غازان خان: تفاوت میان نسخه‌ها

| زیرنویس تصویر = اسلام آوردن غازان‌خان

| دوران = [[ایلخانان]]

| تفویض =

| تعمید =

| نام کامل = سلطان محمود غازان‌خان

| لقب =

| زادگاه = [[مازندران]] - جزیرهٔ آبسکون

| محل درگذشت = [[فشگلدره]]

| آرامگاه = [[تبریز]] - [[شنب غازان]]

| امضاء =

}}

 

 

 

غازان‌خان در دوران فرمانروایی خود نبردهایی با ممالک مصر و شامات داشت و روابط دوستانه‌ای نیز با پادشاهان [[ارمنستان]]، گرجستان، [[هتوم دوم]] و [[امپراطوری روم شرقی]] برقرار کرد. در این نبردها ابتدا پیروزی نصیب مغولان شد اما با اتحاد نیروهای [[مصر]] و [[شام]]ات غازان‌خان شکست خورد و عده‌ای علت مرگ او را نیز همین شکست می‌دانند.

 

 

== ریشهٔ نام ==

 

== کودکی ==

 

== دوران پیش از سلطنت ==

 

== خصومت و طلب عفو امیر نوروز ==

{{سال‌شمار غازان خان}}

 

بنابراین نوروز، سایتلمش را نزد غازان فرستاد و پیغام داد «اگر شاهزاده گذشته را فراموش کند، به خدمت شتابم». غازان که پیوستن نوروز را به خود باعث فتح و کامیابی می‌دید؛ بوقا ایلچی را با پیام دلجویی به نزد او فرستاد. نوروز نزدیک قصبهٔ یغشو که مغولان آن را مری شبورغان می‌خوانند با غازان‌خان دیدار کرد؛ شاهزاده به خوبی با او رفتار کرد و بی‌واسطهٔ دیگری به گفتگو نشستند. نوروز عهده‌دار شد که تا زنده است و قدرت و امکان دارد خدمتگزاری کند به شرط این که شاهزاده به دین اسلام درآید و نیت کند که در پیشبرد شعار دین و متابعت نصایح نوروز که موجب نظام کار ملک و ملت است کوشا باشد. غازان در برابر او بسیار مهربان بود و لشکر وی را که در جنگ با یساؤر شکست خورده و پیاده مانده بود خلعت، اسب و آذوقه داد. می‌توان بیان داشت که «وحشت و دوری گزیدن آن‌ها از یکدیگر جای خود را به انس و دوستی داد.»<ref>{{پک|آل داوود|۱۳۹۳|ک=تاریخ جامع ایران|ص=۶۳۳–۶۳۴}}</ref>

=== درگیری نظامی غازان خان با بایدو ===

غازان خان امیرنوروز را به فرماندهی سپاه خود منصوب ساخت و به جنگ با بایدو فرستاد و [[طغاجار]] و امرای دیگر هم که قبلاً به غازان مایل شده بودند جانب بایدو را رها کردند و خود را به سپاه امیرنوروز رساندند. هنگامی که خبر مسلمان شدن غازان‌خان به مردم رسید آن‌ها نیز به تکاپو افتادند تا سلطه مغولان یاسایی را به اتمام برسانند. پس بایدو در چنین شرایطی که از حمایت مردم برخوردار نبود و سپاهی کمتر از غازان داشت و موفق نشده‌بود به‌طور کامل افراد صدرجهان را از حکومت بزداید، مجبور شد درخواست صلح کند. بایدو پیشنهاد داد که در صورت عقب‌نشینی غازان، علاوه بر [[خراسان]] و [[مازندران]]، [[کرمان]]، [[فارس (سرزمین)|فارس]] و [[عراق عجم]] را نیز به غازان خواهد داد، وی این پیشنهاد را پذیرفت اما پس از مدتی متوجه شد که بایدو خیال دیگری در سر دارد و نمی‌توان به وعده‌های او توجه کرد؛ پس طی مجلسی که تشکیل دادند تمام هواخواهان غازان از جمله امیرنوروز به قرآن قسم خوردند که تحت لوای او به سر برند. غازان که به صفای نیت بایدو اطمینان نداشت به خراسان بازگشت و چندی بعد امیر نوروز نیز به غازان پیوست. غازان‌خان هیئتی نزد بایدو فرستاد تا از او بخواهد به وعدهٔ خود عمل کند، هنگامی که آن‌ها بازگشتند غازان را از اقداماتی که ضد او در حال شکل گرفتن بود آگاه ساختند.

