مست کرده و تشویقش می‌کنند که اتومبیل را به سوی خانه‌اش رانندگی کند و هنگامی که پلیس او را متوقف می‌نماید سیا پیشنهاد می‌کند که او را از این مخمصه نجات دهد در صورتی که بانکدار خبرچین سازمان بشود.<ref>{{یادکرد خبر|کوشش=Handelszeitung|عنوان=Wie die CIA sich in Genf Bankdaten beschaffte - Handelszeitung|نشانی=http://www.handelszeitung.ch/politik/wie-die-cia-sich-genf-bankdaten-beschaffte|زبان=de-DE|تاریخ بازبینی=2018-08-16}}</ref> [[اولی ماورر]]، سیاستمدار و رئیس کنفدراسیون سوئیس در سال ۲۰۱۳، این اظهارات اسنودن را به‌طور علنی انکار نمود. او اظهار داشت:

{{گفتاورد|این بدین معناست که سیا به پلیس و دادگاه سوئیس رشوه داده‌است. با احترام باید بگویم که این موضوع برای من غیر قابلغیرقابل تصور است.||}}

گفته می‌شود این بیانات ماورر زمانی ایراد شده‌اند که ایالات متحده سوئیس را تحت فشار قرار داده بود تا بر شفافیت سیستم بانکی اش بیافزاید. در فوریه ۲۰۰۹ اسنودن از سیا استعفا نمود.<ref>''[[:en:Edward Snowden#Employment_at_CIA|Edward Snowden Employment at CIA]]''</ref><ref>{{یادکرد وب|نام خانوادگی=Harding|نام=Luke|کد زبان=en|تاریخ=2014-02-01|وب‌گاهوبگاه=the Guardian|نشانی=http://www.theguardian.com/world/2014/feb/01/edward-snowden-intelligence-leak-nsa-contractor-extract|عنوان=How Edward Snowden went from loyal NSA contractor to whistleblower|بازبینی=2018-08-16}}</ref>

در ۲۰۰۹ اسنودن شروع به‌کار برای شرکت کامپیوترسازی [[دل (شرکت)|دل]] نمود، شرکتی که مدیریت ساخت کامپیوترهای چندین سازمان دولتی را به عهده دارد.<ref name=":1">{{یادکرد خبر|نام خانوادگی=Hosenball|نام=Mark|کوشش=U.S.|عنوان=Snowden downloaded NSA secrets while working for Dell, sources say|نشانی=https://www.reuters.com/article/2013/08/15/us-usa-security-snowden-dell-idUSBRE97E17P20130815|زبان=en-US|تاریخ بازبینی=2018-08-16}}</ref> مأموریت کاری اسنودن در تأسیسات آژانس امنیت ملی آمریکا واقع در [[پایگاه هوایی یاکوتا]] شهر [[توکیو]]، شامل آموزش افسران ارتش آمریکا در نحوه حفاظت از شبکه کامپیوتری‌شان در مقابل [[هکر]]‌های [[چین]]ی بود.<ref name=":0" /> در طی چهار سال اشتغالش در [[دل (شرکت)|دل]]، او از پُست ناظر سیستم کامپیوتری آژانس امنیت ملی ایالات متحده آمریکا به متخصص «استراتژی سایبری» و «ضداطلاعات سایبری» در چندین مکان مختلف ارتقا رتبه یافت. در ۲۰۱۱، او به [[مریلند]] بازگشت و به مدت یک‌سال به عنوان فن‌شناس ارشد حساب سازمان [[سیا]] در دل به‌کار مشغول شد. در آن پست، رییسهای بخش فناوری [[سیا]] با او مشورت می‌کردند، از جمله آنان "[[مدیر ارشد فناوری اطلاعات]] و "مدیر ارشد فناوری" بودند.<ref name=":0" /> مقامات دولت امریکا و سایر مراکز نزدیک به تحقیقات می‌گویند که اسنودن از اوریل ۲۰۱۲ که در دل مشغول به‌کار بود شروع به بارگیری اطلاعات محرمانه در مورد جاسوسی الکترونیکی دولت نمود. محققین معتقدند که ۵۰۰۰۰ تا ۲۰۰۰۰۰ مدرکی که اسنودن به [[گلن گرینوالد]] و [[لورا پویترس]] داده، زمانی کپی شده‌اند که اسنودن برای [[دل (شرکت)|دل]] کار می‌کرده‌است. در مارس ۲۰۱۲، دل اسنودن را به عنوان فن‌شناس ارشد برای دفتر اشتراک اطلاعات آژانس امنیت ملی آمریکا در [[هاوایی]] به‌کار گمارد. در هنگام عزیمتش از ایالات متحده در مه ۲۰۱۳، او بمدت ۱۵ ماه در تاسیسات آژانس امنیت ملی آمریکا در هاوایی کار کرده بود، و فعالیتشان متمرکز بر نظارت الکترونیکی بروی چین و [[کره شمالی]] بود که حد اقل سه ماه ان را با شرکت [[بوز آلن همیلتون]] همکاری نمود.<ref>{{یادکرد خبر|نام خانوادگی=Greenberg|نام=Andy|کوشش=Forbes|عنوان=NSA Implementing 'Two-Person' Rule To Stop The Next Edward Snowden|نشانی=https://www.forbes.com/sites/andygreenberg/2013/06/18/nsa-director-says-agency-implementing-two-person-rule-to-stop-the-next-edward-snowden/|زبان=en|تاریخ بازبینی=2018-08-16}}</ref> مسئولین اطلاعاتی، پست اسنودن را " [[مدیر سیستم]] بیان نموده‌اند، در حالیکه اسنودن آن را «تحلیلگر زیر ساخت» معرفی کرده‌است، و بدین معنیست که کار او یافتن راه‌های جدید برای نفوذ در شبکه‌های [[اینترنت]] و تلفن جهانی بوده‌است.<ref>{{یادکرد خبر|نام خانوادگی=Sanger|نام=Scott Shane and David E.|عنوان=Job Title Key to Inner Access Held by Snowden|نشانی=https://www.nytimes.com/2013/07/01/us/job-title-key-to-inner-access-held-by-snowden.html|زبان=en|تاریخ بازبینی=2018-08-16}}</ref> در ۱۵ مارس ۲۰۱۳ (۲۵ اسفند ۱۳۹۱)، سه روز پس آنکه [[جیمز کلپر]] رئیس آژانس امنیت ملی ایالات متحده آمریکا با قید قسم به کنگره ایالات متحده دروغ گفتگفت،<ref>{{یادکرد وب|کد زبان=en-US|وب‌گاهوبگاه=edwardsnowden.com|نشانی=https://edwardsnowden.com/2014/01/27/video-ard-interview-with-edward-snowden/|عنوان=Transcript: ARD interview with Edward Snowden {{!}} Courage Snowden|بازبینی=2018-08-16}}</ref>، و اسنودن آن را «''[[نقطه عطف]]''» خود می‌نامد، او شغلش را در شرکت کامپیوترسازی دل رها کرد و گفت: «هر چند با شروع کار در [[بوز آلن همیلتون]]، حقوقش که در شرکت دل سالیانه تا ۲۰۰٬۰۰۰ دلار هم رسیده بود کاهش می‌یافت، او پست جدید را انتخاب نمود تا بتواند اطلاعات محرمانه پیرامون جاسوسی‌های آژانس امنیت ملی ایالات متحده آمریکا را جمع‌آوری و بارگیری کند.»<ref name=":1" /> بنا به گزارش [[مارک هوسنبال]] در [[رویترز]]، احتمالاً اسنودن حدود ۲۰–۲۵ نفر از همکارانش را متقاعد کرده بود که [[گذرواژه]] خود را در اختیار او بگذارند به این بهانه که به عنوان [[مدیر سیستم]] کامپیوتری برای کار به آن‌ها نیاز دارد. شبکه خبری [[ان‌بی‌سی|ان بی سی]] اعلام داشت که آژانس امنیت ملی ایالات متحده آمریکا در یک گزارش به [[کنگره ایالات متحده آمریکا|کنگره]] چنین اظهار داشته که اسنودن با حیله توانسته‌است به یک گنجینه متشکل از هزاران اسناد طبقه‌بندی‌شده دست یابد. اسنودن ادعای فوق را رد کرد و گفت با احترام به مارک هوسنبال باید بگویم که خبر رویترز حقیقت ندارد. من هرگز کد رمزی را ندزدیده‌ام و به همکارانم نیرنگ نزده‌ام. فردای افشاگری اسنودن در مورد فعالیت‌های آژانس امنیت ملی، کارفرمایش [[بوز آلن همیلتون|بوز الن همیلتون]] وی را به دلیل نقض قوانین داخلی شرکت اخراج نمود. یکی از کارمندان سابق آژانس امنیت ملی آمریکا به مجله [[فوربز]] گفت:

