|
| پانویس =
}}
'''سیده توران میرهادی (خُمارلو)''' (زاده [[۱۳۰۶ (خورشیدی)]] در [[شهرستان شمیرانات|شمیران]] - درگذشته [[۱۸ آبان]] [[۱۳۹۵ (خورشیدی)]] در [[تهران]]) استاد [[ادبیات کودک]]، [[نویسنده]] و [[کارشناس]] [[آموزش و پرورش در ایران|آموزش و پرورش]] و شخصیت برجسته فرهنگی است. میرهادی بیش از شصت سال در گستره آموزش و پرورش و فرهنگ و ادبیات کودکان کوشید و در این راه یکی از چهره‌های تأثیرگذار سده کنونی [[ایران]] است. او به همراه همسرش [[محسن خمارلو]] به مدت ۲۵ سال مجتمع آموزشی تجربی فرهاد یا [[مدرسه فرهاد]] را از از سال [[۱۳۳۴ (خورشیدی)]] تا [[۱۳۵۹ (خورشیدی)]] اداره کرد. این مجتمع یکی از آموزشگاه‌های تجربی و الگوواره ایران بود که هدف‌ها و کارکردهای آموزش و پرورش مدرن در آن تجربه و ارزیابی می‌شدندمیشدند. توران میرهادی به همراه [[لیلی ایمن]] (آهی) همچنین یکی از بنیان‌گذارانبنیانگذاران [[شورای کتاب کودک]] است<ref name= A>پوران فرخزاد</ref> و از سال [[۱۳۵۸ (خورشیدی)]] سرپرستی تدوین و تألیف [[فرهنگنامه کودکان و نوجوانان]] را نیز برعهده داشته‌است. میرهادی را «مادر ادبیات کودک و نوجوان در ایران» خوانده‌اند.<ref name="DW.COM 2016">{{cite web | title=توران میرهادی، پیشکسوت ادبیات کودکان در ایران درگذشت - فرهنگسازان ایران - 08.11.2016 | website=DW.COM | date=2016-11-08 | url=http://www.dw.com/fa-ir/توران-میرهادی-پیشکسوت-ادبیات-کودکان-در-ایران-درگذشت/a-36312486 | language=fa | accessdate=2017-02-20}}</ref>
== زندگی و خانواده ==
توران میرهادی، از پدری ایرانی به نام «سید فضل‌اللهفضلالله» که ریشه و تبار [[تفرش|تفرشی]] داشت و مادری [[آلمان|آلمانی]] به نام «گرِتا دیتریش» در شمیران به دنیا آمد. توران چهارمین فرزند این خانواده بود که روی هم پنج فرزند دختر و پسر داشتند. یکی از خواهران توران، [[ایراندخت میرهادی]]، [[پزشک]] سرشناس ایرانی است. پدر آن‌هاآنها که دانش آموخته [[مهندسی مکانیک]] ماشین‌آلاتماشینآلات و راه و ساختمان از آلمان بود، یکی از [[فن‌سالاری|فن‌سالارهایفنسالارهای]] برجسته ایران در دوره [[رضا شاه]] به‌شمار می‌رفتمیرفت. او در پروژه ساختمان و راه‌اندازی [[راه‌آهن سراسری ایران]] مورد اعتماد رضاشاه بود. مادرش گرِتا که دانش‌آموخته آموزش [[هنر]] از [[دانشگاه لودویگ ماکسیمیلیان مونیخ]] بود. کار او [[نقاشی]] و [[مجسمه‌سازی]] بود. گرِتا پس از مدتی زندگی در ایران، افزون بر [[خانه‌داری]] در [[هنرستان کمال الملک]] به کار پرداخت و به هنرجویان، مبانی هنر و مجسمه‌سازی آموزش می‌دادمیداد. توران میرهادی از هنگام کودکی با دو [[فرهنگ آلمانی]] و [[فرهنگ ایرانی]] زیست و بزرگ شد.
== آموزش و تجربه‌اندوزی ==
توران در سال [[۱۳۱۱ (خورشیدی)]] آموزش بیرون از خانه را آغاز کرد. نخست برای شش ماه به [[مدرسه آلیانس تهران]] در [[خیابان ژاله]] تهران رفت. پس از آن با تصمیم مادر که آموزش با سه [[زبان آلمانی]] در خانه و [[زبان فارسی]] و [[زبان فرانسوی]] در [[دبستان]] را برای او سخت میپنداشت،میپنداشت، به دبستان آذر در [[سرچشمه تهران]] منتقل شد و سال‌هایسالهای ابتدایی را در این دبستان به پایان برد. پس از آن در سال [[۱۳۱۷ (خورشیدی)]] به [[دبیرستان نوربخش]] در خیابان قوام السلطنه ([[خیابان سی تیر]] کنونی) رفت و تا سال [[۱۳۲۴ (خورشیدی)]] در این دبیرستان [[آموزش متوسطه]] دید.