 

== مسلمان شدن غازان‌خان ==

[[پرونده:DiezAlbumsStudyingTheKoran.jpg|راست|بندانگشتی|250px|غازان‌خان در حال قرائت قرآن]]

غازان‌خان در روز به تخت نشستن خود فرمانی صادر کرد مبنی بر این که همهٔ مغولان مسلمان شده به انجام مراسم دینی بپردازند و کفر را از کشور بزدایند و کافران و مشرکان همه باید به دین اسلام بگروند. [[اهل ذمه]] اگر [[جزیه]] می‌دادند و لباس مخصوص خود را می‌پوشیدند در امان می‌بودند. در واقع در این ایام [[مسیحیان|عیسویان]] جز با علامت زنار یا وصله‌ای بر لباس خود نمی‌توانستند در معابد ظاهر شوند و [[یهودیت|یهودیان]] نیز برای تشخیص از مسلمین، کلاهی مخصوص بر سر می‌گذاشتند. سپس دستور داد تا مجسمه‌های [[بودا]]، بت‌ها، آتشکده‌ها، معابد، کلیساها و کنیسه‌ها را ویران کنند. به دستور [[ارغون‌خان]] صورت غازان‌خان را بر روی دیوار یکی از معابد بودائی طراحی کرده‌بودند؛ به امر وی آن تصاویر و نقوش و حتی تصویر پدر او را نیز خراب و محو کردند. غازان همچنین فرمانی دیگر به دست مأمورینی مخصوص به بلاد اطراف فرستاد که کلیساها و صومعه‌ها را ویران کنند و این اجازه فرصتی به دست جماعتی نفع پرست داد که به این بهانه از مردم غیر مسلمان پول فراوان بگیرند، معابد ایشان را خراب کرده و نفایس آن‌ها را به غارت ببرند؛ این کار در اربل، [[موصل]]، [[بغداد]]، [[مراغه]] و [[ارمنستان|بلاد ارمنستان]] به شدت تعقیب شد و با این کار به عیسویان صدمات بسیار وارد گردید.<ref>{{پک|اقبال|۱۳۱۲|ک=تاریخ مغول از حمله چنگیز تا تشکیل دولت تیموری|ص=۲۵۹–۲۶۳}}</ref><ref>{{پک|مرتضوی|۱۳۴۱|ک=دوره ایلخانان ایران|ص= ۲۳–۲۹}}</ref><ref>{{پک|آل داوود|۱۳۹۳|ک=تاریخ جامع ایران|ص=۶۴۵–۶۴۷}}</ref><ref>{{پک|بیانی|۱۳۱۷|ک=مغولان و حکومت ایلخانی در ایران|ص=۲۱۰–۲۱۱}}</ref> غازان‌خان می‌دانست رهبانان بودایی میل به اسلام ندارند، پس دستور داد هر کس از آنان خواست، اسلام بیاورد و بقیه به ممالک خود بازگردند. گروهی مسلمان شدند و بقیه که اکثریت با آنان بود، راه دیار خویش در پیش گرفتند و ایران از گروه رهبانان پاک شد. غازان به بخشیان مسلمان شده اخطار داد که اگر از آنان کوچکترین عملی حاکی از بوداییگری سر زند، به قتل خواهند رسید. گذشته از این بوداییان ،[[زرتشتیان]] و گروه بازماندهٔ [[اسماعیلیه|اسماعیلی]] نیز که به دنبال ضعف مسلمانی قدرتی یافته بودند از میان برداشته شدند؛ البته گروهی از آن‌ها گریختند و بار دیگر اعمال خود را پنهانی از سر گرفتند.<ref>{{پک|مرتضوی|۱۳۴۱|ک=دوره ایلخانان ایران|ص= ۲۳–۲۹}}</ref><ref>{{پک|بیانی|۱۳۷۹|ک=مغولان و حکومت ایلخانی در ایران|ص=۲۱۳–۲۱۶}}</ref><ref>{{پک|اقبال|۱۳۱۲|ک=تاریخ مغول از حمله چنگیز تا تشکیل دولت تیموری|ص=۲۵۹–۲۶۰}}</ref><ref>{{پک|اقبال آشتیانی|۱۳۴۷|ک=تاریخ ایران از انقراض ساسانیان تا انقراض قاجاریه|ص=۳۱۰}}</ref><ref>{{پک|باسورث |۱۳۶۰|ک=تاریخ ایران کمبریج از آمدن سلجوقیان تا فروپاشی دولت ایلخان|ص=۳۵۵–۳۵۶}}</ref><ref>{{پک|بیانی|۱۳۱۷|ک=مغولان و حکومت ایلخانی در ایران|ص=۲۱۰–۲۱۵}}</ref>