در مه ۲۰۱۴، مسئولین یک ایمیل ارائه کردند که اسنودن در آوریل ۲۰۱۳ در مورد قدرت قانونی کسب اطلاع می‌کند ولی مقامات می‌گویند هیچ سابقه‌ای از ابراز نگرانی اسنودن در مورد این برنامه به یکی از مدیران نیافته‌اند. در ژوئن ۲۰۱۴ آژانس امنیت ملی ایالات متحده آمریکا اعلام کرد که هیچ سندی مبنی بر اینکه اسنودن شکایتی درون تشکیلاتی از فعالیت‌های سازمان کرده باشد موجود نیست. در همان ماه اسنودن توضیح داد که او شخصاً چنین اطلاعیه‌ای را منتشر نساخته‌است: «من در حال مذاکره با آژانس امنیت ملی ایالات متحده آمریکا در مورد آن سوابق هستم و نمی‌خواهم در حال حاضر تمام آنچه که در آینده آشکار خواهد شد را جلوتر بیان کنم.» در مصاحبه با شبکه ان بی سی در مه ۲۰۱۴، اسنودن دولت آمریکا را متهم کرد که سعی دارد با نمایش برخی پست‌های او در سازمان اهمیتش را کاهش داده و او را نوعی «تحلیلگر رده پایین» معرفی کند. جملات اسنودن از این قرارند:

{{گفتاورد|من جاسوسی را به‌صورت کلاسیک آموزش دیده‌ام و آنرا به‌طور محرمانه در خارج کار و زندگی اجرا کرده‌ام، با تظاهر به اشتغال در کاری که فعالیت حقیقی من نبود و اسمی که اسم واقعی من نبود. من برای آژانس امنیت ملی آمریکا و [[آژانس اطلاعات دفاعی]] بطور سری کار کرده‌ام و روش و امکاناتی ایجاد کرده‌بودم تا بدان وسایل در خطرناک‌ترین و دشمنانه‌ترین نقاط جهان امنیت افراد و اطلاعات را تضمین نمایم.نمایم؛ بنابراین وقتی که آن‌ها (دولت آمریکا) می‌گویند که من یک [[مدیر سیستم]] رده پایین هستم و نمی‌دانم که چه می‌گویم، حرف‌شان را گمراه‌سازی می‌نامم.||}}

او در مصاحبه‌ای با [[شبکه رده گلوبو]] در ماه ژوئن، تکرار کرد که او «در واقع در سطح بسیار بالایی عمل می‌کرده.» و در مصاحبه‌ای در ماه ژوئیه با گاردین، توضیح داد که در طی خدمتش در آژانس امنیت ملی آمریکا، «صرفاً از پست نظارت بر عملکرد سیستم به هدایت نحوه استفاده از آنها ارتقا یافته.» و «بسیاری نمی‌دانند که او در حقیقت یک تحلیلگر بوده و افراد را درگروه‌های ضربت سازماندهی می‌کرده.» اسنودن متعاقباً گفت: «این بنظر خودم عجیب می‌آید که وقتی در [[دل (شرکت)|دل]] کار می‌کردم در جلسات کاری با «مدیر ارشد اطلاعات» و «مدیر ارشد فناوری» سازمان سیا و رییس‌هایرئیس‌های تمام بخش‌های فناوری شرکت می‌کردم و آنها مشکل‌ترین و سخت‌ترین مسائل فناوری‌شان را با من در میان می‌گذاشتند و مسئولیت من بود تا راه حلی برایشان بیابم.» در زمان کارش به عنوان تحلیلگر آژانس امنیت ملی آمریکا و مدیریت کارهای سایرین، اسنودن به‌یاد می‌آورد که شک و تردیدهای جدی اخلاقی در بین همکارانش نسبت به او پدیدار شده بودند. اسنودن گفت: «تحلیلگرهای جوان ۲۲–۱۸ ساله ناگهان به پستهای مهم با مسئولیت‌های بزرگ گماشته شده بودند و به اطلاعات خصوصی مهمی دسترسی داشتند. در جریان کارهای روزانه‌شان اغلب بروی مدارکی کاملاً بی ارتباط با موضوع امنیت می‌افتادند، مثلاً تصویری لخت از فرد را در وضعیتی ناشایست می‌دیدند و طبعاً کارمند مزبور آن تصویر را به همکارانش هم نشان می‌داد و در اندک زمانی اسرار خصوصی آن شخص توسط تمام این افراد دیده شده بود.» بنا به مشاهدات اسنودن، این گونه رفتار کاملاً عادی بود و «احتمالاً هر دو ماه» تکرار می‌گردید و هرگز آن را گزارش نمی‌دادند و «از فواید جانبی شغل امنیتی» محسوب می‌شد.»

[[پرونده:Boundless_Informant_data_collection.svg|بندانگشتی|میزان اطلاعات و داده جمع‌آوری شده از کشور‌هایکشورهای مختلف به دست سازمان امنیت ملی ایالات متحده آمریکا؛رنگآمریکا؛ رنگ کشور {{پرچمک|ایران}} [[ایران|'''[[ایران]]''']] بدلیلبه دلیل بالا بودن میزان اطلاعات مورد سرقت قرار گرفته به چشم می‌خورد.]]

{{see also|افشاگری‌های جاسوسی گسترده در سال ۲۰۱۳}}در ژوئیه ۲۰۱۴، روزنامه واشینگتن پست خبر از وجود مخزنی ارائه شده توسط اسنودن داد؛ این مخزن حاوی حدوداً ۱۶۰۰۰۰ ایمیل و پیامک و ۷۹۰۰ مدرک نشت شده که از ۱۱۰۰ حساب آنلاین برداشت شده‌اند، بود.<ref>{{یادکرد وب|کد زبان=en|وب‌گاهوبگاه=Washington Post|نشانی=https://www.washingtonpost.com/world/national-security/in-nsa-intercepted-data-those-not-targeted-far-outnumber-the-foreigners-who-are/2014/07/05/8139adf8-045a-11e4-8572-4b1b969b6322_story.html|عنوان=In NSA-intercepted data, those not targeted far outnumber the foreigners who are|بازبینی=2018-08-16}}</ref> مدیر آژانس امنیت ملی آمریکا، [[کیث بی آلکساندر]]، در ابتدا رقم ۵۰۰۰۰ تا ۲۰۰۰۰۰ مدرک افشا شده را تخمین می‌زد. مدتی بعد این رقم به ۱٫۷ میلیون سند افزایش یافت؛ تخمینی که از [[پنتاگون]]، وزارت دفاع ایالات متحده می‌آمد. مقامات استرالیایی حداقل ۱۵۰۰۰ سند اطلاعاتی [[استرالیا]] و مسئولین انگلیسی حداقل ۵۸۰۰۰ سند اطلاعاتی [[بریتانیا]]<ref>{{یادکرد خبر|کوشش=BBC News|تاریخ=2013-08-30|عنوان=Miranda files 'put agents at risk'|نشانی=https://www.bbc.com/news/uk-23898580|زبان=en-GB|تاریخ بازبینی=2018-08-16}}</ref> را افشا شده برآورد کرده‌اند. یک [[آژانس اطلاعات دفاعی]] گزارش داد که اسنودن ۹۰۰۰۰۰ سند وزارت دفاع را در اختیار گرفته، یعنی بیش از آنچه که از آژانس امنیت ملی آمریکا [[بارگیری]] کرده بود.<ref>{{یادکرد خبر|نام خانوادگی=Schmidt|نام=Mark Mazzetti and Michael S.|عنوان=Officials Say U.S. May Never Know Extent of Snowden’s Leaks|نشانی=https://www.nytimes.com/2013/12/15/us/officials-say-us-may-never-know-extent-of-snowdens-leaks.html?smid=tw-share|زبان=en|تاریخ بازبینی=2018-08-16}}</ref><ref>{{یادکرد خبر|کوشش=VICE News|عنوان=Exclusive: Inside Washington's Quest to Bring Down Edward Snowden {{!}} VICE News|نشانی=https://news.vice.com/article/exclusive-inside-washingtons-quest-to-bring-down-edward-snowden|زبان=en-US|تاریخ بازبینی=2018-08-16}}</ref>