با پایان دبیرستان در همین سال در رشته علوم طبیعی ([[زیست‌شناسی]]) [[دانشگاه تهران]] پذیرفته شد. در همین دوره او نخست با [[جبار باغچهبان]] که طرح [[سوادآموزی در ایران|سوادآموزی]] بزرگسالان را پیش میبرد،میبرد، آشنا شد. حضور در کنار جبار باغچهبان به او اهمیت آموزش سواد پایه را یادآوری کرد. در کنار این کار او به عنوان دانشجوی آزاد به کلاس‌های درس [[محمدباقر هوشیار]] در [[دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران|دانشکده ادبیات]] می‌رفتمیرفت که [[علوم پرورشی]] و اصول آموزش و پرورش درس می‌دادمیداد.
== خروج از ایران ==
تجربه‌هایی که او از این دو استاد به دست آورد سبب شد که تصمیم بگیرد در راهی دانش بیاموزد که علاقه‌اش را داشت. به این سبب از تحصیل در رشته علوم طبیعی انصراف داد و تصمیم گرفت برای آموزش در زمینه علوم پرورشی و [[روانشناسی|روانشناسی]] به [[اروپا]] برود. نخست قصد رفتن به [[سوئد]] را داشت، اما در نهایت در [[پاییز]] [[۱۳۲۵ (خورشیدی)]] وارد [[پاریس]] شد. در این هنگام یک سال از پایان [[جنگ جهانی دوم]] گذشته بود و اروپا ویرانه‌ای با داغ جنگ و گرسنگی بود.
اِراده توران برای آموختن سبب شد که این دشواری‌هادشواریها مانعی در راه هدف او نشود. خود را با وضعیت ناگوار پس از جنگ در اروپا سازگار کرد. با جیره خوراک روزانه زندگی می‌کردمیکرد و حتی در پروژه‌های بازسازی بخش‌های گوناگون اروپا که با همیاری دانشجویان اجرا می‌شدمیشد مشارکت می‌کردمیکرد. با این هدف یک بار به [[بوسنی و هرزگوین]] و یک بار به [[کوه‌های تاترا]] در [[چکسلواکی]] رفت و در بازسازی [[ترابری ریلی|راه‌آهن]] آن مناطق شرکت کرد. این سفرها و دیدن چهره اروپا پس از این جنگ ویرانگر چنان تأثیر عمیقی بر او گذاشت که از همان هنگام به نقش آموزش و پرورش در پاسداری از ارزش‌های انسانی یا ویران کردن آن پی برد. در این دوره او نخست رشته [[روانشناسی تربیتی|روانشناسی تربیتی]] را در [[دانشگاه سوربن]] به پایان رساند و پس از آن رشته آموزش [[پیش‌دبستانی]] را در [[کالج سوونیه]] ادامه داد. او در این دوره این در کلاس‌های درس [[هنری والون]] که با [[ژان پیاژه]] دو روان‌شناسروانشناس پُرآوازه در حوزه [[معرفت‌شناسی]] کودک حضور یافت. موضوع [[نظریه‌های رشد]] [[هنری والون]] و [[ژان پیاژه]] در این دوره حتی در اروپا تازه بودند و میرهادی فرصت کرد که این دیدگاه‌ها را بیاموزد و در ایران به کار ببندد. در همین دوره بود که او در جریان آموزش‌های خود با آموزش‌گران بزرگ اروپا و [[ایالات متحده آمریکا]] همچون [[فردریک فریبل]]، [[یوهان هانریش پستالوزی]]، [[اوید دکرولی]] {{به فرانسوی|Ovide Decroly}}، [[جان دیویی]]، [[سلستین فرنه]] و [[ماریا مونته‌سوری]] آشنا شد. در میان این استادان او بیش از دیگران به روش و رویکرد اوید دکرولی پزشک و آموزش‌گر [[بلژیک|بلژیکی]] گرایش نشان می‌دادمیداد. همچنین در شیوه اداره مدرسه او وابسته به نظریه‌های سلستین فرنه بود.