 

== سلطنت غازان‌خان و آشوب‌های حکومت ==

 

=== نبرد با اوجای ===

 

مغولان تورانی از جلوی سپاهیان امیرنوروز گریختند و امیرنوروز در نزدیکی [[هرات]] به ایشان رسیده در آنجا جمعی از آن طایفه را کشت و تا کنار جیحون مابقی آن‌ها را تعقیب کرد و پس از آن که خراسان را از شر تعرض ایشان خلاص کرد در هر قسمت نایبی از جانب خود منصوب کرد و موفق و پیروز نزد غازان‌خان بازگشت. پس از مراجعت از خراسان امیر نوروز خواجه صدرالدین زنجانی را به اتهام این که در اموال دیوانی بدون اجازه تصرف می‌کند و از پیش خود یرلیغ و فرمان صادر می‌نماید از وزارت عزل کرد و [[جمال‌الدین دستجردانی]] را به جای او گماشت. وی حل و عقد امور دیوانی و تهیهٔ مایحتاج لشکریان را به عهدهٔ برادر خود حاجی بیک گذاشت؛ صحه و امضای فرمان‌ها را نیز به برادر دیگر خویش ناصرالدین سایتلمش سپرد و به این ترتیب زمام تمام مشاغل مهمهٔ لشکری و کشوری را در دست خود گرفت.<ref>{{پک|اقبال|۱۳۱۲|ک=تاریخ مغول از حمله چنگیز تا تشکیل دولت تیموری|ص=۲۵۹–۲۶۳}}</ref><ref>{{پک|آل داوود|۱۳۹۳|ک=تاریخ جامع ایران|ص=۶۴۵–۶۴۷}}</ref>

چون امور خراسان بی‌حضور امیر نوروز صورت انتظام نمی‌گرفت غازان بار دیگر امر کرد که امیر نوروز با چند نفر از شاهزادگان و امرا به سمت خراسان حرکت کنند. از جمله همراهان امیر نوروز یکی شاهزاده سوکای، پسر یشموت<ref group="پ">نوادهٔ هولاکو خان</ref> بود که با دو نفر از رؤسای لشکری یعنی برلا و ارسلان اوغول<ref group="پ">نواده جوجی پسر چنگیز</ref> طرح اتحاد ریخته‌بود. این جماعت که از اسلام امیر نوروز و غازان ناراضی بودند مصمم شدند که به همراهی هم اساس دولت نوروزی و غازانی را برچیدند و بر اثر آن بار دیگر معابد بودایی را تجدید کرده شوکت اسلام و مسلمین را در هم بشکنند.<ref>{{پک|اقبال|۱۳۱۲|ک=تاریخ مغول از حمله چنگیز تا تشکیل دولت تیموری|ص=۲۵۹–۲۶۳}}</ref><ref>{{پک|آل داوود|۱۳۹۳|ک=تاریخ جامع ایران|ص=۶۴۵–۶۴۷}}</ref>

 

 

== ازدواج ==

 