گرین والد همکاری‌اش با اسنودن را از فوریه یا آوریل ۲۰۱۳ پس از ملاقاتش با پواتراس در نیویورک آغاز کرد؛ هنگامی‌که اسنودن شروع به ارسال مدارک به ایشان نمود. اسنودن ارتباطات اینترنتی‌اش را با ایمیل‌های رمزی انجام می‌داد و مخصوصاً خواسته بود که اظهاراتش را به عنوان «نقل قول» و استفاده از نام او در متن مشخص نکنند تا خطر شناسایی از طریق «سبک نگارش» را کاهش دهد. بارتون گلمن، روزنامه‌نگار واشینگتن پست می‌گوید: اولین «تماس مستقیم‌مستقیم» آن‌ها در ۱۶ مه ۲۰۱۳ (۲۶ اردیبهشت ۱۳۹۲) صورت گرفت. اسنودن زمانی به سوی گرین والد رفت که واشینگتن پست از تضمین چاپ ۴۱ اسلاید پاورپوینت او در ۷۲ ساعت امتناع ورزید و هم‌چنین نتوانست مدارک مربوط به پریزم را با کد رمزی که اسنودن می‌خواست آنلاین بگذارد تا بدین ترتیب اسنودن بتواند متعاقباً هویت خود را به عنوان عامل نشت اطلاعات اثبات کند. اسنودن اعلام کرد:

اسنودن هم‌چنین به گلمن گفت که روزنامه‌نگارانی که با او همکاری می‌کنند تا قبل از انتشار مدارک در خطر مرگ از جانب سازمان‌های امنیتی آمریکا خواهند بود؛ «چنانچه بدانند که شما تنها نقطه ضعف افشای این مدارک هستید و در صورت متوقف کردن‌تان، آنها تنها مالک اسناد باقی خواهند ماند.» در مه ۲۰۱۳ او موفق به اخذ مرخصی به بهانه درمان صرع شد و مرکز آژانس امنیت ملی آمریکا در [[هاوایی]] را ترک کرد. در اواسط ماه مه، اسنودن یک مصاحبه آنلاین با پواتراس و [[جیکوب اپلبام]] انجام داد که در [[اشپیگل]] به چاپ رسید. پس از افشای اسناد کپی شده، اسنودن قول داد افشاگری‌های مهم‌تری در راه خواهند بود. در ژوئن ۲۰۱۳ او گفت:

این گزارش هم‌چنین از پروژه اطلاعاتی [[تمپورا (پروژه اطلاعاتی)|تمپورا]] خبر می‌داد. برنامه جاسوسی [[ستاد ارتباطات دولت انگلیس]] که معادل و همکار آژانس امنیت ملی در آمریکا است. گزارش اصلی ستاد ارتباطات دولت انگلیس شامل جزئیات عملیات [[مرکز داده]]‌های تلفنی آژانس، [[خبرچین بیکران]] و یک دستور محرمانه دادگاه به شرکت تلفن [[ورایزن کامیونیکیشنز]] مبنی بر تحویل میلیون‌ها سوابق تلفنی شهروندان آمریکایی به آژانس امنیت ملی آمریکا، به‌ویژه تحویل سوابق مکالمات شخصیت‌های مهم دنیای تجارت و سیاست به این سازمان بود. یکی دیگر از پروژه‌هایی که علنی شدند، پروژه [[ایکس‌کی‌اسکور]] بود؛ یک [[نرم‌افزار]] تجزیه و تحلیل که با آن می‌توان تقریباً هر حرکتی را که در اینترنت صورت گرفته جمع‌آوری و بایگانی نمود. گاردین می‌گوید که ''ایکس‌کی‌اسکور'' یکی از بحث برانگیزترین اظهارات اسنودن را روشن می‌کند: «من از میز کارم می‌توانستم هر کسی را بر روی نوار ضبط کنم. شما یا حسابدارتان تا یک قاضی فدرال یا حتی شخص رییسرئیس جمهور، چنانچه فقط یک آدرس ایمیل شخصی دراختیار می‌داشتم.» بنا به افشاگری‌های اسنودن آژانس امنیت ملی ایالات متحده آمریکا مشغول جمع‌آوری میلیون‌ها ایمیل و لیست مخاطبین [[پیامک]]‌ها، مطالعه ایمیل‌ها، ردگیری موقعیت جغرافیایی تلفن‌های همراه و تخریب [[رمزگذاری]]‌های کاربران با استفاده از نرم‌افزار رمز شکن [[بولران]] بوده‌است. آژانس امنیت ملی ایالات متحده آمریکا هم‌چنین از کوکی‌ها ([[کوکی اچ‌تی‌تی‌پی]]) که به منظور تجاری در اینترنت به‌کار برده می‌شود، برای دقیق‌تر مشخص نمودن هدف‌های جاسوسی دولت و تقویت سیستم مراقبتی استفاده می‌کند.

بنا به اسنادی که در دسامبر ۲۰۱۳ افشا شدند؛ سازمان‌های آژانس امنیت ملی ایالات متحده آمریکا، سیا، ستاد ارتباطات دولت انگلیس از کاربران «[[زندگی دیگر]]»، «[[ایکس‌باکس لایو]]» و «[[دنیای وارکرفت]]» جاسوسی می‌نمودند و سعی در استخدام خبرچین از این وب‌گاه‌هاوبگاه‌ها را داشته‌اند. مدارک منتشر شده آشکار می‌سازند که کارمندان این آژانس در مورد فعالیت یا علائق جنسی خوشان هم جاسوسی می‌کردند و این عملیات را [[لاواینت]] نام داده بودند. آژانس امنیت ملی آمریکا فعالیت‌های جنسی آنلاین شهروندانی که بنیاد‌گرابنیادگرا نام نهاده بود را تحت نظر داشت تا از آن برای بی‌اعتبار کردن فعالان سیاسی استفاده کند.