== برگشت از اروپا و فعالیت‌های پراکنده ==
توران میرهادی در [[زمستان]] [[۱۳۳۰ (خورشیدی)]] به ایران بازگشت. در آن هنگام ایران درگیر کشمکش نیروهای سیاسی و کشورهای قدرتمند جهانی بود و زمینه اجتماعی-سیاسی برای فعالیت‌های فرهنگی مناسب نبود. نخستین کار او در این دوره حضور در [[کودکستان بهار]] و انتقال دانش و تجربه‌هایی بود که در اروپا آموخته بود. پس از چندی نیز در [[دبیرستان نوربخش]] که زمانی در آن درس خوانده بود، به کار آموزش زبان فرانسه پرداخت. اما این‌هااینها او را خورسند نمی‌کردندنمیکردند. در این سال‌هاسالها او مانند بسیاری از جوانان روشنفکر ایرانی که شیفته و نگران سرنوشت ایران بودند خود را درگیر [[نهضت ملی‌شدن نفت|جنبش ملی شدن نفت]] و پیامدهای آن کرده بود. در سال ۱۳۳۱ (خورشیدی) این فعالیت‌ها او را با جوانی به نام سرگرد جعفر وکیلی که از افسران روشنفکر زمانه خود بود آشنا کرد. این آشنایی به ازدواج کشید، اما پس از کودتای نفتی سال ۱۳۳۲ (خورشیدی) با اعدام این افسر جوان رشته زندگی مشترک کوتاه‌شان گسسته شد. میوه این زندگی پسری به نام پیروز است.
== فعالیت در عرصه آموزش و پرورش ==
فعالیت متمرکز میرهادی در عرصه آموزش و پرورش از سال ۱۳۳۴ (خورشیدی) با پایه‌گذاری کودکستان فرهاد آغاز شد. پدر و مادرش پشتیبان‌هایپشتیبانهای بزرگ او در این کار بودند. پدر محل کودکستان را که خانه‌ای خالی بود در اختیار او گذاشت و افزارهای آموزشی مانند نیمکت و غیره را برای او ساخت و مادر با گرفتن پروانه کودکستان به یاری او شتافت. محل این کودکستان ابتدا در خیابان ژاله تهران قرار داشت. طولی نکشید که روش کار میرهادی با استقبال والدین ایرانی روبرو شد و او توانست از سال ۱۳۳۶ (خورشیدی) دبستان فرهاد را در کنار کودکستان پایه بگذارد. از این دوره به بعد همسر دومش [[محسن خمارلو]] همکار و همراه همیشگی او در اداره کودکستان و دبستان شد. مدرسه راهنمایی فرهاد نیز از سال ۱۳۵۰ (خورشیدی) کارش را آغاز کرد. از سال ۱۳۵۶ (خورشیدی) این مجتمع که بیش از ۱۲۰۰ دانش‌آموز داشت در ساختمانی بزرگ در خیابان سهروردی نزدیک سیدخندان به کار ادامه داد. در بیشتر سال‌هایسالهای دهه ۴۰ و ۵۰ مدرسه فرهاد به واحد تجربی تعلیمات عمومی تبدیل شد و پیشرفته‌ترین دیدگاه‌های درون آموزش و پرورش ایران نخست در این مجتمع بررسی و تجربه و در صورت کسب اعتبار در نظام آموزش و پرورش جاری می‌شدمیشد. مدرسه فرهاد از همان آغاز به صورت مختلط اداره می‌شدمیشد.
== از پایه‌گذاران نظام نهاد کودکی در ایران ==
شکل‌گیریشکلگیری [[نظام نهاد کودکی در ایران]] مانند همه کشورهایی که این دوره را پیموده‌اند، فرایندی پیچیده و تودرتو را دربرمی‌گیرددربرمیگیرد. در ایران هسته‌های اولیه این نظام از [[دوره مشروطه]] و با کوشش کوشندگان فرهنگ کودک در عرصه‌های گوناگون، [[بهداشت کودکی]]، [[آموزش و پرورش]]، [[حقوق کودک]]، [[ادبیات کودکان]]، [[زیست افزارهای کودکی]] آغاز شد و در عصر [[پهلوی اول]] با کوشش‌های بعدی کسانی مانند [[جبار باغچهبان]]، [[محمدباقر هوشیار]] و نام‌های بسیار دیگر در عرصه پزشکی و بهداشت و به ویژه [[جنبش زنان در ایران|جنبش زنان]] شکل اولیه خود را به دست آورد.