== مرگ امیر نوروز ==

 

صدرجهان چون بار دیگر بر مسند وزارت نشست درصدد برآمد که انتقام خود را از امیر نوروز که در عزل او دست داشت، بگیرد و به همین خیال با دشمنان او همدست شد و آن‌ها در سرنگون کردن دولت امیر نوروز کوشیدند. صدرجهان و برادرش قطب جهان از زبان امیرنوروز و برادر او مراسلاتی خطاب به سلطان [[مصر]] ساختند به این مضمون که «با وجود اسلام غازان چون امرای او هنوز به این شرف نایل نیامده‌اند، برای لشکرکشی به ایران و قلع ریشهٔ کفر سلطان را فرصتی مناسب فراهم است و امیر نوروز و برادران او جهت قیام به کمک لشکریان مصری حاضرند به علاوه در آن نامه ذکر فرستادن چند ثوب جامهٔ گران بها را از طرف امیر نوروز به عنوان هدیه برای سلطان گنجاندند.»

 

== قتل صدرالدین زنجانی ==

 

== نبرد با ممالیک مصر و شام ==

* حاکمان مناطق مصر و شامات غلام‌زاده‌اند و اصل و نسبی ندارند، اما نیای غازان به [[چنگیز]] می‌رسد.<ref>{{پک|بیانی|۱۳۱۷|ک=مغولان و حکومت ایلخانی در ایران|ص=۳۲۳–۳۲۴}}</ref>

* هلاکوخان از [[رود فرات]] گذشته‌است و بر شامات نیز تسلط پیدا کرده‌بود پس این سرزمین‌ها تا این حد و حدود متعلق به ایلخانان بود.<ref>{{پک|بیانی|۱۳۱۷|ک=مغولان و حکومت ایلخانی در ایران|ص=۳۲۳–۳۲۴}}</ref>

 

[[پرونده:GhazanAndKingOfArmenia1303.JPG|چپ|بندانگشتی|250px|فرمان غازان به هتوم دوم برای همراهی لشکریان قتلغشاه (حمله به دمشق)]]

 

 

=== شکست نهایی غازان‌خان ===

 

غازان‌خان تصمیم گرفت مسئله را از طریق اقدامی سیاسی برطرف کند. وی هیئتی مشتمل بر ۲۰ نفر همراه با نامه‌ای به مصر فرستاد. غازان‌خان گذشته از آنچه در نامه مطرح کرده بود، خواستار ضرب سکه با نام او و ارسال خراج از سمت حاکم مصر شده‌بود و اما جواب سلطان به این خواسته‌ها آنچنان تند و خشن بود که منابع فارسی از ذکر آن خودداری کرده‌اند حتی [[رشیدالدین فضل‌الله همدانی]] نیز آن را بیان نکرده و تنها از خشم غازان و تصمیم او برای ادامه جنگ صحبت شده به علاوه این که همراه نامه صندوقچه‌ای پر از اسلحه ارسال شده‌است و نشان از جنگ طلبی حاکم مصر بوده‌است. در این زمان سلطان درحال آماده شدن برای جنگ بود که از جانب [[فاسیلیوس]]، [[امپراتور روم شرقی]] تحفه‌ها و هدایای فراوانی رسید، آن‌ها خواستار اتحاد با غازان‌خان بودند و امپراتور حتی دختر خود را نیز به نزد او فرستاده بود. ایلخان از این اتحاد بسیار خشنود شد. ارمنستان نیز سپاهیان خود را در اختیار غازان‌خان گذاشت. در همین حال هیئت دیگری از جانب اولوس جوجی وارد شد که خواستار دریافت خراجی بود که از زمان [[هلاکوخان]] برای حدود [[آذربایجان]] و [[اران]] مشخص شده‌بود. غازان‌خان نمی‌خواست وارد مشکلات جدید شود و خطری برای خود ایجاد کند پس هدایای بسیاری فرستاد.<ref>{{پک|بیانی|۱۳۱۷|ک=مغولان و حکومت ایلخانی در ایران|ص=۳۳۰–۳۳۷}}</ref><ref>{{پک|اقبال آشتیانی|۱۳۴۷|ک=تاریخ ایران از انقراض ساسانیان تا انقراض قاجاریه|ص=۳۱۲}}</ref><ref>{{پک|موسوی بجنوردی|۱۳۹۳|ک=تاریخ جامع ایران|ص=۶۵۵–۶۶۰}}</ref><ref>{{پک|اقبال|۱۳۱۲|ک=تاریخ مغول از حمله چنگیز تا تشکیل دولت تیموری|ص=۲۶۶–۲۶۸}}</ref>