پس از افشاگری در باب «مروارید سیاه» {{به انگلیسی|Black Pearl}}؛ نرم‌افزاری که شبکه‌های خصوصی را هدف قرار می‌دهد، آژانس امنیت ملی ایالات متحده آمریکا متهم شد که از حدود مأموریتش برای حفظ امنیت ملی فراتر رفته‌است. آژانس در برنامه‌های جمع‌آوری اطلاعات خود شرکت نفت [[برزیل]] [[پتروبراس]] را هدف قرار داده بود. آژانس امنیت ملی ایالات متحده آمریکا و ستاد ارتباطات دولت انگلیس و هم‌چنین سازمان‌های خیریه نظیر [[یونیسف]]، پزشکان جهانی، و متحدینی از قبیل رئیس [[سازمان ملل]] و نخست‌وزیر [[اسراییل]] را نیز تحت جاسوسی قرار داده‌است. در اکتبر ۲۰۱۳، آشکارسازی‌های اسنودن از جاسوسی‌های ایالات متحده، تنش مهمی بین آمریکا و نزدیک‌ترین متحدینش ایجاد نمود؛ کشورهای موضوع جاسوسی عبارت‌اند از [[برزیل]]، [[فرانسه]]، [[مکزیک]]، [[بریتانیا]]، [[چین]]، [[آلمان]]، [[اسپانیا]] و هم‌چنین ۳۵ نفر از رهبران جهانی، به ویژه آ[[آنگلا مرکل|نگلا مرکل]] صدر اعظم آلمان که در اعتراض به این عملیات اظهار نمود: «جاسوسی بین دوستان غیر قابلغیرقابل قبول است» و آژانس امنیت ملی آمریکا را با سازمان جاسوسی [[اشتازی]] مقایسه کرد. مدارک نشت شده‌ای که [[اشپیگل]] در ۲۰۱۴ منتشر کرد حاکی از این حقیقت است که آژانس امنیت ملی آمریکا از ۱۲۲ رهبر بلندپایه‌بلندپایه جهان جاسوسی کرده‌است.

یک بیانیه مأموریت آژانس امنیت ملی ایالات متحده آمریکا تحت عنوان «استراتژی [[شنود الکترونیک]] ۲۰۱۲-۲۰۱۵۲۰۱۲–۲۰۱۵»، بیان می‌دارد که این آژانس قصد دارد فعالیت‌های جاسوسی و نظارتش را افزایش دهد. هدف آن «افزایش چشمگیر کنترل شبکه‌های بین‌المللی» و «به‌دست آوردن توانایی‌های لازم برای جمع اوریآوری اطلاعات از هر کسی، در هر کجا و در هر زمان» مشخص شده بود. [[گلن گرینوالد]] در کتابش که «''جایی برای پنهان شدن نیست''» در مه ۲۰۱۴ منتشر شد با استناد به مدارک اسنودن نشان می‌دهد که هدف حقیقی آژانس امنیت ملی آمریکا از این قرار است: «جمع اوریآوری تمامی اطلاعات»، «پردازش همه اطلاعات»، «شریک شدن در همه مسائل» و «دانستن همه چیز».

او با بیان نمونه شرکت المانی [[زیمنس]] افزود؛ " اگر مطلبی در زیمنس برای آمریکا مفید باشد ـ حتی بدون ارتباط با مسائل امنیت ملی ـ با ین همه آژانس امنیت ملی آمریکا ان مطلب را برداشت می‌کند.

اسنودن در توجیه خودش گفت:

{{گفتاورد|من نمی‌خواهم در جامعه‌ای زندگی کنم که اعمالی چون جاسوسی از شهروندان و [[پریزم]]) به وقوع می‌پیوندند. نمی‌خواهم در جهانی زندگی کنم که هر چیزی که بگویم یا هر عملی که انجام دهم ثبت می‌شود. تنها انگیزه‎‌یانگیزهٔ من آگاه‌سازی مردم است. برای من از دیدگاه رضایت شخصی، مأموریتم تمام شده محسوب می‌شود. من هم‌اکنون برنده‌ام. به محض اینکه روزنامه‌نگاران کارشان را شروع کنند تمام آنچه که من می‌خواستم به انجام برسانم تأیید می‌گردد. باید به‌یاد داشته باشید، هدف من تغییر جامعه نبود. من می‌خواستم به جامعه این فرصت را بدهم تا تصمیم بگیرد که آیا می‌خواهد خود را متحول سازد یا خیر. من فقط می‌خواستم مردم بتوانند بگویند که چگونه می‌خواهند دولت بر آنها حکومت کند.||}}

[[پرونده:Protesters_rally_in_Hong_Kong_to_support_Edward_Snowden_15.jpg|بندانگشتی|نوشته روی پلاکارد‌هاپلاکاردها: «برادر بزرگ به تو می‌نگرد.»

در مدتی که در هنگ کنگ بود او گفت که دولت آمریکا جنایات مهمی در مورد هنگ کنگ مرتکب شده‌است؛ و هم‌چنین چین، " از قبیل شناسایی کردن آدرس‌های پروتکل اینترنت * چینی و جمع‌آوری داده‌ها از طریق کنترل پیامک‌های شهروندان هنگ کنگ . [...] در اواخر ماه اوت، روزنامه روسی [[کومرسان]] مدعی شد که اسنودن درست قبل از عزیمتش از هنگ کنگ به مقصد [[مسکو]]، در [[کنسول]]گری [[روسیه]] واقع در هنگ کنگ زندگی می‌کرده‌است. [[بن ویزنر]] مشاور حقوقی اسنودن که وکیل در [[اتحادیه آزادی‌های شهروندی آمریکا]] است، در ژانویه ۲۰۱۴ چنین اظهار داشت ؛" هر سازمان و شبکه خبری در جهان تلاش نمود تا صحت ان خبر را تأیید کند و هیچکدامهیچ‌کدام نتوانستند، چون که خبر دروغ است ."

با یاد اور شدن قول اوباما مبنی بر اینکه اجازه نمی‌دهد درموارد و قضایا «زد و بند و معامله» {{به انگلیسی|Wheeling and Dealing}} به‌کار رود،گفترود، گفت: این نوع اغفال گری از جانب یک رهبر جهانی عادلانه نیست، و یک تاوان ماورای قانون در تبعید است ".

[[پرونده:Edward_Snowden's_Surprise_Appearance_at_TED.jpg|بندانگشتی|حضور غافلگیرکننده‌یغافلگیرکنندهٔ اسندون در کنفرانس [[تد]]]]

خدمات رایانامهٔ [[لاوابیت]] که اسنودن با نشانی edsnowden@lavabit.com در آن حساب داشت و به عنوان جایگزینی امن برای گوگل مطرح بود، در پی جلب‌توجه دولت و سازمان‌های امنیتی ایالات متحده به این سرویس، در اقدامی هوشمندانه تصمیم گرفت به جای همکاری با دولت، خدمات خود را در اوت ۲۰۱۳ تعطیل کند. با وجود اینکه بنیانگذار این سرویس اعلام کرد که به علت محدودیت‌های اعمالی بر او نمی‌تواند اطلاعات بیشتری در این مورد بدهد، احتمال داده می‌شود که دولت قصد داشته‌است به اطلاعاتی در مورد رایانامهٔ ادوارد اسنودن (فراداده‌های آن، کلیدهای رمزنگاری و گذرواژه‌اش) دست یابد. در پی این اتفاق، ادوارد اسنودن از طریق روزنامهٔ گاردین اعلام کرد که شرکت‌های بزرگ آمریکایی دیگر باید از رفتار لاوابیت درس بگیرند:<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=Kashmir Hill|تاریخ=8/08/2013|نشانی=http://www.forbes.com/sites/kashmirhill/2013/08/08/email-company-reportedly-used-by-edward-snowden-shuts-down-rather-than-hand-data-over-to-feds/|عنوان=Email Company Used By Edward Snowden Shuts Down Rather Than Hand Data Over To Feds|ناشر=Forbes|تاریخ بازبینی=}}</ref>

