راست‌پنج‌گاه: تفاوت میان نسخه‌ها

[نسخهٔ بررسی‌نشده][نسخهٔ بررسی‌نشده]
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
←‏تاریخچه و نام: ابهام‌زدایی
خط ۸:
نام این دستگاه در متون دوران [[قاجاریه]] به دو شکل آمده‌است: با [[واو عطف]] به صورت «راست و پنج‌گاه»، و بدون واو عطف به صورت «راست‌پنج‌گاه».<ref>{{پک|میثمی|۱۳۹۰|ک=آواز راست در دوران قاجار|ص=۱۲۸}}</ref>
 
[[فرهاد فخرالدینی]]، راست‌پنج‌گاه را در اصل «راست و پنج‌گاه» می‌داند، به این معنی که نیمهٔ اول گام آن، همان «راست» است (که به تعبیر فخرالدینی می‌تواند معادل مقام [[عشاق (مقام موسیقی)|عشاق]] دانسته شود که با درجات دستگاه ماهور مطابقت دارد) و نیمهٔ دوم از پنج مقام مختلف مشتق شده‌است؛<ref>{{پک|فخرالدینی|۱۳۹۴|ک=تجزیه و تحلیل و شرح ردیف|ص=۱۱۸}}</ref> این پنج مقام (یا دستگاه) عبارتند از [[ماهور (دستگاه موسیقی)|ماهور]]، [[شور (دستگاه موسیقی)|شور]]، [[نوا (دستگاه موسیقی)|نوا]]، [[سه‌گاه]] و [[همایون (دستگاه موسیقی)|همایون]]. از آنجا که از طریق گوشهٔ [[آواز شوشتری|شوشتری]] در دستگاه همایون می‌توان به گوشهٔ منصوری در [[چهارگاه]] رفت، راست‌پنج‌گاه عملاً امکان جابه‌جایی و [[پرده‌گردانی]] بین تمام دستگاه‌های موسیقی ایرانی را فراهم می‌کند. از همین رو، این دستگاه در مرکب‌خوانی به کار می‌رود.<ref>{{پک|فخرالدینی|۱۳۹۴|ک=تجزیه و تحلیل و شرح ردیف|ص=۴۱۰}}</ref> از سوی دیگر، دستگاه راست‌پنج‌گاه در بیشتر ردیف‌های موسیقی دو گوشه دارد که با نام‌های «درآمد راست» و «پنج‌گاه» شناخته می‌شوند. درآمد راست، در واقع همان درآمد دستگاه است،<ref>{{پک|فخرالدینی|۱۳۹۴|ک=تجزیه و تحلیل و شرح ردیف|ص=۴۱۴}}</ref> و گوشهٔ پنج‌گاه در پرده‌های دستگاه نوایینوا اجرا می‌شود وقتی که نت پایه‌اشپایهٔ آن دستگاه نوا به اندازهٔ یک فاصلهٔ [[پنجم درست]] بالاتر از نت پایهٔ درآمد راست باشد.<ref>{{پک|فخرالدینی|۱۳۹۴|ک=تجزیه و تحلیل و شرح ردیف|ص=۴۲۰}}</ref>
 
نام «راست» در [[خسروانی (موسیقی)|خسروانی]]‌های دوران [[ساسانیان]] دیده نمی‌شود، و اولین اشاره به آن در متون حدود ۴۰۰ سال پس از ساسانیان، به عنوان یکی از [[مقام (موسیقی)|پرده‌های]] موسیقی صورت گرفته‌است. با این حال، در برخی از اشعار نام «راست» همراه با نام [[نکیسا]] (موسیقی‌دان دورهٔ ساسانی که اختراع [[هفت‌خسروانی]] به او نسبت داده می‌شود) یا [[باربد]] (موسیقی‌دان دورهٔ ساسانی) آمده‌است که احتمال این که این مقام ریشه در خسروانی‌ها داشته باشد را مطرح می‌کند.<ref>{{پک|محافظ|۱۳۹۵|ک=سرگذشتی برای راست و پنجگاه|ص=۳۲}}</ref> نام «پنج‌گاه» اما قرن‌ها بعد و برای اولین بار در آثار [[فرصت‌الدوله شیرازی]] دیده می‌شود و اگر چه برخی صاحب‌نظران نظیر [[هنری جورج فارمر]] معتقدند که استفاده از نام‌های ایرانی و شمردن موقعیت پرده‌ها (نظیر دوگاه و پنج‌گاه) از حدود [[سده ۳ (قمری)|قرن سوم هجری]] به موسیقی دوران اسلام راه یافته اما نام پنج‌گاه در آثار [[فارابی]] و [[ابن سینا]] دیده نمی‌شود.<ref>{{پک|محافظ|۱۳۹۵|ک=سرگذشتی برای راست و پنجگاه|ص=۳۴}}</ref>