 

== مرگ غازان‌خان ==

[[پرونده:DiezAlbumsGhazanMausoleum.jpg|چپ|بندانگشتی|مینیاتوری از مقبرهٔ غازان خان]]

 

غازان باوجود عمر کم و سلطنت کوتاه به واسطهٔ اصلاحات و اقداماتی که انجام داده‌بود و ابنیه، قواعد و قوانینی که به جای گذاشته‌بود می‌توان او را بزرگ‌ترین پادشاه سلسلهٔ ایلخانان دانست، اما باید به خاطر سپرد که یک قسمت عمده از این افتخار، عظمت و بلند نامی که مشمول حال غازان‌خان شده از برکت وجود وزیر کاردان و فاضلی مثل خواجه رشیدالدین فضل‌الله همدانی است که از یک طرف با تدبیر و هنر و سیاست ممالک وسیعهٔ غازانی را اداره می‌کرده و از طرف دیگر در ترفیع حال رعایا، اصلاح امور مالی، ساخت ابنیه و آثار خیریه با غازان‌خان شرکت داشته. خواجه همچنین وقایع و اتفاقات ایام را به ثبت رسانده‌است.<ref>{{پک|اقبال آشتیانی|۱۳۴۷|ک=تاریخ ایران از انقراض ساسانیان تا انقراض قاجاریه|ص=۳۱۲–۳۱۳}}</ref><ref>{{پک|بیانی|۱۳۱۷|ک=مغولان و حکومت ایلخانی در ایران|ص=۲۲۸}}</ref><ref>{{پک|موسوی بجنوردی|۱۳۹۳|ک=تاریخ جامع ایران|ص=۶۸۶}}</ref>

 

== ابنیه غازانی ==

 

 