{{پرچمک|USA}} '''افشای اطلاعات:‌''' در ژوئن ۲۰۱۳ ارتش آمریکا دسترسی به بخش‌هایی از سایت روزنامه گاردین را که مربوط به برنامه جاسوسی حکومت بوده‌است برای هزاران پرسنل خود در آمریکا فیلتر کرد و کل سایت گاردین را برای پرسنل خود در [[افغانستان]]، [[خاورمیانه]] و جنوب آسیا مسدود نمود؛ و این فیلتر اطلاعات را یک روش «بهداشت شبکه‌ای» به قصد تقلیل افشای غیرمجاز اطلاعات طبقه‌بندی شده توسط رایانه‌های وزارت دفاع دانست.<ref name="us-army-blocks">{{cite news |last1= Ackerman |first1= Spencer| last2= Roberts| first2=Dan |url= http://www.guardian.co.uk/world/2013/jun/28/us-army-blocks-guardian-website-access |title= US army blocks access to Guardian website to preserve 'network hygiene' |newspaper=The Guardian |location=London |date=June 28, 2013 |accessdate=June 29, 2013}}</ref><ref name="guardmil">{{cite news|last=Ackerman|first=Spencer|title=US military blocks entire Guardian website for troops stationed abroad|url=http://www.guardian.co.uk/world/2013/jul/01/us-military-blocks-guardian-troops|newspaper=The Guardian|date=July 1, 2013}}</ref> هرچند واکنش به افشاگری اسنودن در کنگره آمریکا عموماً منفی بوده‌است، و او را یک خائن به کشور و سزاوار پیگرد قانونی و دستگیری دانسته‌اند،<ref>{{cite news|last=Reeve|first=Elspeth|title=Washington turns on the NSA blinders to target weird 'IT guy' leaker instead|url=http://www.theatlanticwire.com/politics/2013/06/edward-snowden-washington-response/66063/|newspaper=The Atlantic Wire|date=June 10, 2013}}</ref><ref name="20130611sfchron">{{cite news |title=John Boehner: Edward Snowden Is A 'Traitor' |work=[[سان‌فرانسیسکو کرونیکل|San Francisco Chronicle]] |date=June 11, 2013 |last= LoGiurato |first= Brett |url= http://www.sfgate.com/technology/businessinsider/article/JOHN-BOEHNER-Edward-Snowden-Is-A-Traitor-4593261.php |accessdate=June 11, 2013}}</ref><ref name="thehill.com">{{cite news |last1=Herb |first1=Jeremy |last2=Sink |first2=Justin |title=Sen. Feinstein calls Snowden's NSA leaks an 'act of treason' |publisher=thehill.com |url=http://thehill.com/blogs/defcon-hill/policy-and-strategy/304573-sen-feinstein-snowdens-leaks-are-treason |date=June 10, 2013}}</ref><ref name="thehill.com" /><ref>{{cite news|last=Nelson|first=Bill|title=This man is a traitor|url=http://www.nydailynews.com/opinion/man-traitor-article-1.1369682|newspaper=Daily News|location=New York|date=June 11, 2013}}</ref><ref>{{cite news |title=Edward Snowden: Ex-CIA leaker drops out of sight, faces legal battle |agency=Reuters |work=The Chicago Tribune |date=June 10, 2013 |url=http://articles.chicagotribune.com/2013-06-10/news/chi-edward-snowden-nsa-leaks-20130610_1_u-s-justice-department-regina-ip-hong-kong |accessdate=June 12, 2013}}</ref><ref>{{cite news |title=DNC chair Debbie Wasserman Schultz: Snowden is a coward |first=Aaron|last=Blake|work=[[واشینگتن پست|The Washington Post]] |date=June 11, 2013 |url=http://www.washingtonpost.com/blogs/post-politics/wp/2013/06/11/dnc-chair-debbie-wasserman-schultz-snowden-is-a-coward/ |accessdate=June 13, 2013}}</ref> دو نفر از نمایندگان کنگره درخواست یک اصلاحیه در قانون اختیارات سازمان امنیت ملی آمریکا کردند که به قصد کاهش جمع‌آوری و ذخیره اطلاعات شخصی افراد بود، ولی با آن مخالفت شد.<ref>[http://www.washingtonpost.com/world/national-security/house-proposal-to-curtail-nsa-in-response-to-edward-snowdens-leaks-fails-narrowly/2013/07/25/b7117338-f54d-11e2-9434-60440856fadf_story.html House proposal to curtail NSA in response to Edward Snowden’s leaks fails narrowly – The Washington Post]</ref><ref>[http://www.theatlanticwire.com/politics/2013/07/amash-amendment-fails-despite-democratic-support/67584/ The Amash Amendment Fails, Barely – Abby Ohlheiser and Philip Bump – The Atlantic Wire]</ref> مفسران سیاسی و شخصیت‌های اجتماعی مانند [[نوآم چامسکی]]، [[الیور استون]]، [[مایکل مور]]، [[الکس جونز]]، [[گلن بک]]، [[اندرو ناپولیتانو]] اسنودن را برای افشای جاسوسی مخفیانه حکومت آمریکا تحسین کردند؛ ولی برخی کارشناسان او را تقبیح کردند، کارش را مخالف منافع ملی آمریکا دانستند و رسانه‌ها نیز او را یک خیانتکار نامیدند.<ref>{{یادکرد خبر|کوشش=The New Yorker|عنوان=Edward Snowden Is No Hero|نشانی=https://www.newyorker.com/news/daily-comment/edward-snowden-is-no-hero|زبان=en-US|تاریخ بازبینی=2018-08-16}}</ref><ref>{{یادکرد خبر|نام خانوادگی=Diplomat|نام=Zachary Keck, The|کوشش=The Diplomat|عنوان=Yes, Edward Snowden Is a Traitor|نشانی=https://thediplomat.com/2013/12/yes-edward-snowden-is-a-traitor/|زبان=en-US|تاریخ بازبینی=2018-08-16}}</ref><ref>{{یادکرد وب|نام خانوادگی=Segal|نام=Rachel|وب‌گاهوبگاه=theperspective.com/|نشانی=https://www.theperspective.com/debates/edward-snowden-hero-traitor/|عنوان=Edward Snowden – Hero or Traitor?|بازبینی=2018-08-16}}</ref> [[باراک اوباما]]، رئیس‌جمهور آمریکا، از برنامه‌های آژانس امنیت ملی این کشور دفاع کرد، اما گفته‌است که برای تضمین نظارت بهتر بر قانونی بودن اقدامات آژانس، اصلاحاتی باید انجام پذیرد.<ref name="bbc.co.uk" />

{{پرچمک|اروپا}} '''افشای اطلاعات:‌''' سران کشورهای اروپایی خشمگینانه عکس‌العمل نشان دادند و [[آنگلا مرکل]] و [[فرانسوا اولاند]] جاسوسی آمریکا را غیرقابل قبول خواندند، و تأکید کردند که آژانس امنیت ملی آمریکا باید فوراً آن را متوقف کند.<ref name="hague">{{cite news |url= http://www.guardian.co.uk/uk/2013/jun/25/germany-uk-gchq-internet-surveillance |title= GCHQ surveillance: Germany blasts UK over mass monitoring |work=The Guardian |location= London |date=June 26, 2013 |author=Travis, Alan; Connolly, Kate; Watt, Nicholas}}</ref><ref>Traynor, Ian (July 1, 2013).[http://www.guardian.co.uk/world/2013/jul/01/nsa-spying-allegations-germany-us-france "NSA spying row: bugging friends is unacceptable, warn Germans"]. ''The Guardian'' (London).</ref><ref>McPartland, Ben (July 1, 2013.). [http://www.thelocal.fr/20130701/france-furious-over-us-spying-allegations "Hollande to US: Stop spying on us now"]. ''[[The Local]]'' (Stockholm). Agence France-Presse.</ref><ref name="spiegel">Hecking, Claus; Schultz, Stefan (June 30, 2013). [http://www.spiegel.de/international/europe/eu-officials-furious-at-nsa-spying-in-brussels-and-germany-a-908614.html "Spying 'Out of Control': EU Official Questions Trade Negotiations"]. ''Der Spiegel'' (Hamburg). Retrieved July 3, 2013.</ref> [[دیپلمات|دیپلمات‌]]<nowiki/>های [[روسیه]]، [[ترکیه]] و [[آفریقای جنوبی]] نیز که در اجلاس سران [[گروه ۲۰]] (جی۲۰) سال ۲۰۰۹ [[لندن]] محاورات و گفت‌و‌گوهایشانگفت‌وگوهایشان مورد شنود قرار گرفته‌بود، واکنش خشمگینانه‌ای داشتند.<ref>[http://www.guardian.co.uk/world/2013/jun/17/turkey-russia-g20-spying-gchq G20 summits: Russia and Turkey react with fury to spying revelations], ''[[گاردین|The Guardian]]'', June 17, 2013. Retrieved Jul 2013.</ref> پس از آنکه نیروهای امنیتی بریتانیا [[دیوید میراندا]]، شریک زندگی [[گلن گرینوالد]] را در [[فرودگاه هیترو لندن]] [[بازداشت]] کردند، سردبیران چهار روزنامه اروپایی به نام‌های [[پولیتیکن]] [[دانمارک]]، [[داگنس نیهتر]] [[سوئد]] و نیز [[آفتنپوستن]] و [[هلسینگین]] [[فنلاند]] با انتشار نامه‌ای سرگشاده خطاب به [[دیوید کامرون]]، نخست‌وزیر بریتانیا، در هفته‌نامه بریتانیایی [[آبزرور]] از نقض [[آزادی بیان]] در بریتانیا ابراز نگرانی کرده‌اند. سردبیرهای این روزنامه‌ها در نامه خود بازداشت شریک زندگی گلن گرینوالد (یکی از خبرنگاران گاردین) را نمونه‌ای از آزار و اذیت [[روزنامه‌نگار]]ان توصیف کرده‌اند. آقای گرینوالد برای نخستین بار اطلاعات ارائه شده از جانب ادوارد اسنودن دربارهٔ جاسوسی غیرقانونی آژانس امنیت ملی آمریکا را در گاردین منتشر کرد.<ref name="ReferenceC">[http://www.bbc.co.uk/persian/arts/2013/08/130825_l45_guardian_european_editors_pm.shtml سردبیران روزنامه‌های اروپایی به کامرون: نگران آزادی بیان در بریتانیا هستیم]، بی‌بی‌سی فارسی</ref>

{{پرچمک|UK}} '''افشای اطلاعات:‌''' به گفته آلن راسبریجر، سردبیر روزنامه بریتانیایی گاردین در تاریخ ۲۰ اوت (۲۹ مرداد)، نیروهای امنیتی [[بریتانیا]] درایوهای [[کامپیوتر]]ی حاوی اطلاعات فاش‌شده توسط ادوارد اسنودن را از بین برده‌اند. وی گفت اقدام به از بین بردن این اطلاعات نقطه اوج فشارهایی است که «چهره‌های در سایه» دولت بریتانیا در هفته‌های اخیر بر گاردین وارد کرده‌اند. او می‌گوید پس از تهدید و فشار طولانی مأموران امنیتی در دفتر گاردین کامپیوترهایی را که اطلاعات اسنودن روی آن‌ها بود از بین بردند. او این اتفاق را یکی از «عجیب و غریب‌ترین لحظاتی» دانسته که در تاریخ گاردین به چشم می‌خورد. گاردین می‌گوید به رغم نابود کردن اطلاعات اسنودن در کامپیوترهای لندن، کپی این اطلاعات در دفاتر دیگر گاردین وجود دارد.<ref>[http://www.bbc.co.uk/persian/world/2013/08/130820_l45_snowden_guardian_uk_brazil.shtml گاردین: نیروهای امنیتی بریتانیا اطلاعات اسنودن را از بین بردند]، بی‌بی‌سی فارسی</ref><ref>[http://www.dw.de/گاردین-مأموران-اطلاعاتی-بریتانیا-اسناد-اسنودن-را-نابود-کردند/a-17031503 گاردین: مأموران اطلاعاتی بریتانیا اسناد اسنودن را نابود کردند]، دویچه‌وله فارسی</ref> هم‌چنین نیروهای امنیتی بریتانیا دیوید میراندا، شریک زندگی [[گلن گرینوالد]] را در [[فرودگاه هیترو لندن]] [[بازداشت]] کردند. آقای گرینوالد برای نخستین بار اطلاعات ارائه شده از جانب ادوارد اسنودن دربارهٔ جاسوسی غیرقانونی آژانس امنیت ملی آمریکا را در گاردین منتشر کرد.<ref name="ReferenceC" />

{{پرچمک|ایسلند}} '''درخواست پناهندگی:''' اسنودن سه روز پس از افشای هویت خود به جهان از مسئولین کشور ایسلند درخواست پناهندگی می‌کند اما سفیر این کشور در چین تاکیدتأکید می‌کند که کشورش نمی‌تواند با درخواست اسنودن موافقت کند چراکه ممکن است مسائل امنیتی کشورش را به خطر بیاندازد.<ref name=":3">{{یادکرد خبر|کوشش=مشرق نیوز|تاریخ=2013-08-10|عنوان=آياآیا ايرانایران به اسنودن پناهندگی می‌دهد|نشانی=https://www.mashreghnews.ir/news/238747/%D8%A2%D9%8A%D8%A7آيا-%D8%A7%D9%8A%D8%B1%D8%A7%D9%86ايران-%D8%A8%D9%87به-%D8%A7%D8%B3%D9%86%D9%88%D8%AF%D9%86اسنودن-%D9%BE%D9%86%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8Cپناهندگی-%D9%85%DB%8Cمی-%D8%AF%D9%87%D8%AFدهد|زبان=fa|تاریخ بازبینی=2018-08-17}}</ref>

{{پرچمک|آلمان}} '''درخواست پناهندگی:''' در تاریخ دوم ژوئیه ۲۰۱۳ (۱۱ تیر ۱۳۹۲) [[وزارت امور خارجه آلمان|وزیر امور خارجه آلمان]]، [[گیدو وستروله]] صحبت‌های انجام‌شده به‌منظور دادن پناه به ادوارد اسنودن را تاییدتأیید کرد و اعلام کرد که پروسه پناهندگی او بر اساس قانون اساسی کشور آلمان به صورت گام‌به‌گام ادامه خواهد یافت.<ref name=":2" />