== اصلاحات غازان‌خان ==

=== اقتصادی ===

* پیش از ایام غازان‌خان مالیات ولایات به صورت کامل به عهدهٔ حکام بود؛ این حکام که اکثراً مردمانی ظالم و طمع ورز بودند گاهی ۱۰ تا ۲۰ بار در سال از مردم مالیات مطالبه می‌کردند. این مالیات می‌بایست صرف مخارج جاری ولایت و پرداخت به اشخاصی می‌شد که دیوان حواله اسامی آن‌ها را می‌فرستاد ولی حکام دائماً با تراشیدن خرج‌های گزاف بیشتر این عواید را تلف می‌کردند. کارگزاران دیوانی هیچ‌گاه عایدات ولایات را تحت تفتیش قرار نمی‌دادند و از مقدار وصول شدهٔ آن اطلاعی نداشتند و بدون کمترین ملاحظه برات‌هایی برای حکام صادر می‌کردند؛ بین حکام و صاحب دیوان علائمی رمزی وجود داشت که اگر صاحب دیوان آن علائم را در [[برات]] نمی‌گذاشت، حکام از پرداخت آن برات خودداری می‌کردند. مردمی که از این عمل حکام و مالیات‌های گزاف خسته شده‌بودند و تاب مقاومت نداشتند، آبادی‌های خود را ترک کرده و به سوی وطن می‌رفتند و در نتیجه خرابی شهرها و دهات راه فرا می‌گرفت. عمال دیوانی از این اوضاع به خوبی آگاهی داشتند، اما چون با حکام همکار بودند و از راه سود بسیار می‌بردند؛ هیچ وقت درصدد رفع مظالم برنمی‌آمدند. عموم صاحب دیوانان و وزرای مغول کم و بیش در این ظلم شرکت داشتند و مسئول آن اوضاع بودند، ولی از میان آن‌ها مسئولیت خواجه صدرالدین خالدی زنجانی از همه بیشتر است، چرا که او این وضع ناگوار را در نتیجه بذل و بخشش‌های فراوان به سر حد افتضاح رساند و کار صدور برات و حواله‌جات در عهد او به نهایت خود رسید. غازان‌خان از این اوضاع سخت متأثر شد و درصدد برآمد که قبل از همه وضع وصول مالیات را مرتب و دست عمال و حکام را کوتاه و عامه را از این بابت آسوده‌خاطر کند، به همین جهت حکم کرد که هیچ ولایتی را به مقاطعه ندهند و در طول سال بیش از ۱ بار از مردم مالیات نگیرند و همچنین به هر ولایتی یک نفر مستوفی مخصوص فرستاد تا مالیات دریافتی، املاک شخصی، املاک خالصه و اوقاف را ثبت کند و نزد غازان‌خان بفرستد و اسامی اشخاصی را که در سی سال اخیر مسلماً از عایدات آن‌ها بهره می‌برند یادداشت کند؛ اصطلاحاً مال هر ولایت را مشخص گردانند. پس از آن که این اسناد به دیوان رسید و اشتباهات آن رفع شد، عمال دیوانی از روی آن‌ها خلاصه عایداتی که باید هر سال مطالبه شود از دیگر مطالب جدا می‌کنند و سپس در دیوان به ثبت می‌رسد. وی امر کرد صورت مالیات هر آبادی را کارگزاران دیوانی مهر کنند و سلطان نیز آن‌ها را بررسی می‌نمود. غازان‌خان دستور داد از آن تاریخ به بعد دیگر حکام و مستوفیان اصلاً برای رعایا برات ننویسند و اگر کسی برخلاف این حکم عمل می‌کرد، حاکمی را که برات داده‌بود، مجازات می‌کرد و دستان نویسنده‌ای که نوشته‌بود را می‌برید. پس از انجام این موارد و گذشت سه سال ولایات رو به آبادانی رفت و تمام اموال خزانه عاید دیوان شد و دست تعدی حکام و مستوفیان و ایلچیان به کلی کوتاه شد.<ref>{{پک|اقبال آشتیانی|۱۳۴۷|ک=تاریخ ایران از انقراض ساسانیان تا انقراض قاجاریه|ص=۳۱۴–۳۱۹}}</ref><ref>{{پک|موسوی بجنوردی|۱۳۹۳|ک=تاریخ جامع ایران|ص=۶۸۰–۶۸۵}}</ref><ref>{{پک|بیانی|۱۳۱۷|ک=مغولان و حکومت ایلخانی در ایران|ص=۲۱۸–۲۱۹}}</ref><ref>{{پک|پطروشفسکی|۱۳۶۶|ک=تاریخ اجتماعی - اقتصادی ایران در دوره مغول|ص=۱۶–۲۶}}</ref>

[[پرونده:Mongol coin Shiraz Iran AH 700 AD 1301.jpg|چپ|بندانگشتی|200px|سکه طلا ضرب‌شده در دوران غازان‌خان در شیراز]]