{{پرچمک|فرانسه}} '''درخواست پناهندگی:''' چندین حزب فرانسوی از حضور ادوارد اسنودن در کشور خود بعنوان پناهنده استقبال کردند؛ بنابراین در تاریخ ۱۰ ژوئن ۲۰۱۳ (۲۰ خرداد ۱۳۹۲) کشتیران لِ پن اعلام کرد: «ادوارد اسنودن، مامورمأمور پیشین سیا باید هرچه زودتر تا حد ممکن مورد حفاظت قرار گیرد، چرا که سازمان‌های امنیتی آمریکا به‌دنبال او هستند<ref>{{یادکرد خبر|نام خانوادگی=Bourse|نام=Zone|عنوان=Marine Le Pen demande l'asile en France pour Edward Snowden|نشانی=http://www.zonebourse.com/actualite-bourse/Marine-Le-Pen-demande-lasile-en-France-pour-Edward-Snowden--17013876/Marine|تاریخ بازبینی=2018-08-16}}</ref> و کشور فرانسه می‌تواند مکان خوبی برای چنین فرد با نفوذی باشد.» ۲۰ روز پس از این سخنرانی، ژان-لوس ملنکان، اسنودن را فردی «ولی نعمت» خواند و گفت که فرانسه می‌تواند جای خوبی برای او باشد. در روز یکم ژوئیه ۲۰۱۳ (۱۰ تیر ۱۳۹۲) [[حزب چپ (فرانسه)|حزب چپ فرانسه]] به اسنودن مقام شهروند افتخاری شهر پاریس را داد و ای‌ای‌ال‌وی (سازمان بوم‌شناسی سبز اروپا) دستوری را برای ورود سریع و «بدون تاخیرتأخیر» اسنودن به فرانسه صادر کرد.<ref>{{یادکرد وب|کد زبان=fr-FR|وب‌گاهوبگاه=eelv.fr|نشانی=http://eelv.fr/2013/07/01/eelv-demande-a-francois-hollande-daccorder-lasile-politique-a-edward-snowden/|عنوان=EELV demande à François Hollande d’accorder l’asile politique à Edward Snowden – EELV {{!}} Europe Écologie – les Verts|بازبینی=2018-08-16}}</ref> در همان روز، [[فرانسوا اولاند]]، [[رئیس‌جمهور فرانسه|رئیس جمهوررئیس‌جمهور وقت فرانسه]]، اعلام کرد که هیچ درخواست رسمی نه از سوی دولت فرانسه و نه از سوی ادوارد اسنودن برای پناهندگی اعلام نگردیده‌است. در روز پنجشنبه، چهارم ژوئیه ۲۰۱۳ (۱۳ تیر ۱۳۹۲) نیز مانوئل والز اعلام کرد که تمامی شایعات و درخواست‌ها حول پناهندگی اسنودن رد شده‌است. در روز قبل آن مجله ل'اکسپرس از مردم درخواست کرد برای پناهندگی اسنودن امضا جمع کنند. این دادخواست بیش از ۱۶۵۰۰۰ امضا دریافت کرد.<ref>{{یادکرد وب|کد زبان=fr-FR|وب‌گاهوبگاه=Change.org|نشانی=https://www.change.org/fr/p%C3%A9titionspétitions/fran%C3%A7oisfrançois-hollande-accordez-l-asile-politique-%C3%A0à-edward-snowden|عنوان=Sign the Petition|بازبینی=2018-08-16}}</ref> از بین این امضاکنندگان می‌توان به [[ادگار مورن]]، [[پیر برژ|پیر ژرژ]] و [[دانیل کوهن بندیت|دانیل کوهن-بندیت]] اشاره کرد.<ref>{{یادکرد وب|کد زبان=fr|وب‌گاهوبگاه=LExpansion.com|نشانی=http://www.lexpress.fr/high-tech/manifeste-pour-accueillir-snowden-en-france-12-500-signataires-en-quelques-heures_1548368.html|عنوان=High Tech - Économie numérique|بازبینی=2018-08-16}}</ref><ref>{{یادکرد خبر|کوشش=Le Monde.fr|عنوان=Accueillir Snowden en France ? Les points-clés du débat|نشانی=https://www.lemonde.fr/pixels/article/2014/06/03/accueillir-snowden-en-france-les-points-cles-du-debat_4431332_4408996.html|زبان=fr-FR|تاریخ بازبینی=2018-08-16}}</ref>

{{پرچمک|روسیه}} '''درخواست پناهندگی:''' پس از یک‌ماه و نیم کشمکش پوتین در "«اقدامی نمایشی"» از اسنودن خواست تا دیگر اطلاعات خود را افشا نکند – و صرفاً بصورت محرمانه داشته‌های خود را تحویل اطلاعات روسیه دهد!-. پوتین هم‌چنین تاکیدتأکید کرد اجازه نخواهد داد اسنودن به روابط کشورش با شرکای آمریکایی خود لطمه وارد کند. نهایتانهایتاً روسیه با اعطای پناهندگی یکساله به اسنودن، این مهره باارزش را در دستان خود نگاه داشت تا در آینده در مذاکرات خود با اوباما، با دستی پُرتر از قبل حاضر شود.<ref name=":3" />

{{پرچمک|سازمان ملل متحد}} '''افشای اطلاعات:‌''' [[بان کی‌مون]]، [[دبیرکل سازمان ملل]] گفت که ارتباطات دیجیتال نباید مورد سوءاستفاده قرار بگیرد، چنان‌که اسنودن این سوءاستفاده را از آن نمود.<ref name="PilkingtonBan">Pilkington, Ed. "[http://www.guardian.co.uk/world/2013/jul/03/edward-snowden-digital-misuse-ban-ki-moon Edward Snowden's digital 'misuse' has created problems, says Ban Ki-moon]." ''[[گاردین]]''. July 3, 2013. Retrieved July 3, 2013.</ref> این اظهارنظر [[بان کی‌مون]] مورد اعتراض واقع شده‌است که «گویا او هیچ نگران تجاوز به [[حریم خصوصی]] توسط دولت‌ها نیست، و فقط نگران این است که چگونه افشاگران از سیستم‌ها سوءاستفاده می‌کنند.»<ref name="PilkingtonBan" />

{{پرچمک|اکوادور}} '''افشای اطلاعات:‌''' [[رافائل کورئا]] رئیس‌جمهور [[اکوادور]] از رسانه‌های آمریکا به خاطر تمرکز بر اخبار وضعیت اسنودن و کشورهای حمایت‌گر او، به جای تمرکز بر مسائل [[حریم خصوصی]] ملی و بین‌المللی‌ای که اسناد فاش شده مستلزم آن بود، انتقاد کرد. [[نیکلاس مادورو]] رئیس‌جمهور [[ونزوئلا]] و [[دانیل اورتگا]] رئیس‌جمهور [[نیکاراگوئه]] گفتند که به اسنودن [[پناهندگی سیاسی]] می‌دهند.<ref>{{cite news |url= http://www.newsday.com/news/world/ecuador-president-blasts-coverage-of-snowden-case-1.5574121 |title= Ecuador president blasts coverage of Snowden case |agency=Associated Press |newspaper=Newsday |location=New York |date=June 26, 2013 |accessdate= June 28, 2013|archiveurl=http://archive.is/Z8NMS|archivedate=2013-06-29}}</ref>

هر یک از این سه اتهام می‌توانند حداقل حامل مجازات ۱۰ سال زندان باشند. در ابتدا اتهامات محرمانه بودند و یک هفته بعد اعلام گشتند. از اسنودن در مصاحبه ژانویه ۲۰۱۴ خواسته شد به ایالات متحده بازگردد و در دادگاه حضور یابد، همان‌گونه که اوباما چند روز جلوتر پیشنهاد کرده بود. اسنودن این‌گونه توضیح داد که چرا این تقاضا رد می‌کند: «چیزی که گفته نشده این است که جرائمی که من به ارتکاب آن متهم شده‌ام از نوعی هستند که به من امکان دفاع از خود در یک دادگاه علنی به منظور متقاعد ساختن یک هیئت منصفه در مورد بی‌گناهی‌ام و سودمند بودن عملم را نمی‌دهند، بنابراین باید بگویم: «خیلی جالب است که آقای رییسرئیس جمهور به یک‌نفر توصیه می‌کند که از قاعده پیروی کند در حالی‌که وی می‌داند قاعده در این مورد یک دادگاه نمایشی خواهد بود.» نماینده قانونی اسنودن، جسیلین راداک نوشت: «قانون ضد جاسوسی مانع فرد متهم می‌شود تا از خود در یک دادگاه علنی و در حضور هیئت منصفه دفاع کند. نمونه‌های گذشته‌یگذشتهٔ آن، [[توماس دریک]]، [[جان کریاکو]] و [[چلسی منینگ]] هستند. راداک هم‌چنین افزود که «قانون سری جنگ جهانی اول» هرگز به منظور مجازات افشاگران نبوده‌است بلکه برای جاسوسانی که اسرار را به دشمن می‌فروختند وضع شده بود. او گفت : «محاکمه غیر جاسوسان با استفاده از این قانون، عادلانه نیست.» در ۲۹ اکتبر ۲۰۱۵ (۷ آبان ۱۳۹۴)، [[پارلمان اروپا]] با اکثریت ۲۸۵ به ۲۸۱ رای به آزادی دولت‌های اروپایی در رفع اتهام اسنودن و جلوگیری از استرداد او داد. اسنودن خود را یک افشاگر که نگران مراقبت عمومی الکترونیکی و جاسوسی وسیع شهروندان اروپایی بوده‌است خواند و در طی یک [[توییت]] این تصمیم را یک نقطه عطف، نه یک ضربه به آمریکا و بلکه امیدی برای پیشرفت نامید.<ref>''[[:en:Edward Snowden#Criminal charges]]'' Esnowden Criminal charges</ref>

در۶ ژوئن ۲۰۱۳ و در بحبوحه افشاگری‌های اسنودن، [[لری کلیمن]] که یک مدافع حقوق [[محافظه‌کاری در ایالات متحده آمریکا|محافظه کار]] برای عموم است شکایتی به دادگاه ارائه کرد با این مضمون که [[دولت فدرال]] با جمع‌آوری [[فرا داده]]‌ها از تلفن همراه او، به حقوق ایشان تعرض نموده‌است. در این پرونده که «''[[کلیمن علیه اوباما]]''» نامیده شد، قاضی [[ریچارد جی لیون]] سیستم جمع‌آوری آژانس امنیت ملی آمریکا را تقریباً [[جرج اورول]]ی خواند و طی حکمی گفت که این برنامه با [[قانون اساسی ایالات متحده آمریکا]] مغایرت دارد. اسنودن بعدها تصمیم قاضی لیون را توجیه [عمل خود] توصیف نمود. در ۱۱ ژوئن، اتحادیه آزادی‌های شهروندی آمریکا طرح دعوی در یک دادگاه (مدنی) علیه [[جیمز کلپر]]، مدیر آژانس امنیت ملی آمریکا نمود به این اتهام که ضبط مکالمات تلفنی خلاف قانون اساسی است. در دسامبر ۲۰۱۳ و ده روز پس از حکم قاضی لیون، قاضی [[ویلیام اچ پاولی]] تصمیمی مخالف اتخاذ نمود. در پرونده‌پرونده «''[[اتحادیه آزادی‌های شهروندی آمریکا علیه کلپر]]»''، با تصدیق اینکه نباید در مورد حریم خصوصی سهل انگاری نمود اعلام داشت که اهمیت ویژه برنامه امنیتی بالاتر از این ملاحظات هستند و به نفع آژانس امنیت ملی آمریکا حکم صادر نمود.<ref>{{یادکرد خبر|کوشش=POLITICO|عنوان=Snowden looms over Pulitzer Prizes|نشانی=http://www.politico.com/story/2014/03/edward-snowden-pulitzer-prize-washington-post-guardian-nsa-104608.html|زبان=en|تاریخ بازبینی=2018-08-16}}</ref>

[[گری اشمیت]]، عضو سابق کمیته امنیتی [[سنا]] اعلام کرد که دو حکم متضاد صادر شده در مورد برنامه آژانس امنیت ملی آمریکا، برای مردم ایجاد سردرگمی می‌نمایند. در ۷ مه ۲۰۱۵ (۱۷ اردیبهشت ۱۳۸۴)، دادگاه تجدید نظر در تأیید اظهارات اسنودندر سال ۲۰۱۳ در پرونده‌پرونده ''اتحادیه آزادی‌های شهروندی آمریکا علیه کلپر''، چنین بیان کرد که بند ۲۱۵ [[لایحه میهن‌دوستی]] به آژانس امنیت ملی آمریکا اجازه جمع‌آوری حجیم سوابق تلفنی شهروندان آمریکا را نمی‌دهد. این دادگاه، حکم دسامبر ۲۰۱۳ قاضی پاولی مبنی بر قانونی بودن برنامه و اعمال آژانس امنیت ملی آمریکا را لغو نمود و پرونده را برای بررسی مجدد به وی بازگرداند. دادگاه تجدید نظر رای به موافق قانون اساسی بودن جمع‌آوری حجیم ارتباطات تلفنی نداد و این برنامه را به لایحه میهن‌دوستی ملحق نساخت، بلکه فقط برای انقضای مدت اعتبار بند مربوط در این لایحه منتظر ماند. قاضی [[جرارد ایی لینچ|جرارد ای لینچ]] چنین نوشت: «نظر به اهمیت مسئله امنیت ملی در این پرونده، شرط احتیاط است که به [[کنگره آمریکا]] فرصت مناظره و تصمیم‌گیری در این باب داده شود.»<ref>''[[:en:Edward Snowden#Court_rulings|Edward Snowden Court rulings]]''</ref>

او مدعیست که بخش امور خارجی آژانس امنیت ملی ایالات متحده آمریکا با نفوذ درسیستم مقننه ممالک اروپایی قصد تعویض قوانین را دارد تا هر فردی را بتوان به‌طور قانونی تحت جاسوسی قرار داد. در ژوئیه ۲۰۱۴، [[ناوانتم پیلای]]، نماینده عالی‌رتبه [[سازمان ملل متحد|سازمان ملل]] برای [[حقوق بشر]]، در یک کنفرانس مطبوعاتی در [[ژنو]] گفت که آمریکا می‌بایست از تعقیب قانونی اسنودن دست بردارد زیرا افشاگری‌های او در سمت منافع عموم مردم است. در اکتبر ۲۰۱۵، پارلمان اروپا با صدور یک مصوبه که پس از افشاگری‌های اسنودن صادر گشت به کشور‌هایکشورهای عضو توصیه نمود که از اسنودن رفع اتهامات نمایند و با ایجاد یک استراتژی مشترک سعی در بدست آوری [[استقلال]] بیشتر در زمینه فناوری اینترنت و حمایت از [[حریم شخصی|حریم خصوصی]] بنمایند.<ref>''[[:en:Edward Snowden#International_community|Edward Snowden International community]]''</ref>

{{See|اثر اسنودن|۱=اثر اسنودن}}در ژوئیه ۲۰۱۳، جِی روزِن، منتقد رسانه‌ها، تأثیرات اسنودن بر جامعه‌یجامعهٔ امروزی را چنین توصیف نمود: «نفع مستقیم و غیر مستقیم مردم از آبشار رویدادها و گزارش‌هایی که در پی افشاگری‌های ادوارد اسنودن در مورد سیستم مراقبت عمومی دولت امریکا،آمریکا، بوجود امدآمد ."

در [[فوربز]] تأثیر [اسنودن] به صورت تشکل یک نوع کمیاب فعالین از هر دو حزب در کنگره متبلور شده‌است؛ " یک کنگره نا متحد و سخت گیر بر این عقیده است که در سیاست‌ها ی امنیتی پس از حمله۱۱ سپتامبر خیلی زیاده روی شده‌است. گزارش بهار ۲۰۱۴ نگرش و آراء سنجی مرکز تحقیقاتی تأثیر اسنودن را چنین بیان داشت؛ " چهره ایالات متحده با افشاگری‌های اسنودن در مورد عملیات جاسوسی عمومی آژانس امنیت ملی ایالات متحده آمریکا در نزد جهانیان و به ویژه اروپا و امریکایآمریکای لاتین لکه دار شده‌است ". در سپتامبر ۲۰۱۴ جیمز کلپر رئیس آژانس امنیت ملی آمریکا گفت؛ افشاگری‌های اسنودن یک «طوفان تمام عیار» در زمینه توانایی سازمان‌های اطلاعات، ایجاد نموده‌است ".

در فوریه ۲۰۱۵، اسنودن در مورد اثرات افشاگری‌هایش چنین می‌اندیشید:

* [[افشاگری‌های جاسوسی گسترده (۲۰۱۳–تاکنون)]]

* [[فهرست افشاگران]]

* افشاگران آژانس امنیت ملی ایالات متحده آمریکا

** [[ویلیام بینی]]

** [[پری فل‌ووک]]

** [[مارک کلین]]

** [[توماس دریک]]

* [[تأثیر فناوری اطلاعات بر حریم خصوصی|تاثیر فناوری اطلاعات بر حریم خصوصی]]

* [[جولیان اسانژ]] و [[ویکی‌لیکس]]

* [[نقد دولت آمریکا]]

* پروژه‌های مخرب و مخفی

** [[خبرچین بیکران|پروژه خبرچین بیکران]]

** [[پریزم|پروژه پریزم]]

** [[اشلون|پروژه اشلون]]

** [[تور (سامانه نرم‌افزاری)|پروژه تور]]

** [[بدافزار شعله]]

** [[استاکس‌نت|بدافزار استاکس‌نت]]

* [[فهرست کسانی که در فرودگاه زندگی کرده‌اند]]

* <bdi>[[درگاه:زندگی‌نامه]]</bdi>