* پیش از ایام ایلخانی غازان، حکام هر یک از [[روم|ممالک روم]]، [[آذربایجان]]، فارس، [[کرمان]]، گرجستان و [[مازندران]] به عیارهای مختلف سکه می‌زدند و چون عیار سکه‌ها در تمام بلاد ایلخانی یکسان نبود باعث اختلال در معاملات می‌شد و موجب ضرر تجار می‌گردید. ارغون‌خان در ایام حکومت خود فرمانی صادر کرد و دستور داد در تمام ممالک ایلخانی عیار زر و سیم را ده، نه قرار دهند و گیخاتو خان هم عین این فرمان را اجرا کرد، ولی به واسطه عدم اقتدار ایلخانان کسی از آن اطاعت نمی‌کرد و هیچ وقت عیار زر و سیم از ده، هشت تجاوز نمی‌نمود. به امر غازان عموم سکه‌های مغشوش را در سراسر ممالک ایلخانی جمع‌آوری کردند، البته بجز مسکوکاتی که او فرمان داده‌بود ضرب شوند، سکه‌های جمع‌آوری شده را به ضراب‌خانه‌ها مب‌بردند، می‌شکستند و تمام عیار می‌ساختند.<ref>{{پک|اقبال آشتیانی|۱۳۴۷|ک=تاریخ ایران از انقراض ساسانیان تا انقراض قاجاریه|ص=۳۱۴–۳۱۹}}</ref><ref>{{پک|بیانی|۱۳۱۷|ک=مغولان و حکومت ایلخانی در ایران|ص=۲۱۸–۲۱۹}}</ref><ref>{{پک|پطروشفسکی|۱۳۶۶|ک=تاریخ اجتماعی - اقتصادی ایران در دوره مغول|ص=۱۶–۲۶}}</ref><ref>{{پک|موسوی بجنوردی|۱۳۹۳|ک=تاریخ جامع ایران|ص=۶۸۰–۶۸۵}}</ref>[[پرونده:GhazanCoin.jpg|بندانگشتی|دو سکه ضرب شده در زمان غازان، در تبریز: ''لا اله الا الله-محمد رسول‌الله-صل علیه و سلم'']]

* چون در نتیجه استیلای مغول، جنگ‌های دوره حکومت ایلخانان، ظلم و تعدی عمال دیوانی بیشتر روستاها و مزارع از بین رفته‌بود؛ غازان‌خان برای معموری ویرانه‌ها احکامی صادر کرد تا کسانی که به تجدید عمارت بنایی یا زراعت مزرعه ویرانی می‌پردازند اجزاء دیوان با ایشان چگونه معامله کنند و به نسبت عمل انجام شده به ایشان تخفیف مالیان بدهند. قبل از غازان‌خان املاک خاصه ایلخانی یعنی املاک اینجو به کلی ویران شده و حکام بذر آن را به اتمام رسانده‌بودند، غازان حکم کرد که از مالیات هر ولایت مبلغی را به عنوان قیمت بذر و مصارف زراعت دراختیار حکام قرار دهند و سال به سال حاصل آن را از ایشان مطالبه کنند. به حکم غازان املاک آن جماعت را دیوان تصرف کرد و در نتیجه بسیاری از آن املاک و زمین‌ها آباد شد.<ref>{{پک|اقبال آشتیانی|۱۳۴۷|ک=تاریخ ایران از انقراض ساسانیان تا انقراض قاجاریه|ص=۳۱۴–۳۱۹}}</ref><ref>{{پک|بیانی|۱۳۱۷|ک=مغولان و حکومت ایلخانی در ایران|ص=۲۱۸–۲۱۹}}</ref><ref>{{پک|پطروشفسکی|۱۳۶۶|ک=تاریخ اجتماعی - اقتصادی ایران در دوره مغول|ص=۱۶–۲۶}}</ref><ref>{{پک|موسوی بجنوردی|۱۳۹۳|ک=تاریخ جامع ایران|ص=۶۸۰–۶۸۵}}</ref>

=== نظامی ===

* پیش از سلطنت غازان‌خان جماعتی از اسلحه‌سازان هر سال مقداری علوفه و مقرری می‌گرفتند تا برای سپاهیان اسلحه بسازند ولی به واسطهٔ هرج و مرج کارها به هیچ‌وجه آن مقدار اسلحه‌ای که باید در سال می‌ساختند را تحویل نمی‌دادند. غازان‌خان مستمری عموم آن‌ها را قطع کرد و دستور داد که از کمانگران، تیر تراشان و شمشیرسازان هر سال صد دست اسلحه تحویل دهند و به نرخ روز قیمت آن را بگیرند. وی مرد مورد اطمینانی را تعیین کرد که هر سال آن مقدار اسلحه را از آن‌ها بگیرد و مالیات هر ولایت را برای پرداخت وجوه اسلحه معین ساخت و به این تدبیر هر سال ۱۰۰۰۰ مرد مسلح حاضر می‌شد در صورتی که بیش از او دو برابر این وجه به مصرف می‌رسید حنی دو هزار نفر هم مسلح نمی‌شد.<ref>{{پک|اقبال آشتیانی|۱۳۴۷|ک=تاریخ ایران از انقراض ساسانیان تا انقراض قاجاریه|ص=۳۱۴–۳۱۹}}</ref><ref>{{پک|بیانی|۱۳۱۷|ک=مغولان و حکومت ایلخانی در ایران|ص=۲۱۸–۲۱۹}}</ref><ref>{{پک|پطروشفسکی|۱۳۶۶|ک=تاریخ اجتماعی - اقتصادی ایران در دوره مغول|ص=۱۶–۲۶}}</ref><ref>{{پک|موسوی بجنوردی|۱۳۹۳|ک=تاریخ جامع ایران|ص=۶۸۰–۶۸۵}}</ref>

=== دیگر اصلاحات ===

* قبل از غازان‌خان رسم بود که برای انتقال اخبار آبادی‌ها و شهرها از اشخاصی به نام ایلچی استفاده کنند؛ این رسم از زمان چنگیز معمول بود اما در دوره‌های بعد تعبیر ناشایستی از آن شد؛ شاهزاده‌خانم‌ها، امرا، فرماندهان سپاهی و شاهزادگان نوکران خود را برای انجام این امور روانه می‌ساختند و به آن‌ها نام ایلچی می‌دادند. دیگر این که در هر یامخانه پانصد اسب بود، اما گاهی برای سواری ایلچیان کافی نبود و ایلچیان به گله اسب هرکس که می‌رسیدند، هرچقدر که می‌خواستند از آن برمی‌داشتند. کار تعدی ایلچیان به آن جا رسید که جمعی از راهزنان نیز خود را ایلچی نامیدند و به این اسم به تصرف گله مردم می‌پرداختند و هر آنچه می‌خواستند در راه خود برمی‌داشتند. غازان‌خان برای بهبود این اوضاع دستور داد به فاصلهٔ سه فرسخ یک بار شروع به ساخت یامخانه کنند و در آن‌ها ۱۵ سر اسب قرار دهند. هر ایلچی می‌بایست نشانی مهر کرده از سلطان در دست داشته‌باشد؛ وی دستور داد به هیچ‌کس بیشتر از ۴ اسب ندهند مگر این که خبری فوری داشته باشد که در این حالت حاکم باید کاغذ را مهر کند تا ایلچی بتواند بیش از آنچه مقرر شده اسب دریافت کند. ایلچیان هر روز ۶۰۰ فرسنگ طی می‌کردند، مثلاً فاصلهٔ بین تبریز و شیراز را در ۳ یا ۴ روز طی می‌کردند. غازان‌خان علاوه‌بر این دستور داد که به هر ایلچی مخارج راهش را بدهند و در شهر منازلی به اسم ایلچی‌خانه جهت اقامت آن‌ها بسازند. غیر از ایلخان و نواب درگاه او هیچ‌کس حق فرستادن ایلچی نداشت؛ به علاوه در هر یامخانه دو پیک مأمور کرد که اخبار یامخانه‌ها را به یکدیگر برسانند و این پیک‌ها روزی سی فرسخ طی می‌کردند.<ref>{{پک|اقبال آشتیانی|۱۳۴۷|ک=تاریخ ایران از انقراض ساسانیان تا انقراض قاجاریه|ص=۳۱۴–۳۱۹}}</ref><ref>{{پک|موسوی بجنوردی|۱۳۹۳|ک=تاریخ جامع ایران|ص=۶۸۰–۶۸۵}}</ref><ref>{{پک|بیانی|۱۳۱۷|ک=مغولان و حکومت ایلخانی در ایران|ص=۲۱۸–۲۱۹}}</ref><ref>{{پک|پطروشفسکی|۱۳۶۶|ک=تاریخ اجتماعی - اقتصادی ایران در دوره مغول|ص=۱۶–۲۶}}</ref>

== یادداشت‌ها ==

{{پانویس|۱|گروه=پ|اندازه=ریز}}