از [[دهه ۱۳۳۰ (خورشیدی)]] چندین عامل همزمان به شکل‌گیریشکلگیری شتابان این نظام نهادین کمک کردند. نخست گسترش [[جامعه شهری ایران]] و تغییر نسبت جمعیت [[شهرنشینی|شهرنشین]] نسبت به جمعیت [[روستا|روستایی]] بود که روز به روز به سود جامعه شهری تغییر می‌یافتمییافت. در کنار آن با پایه‌گذاری صندوق کودکان سازمان ملل ([[یونیسف]]) که پس از جنگ جهانی دوم برای کمک به کودکان جنگ‌زده پایه‌گذاری شده بود و کم‌کم با دور شدن از سال‌هایسالهای جنگ، [[بهداشت]] و [[آموزش عمومی کودکان]] را هدف می‌گرفتمیگرفت و نقشی که در این زمینه در ایران برعهده گرفته بود، زمینه‌های تحول در درک از نهاد کودکی در جامعه فرهنگی و [[طبقه متوسط]] جامعه جا می‌افتادمیافتاد. همین دگرگونی‌هادگرگونیها سبب شد گروه‌های دانشگاهی و دانش‌آموختگان ایرانی در عرصه‌های گوناگون علوم زیستی و [[علوم انسانی]] عوامل لازم برای استقرار و تثبیت نظام نهاد کودکی را در ایران پیدا کنند.{{سخ}}توران میرهادی در کنار نام‌هایی مانند لیلی ایمن، [[معصومه سهراب]]، [[توران اشتیاقی]] و بسیاری دیگر که بیشتر از زنان دانش‌آموخته و فرهنگی جامعه ایران بودند، در روزگاری که یک سوی آن دولت بود و سوی دیگر آن نهادهای اجتماعی و فرهنگی، نظام نهاد کودکی را پایه می‌ریختهمیریخته و پیش می‌بردندمیبردند. این گروه در عرصه آموزش و پرورش در نقش مشاوران برجسته، به تحول نظام آموزشی کمک می‌رساندندمیرساندند. در عرصه ادبیات کودک، ناشران بزرگ را تشویق به انتشار کتاب‌های کودکان می‌کردندمیکردند. در گفتگو و مشاوره با دولت سرانجام توانستند طرح راه‌اندازی [[کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان]] را که یکی از برجسته‌ترین و کاراترین نهادهای فرهنگی دوره [[محمدرضا پهلوی]] بود، به تصویب برسانند. در عرصه آموزش کودکان روستایی با پایه‌گذاری [[سپاه دانش]] به آموزشیاران این نهاد آموزش و مشاوره می‌دادندمیدادند و با فراگیر شدن [[آموزش ابتدایی]] و راه‌اندازی [[پیک (نشریه)|نشریه‌های پیک]] که شامل [[پیک دانش‌آموز]]، [[پیک معلم]]، و [[پیک خانواده]] بود توانستند محتوای آموزشی را با فعالیت‌های خلاق و فرهنگی پیوند دهند. همچنین این گروه با کار در نشریه‌های سراسری مانند [[روزنامه]] و [[مجله]] و [[رسانه گروهی|رسانه‌های گروهی]] مانند [[رادیو]] و [[تلویزیون]] توانستند اندیشه تغییر نگاه به کودکان را در جامعه بزرگسالان جا بیندازند. تغییر نگاه بزرگسالان به کودکان سبب شد که نیازهای آن‌هاآنها مانند [[بازی]]، [[سرگرمی]] و [[ورزش]] و همچنین [[زیست افزار]]<nowiki/>های ویژه کودکی به رسمیت شناخته شود و در این زمینه بازار گسترده اقتصادی ایجاد شود. همچنین فعالیت گسترده حقوق‌دانانی مانند [[مهرانگیز منوچهریان]] از چند دهه پیش‌تر و [[تاج زمان دانش]] در همین دوره سبب شد که در [[دهه ۱۳۴۰ (خورشیدی)]] [[دادگاه اطفال]] به جای [[دادگاه]] عمومی و [[کانون اصلاح و تربیت]] به جای زندان‌هایزندانهای عمومی و پرورشگاه‌ها به جای [[بنگاه صغار]] بنشیند. اینچنین بود که از نیمه‌های دهه ۴۰ (خورشیدی) به بعد با این کوشش‌ها جامعه ایران اندک‌اندک نگاهش را به کودکان و نیازهای آنان تغییر داد. روندی که همچنان در همه سطوح ادامه دارد.
== ادبیات کودکان و نوجوانان == ▼توران میرهادی دلیل گرایش خود به ادبیات کودکان را علاقه‌ای می‌داند که در کودکی و در خانواده پیدا کرد. دو کتاب به زبان آلمانی به نام [[فیدل استارماتس]] و [[مایا دختر گریزان از کندو]] داستان‌هایی هستند که برای یک عمر روی او تأثیر گذاشتند. داستان اول که سرگذشت پسری در [[جنگ جهانی اول]] است در او روحیه [[صلح‌جویی]] و ضد [[جنگ]] و داستان دوم انگیزه‌های کار برای جامعه را پدید آورد . در کنار این‌ها خدمتکاران خانه برای او افسانه‌های و ترانه‌های عامیانه می‌گفتند که همواره منبع لذت و آگاهی او بودند. میرهادی خود براین باور است که گروهی که به همراه او ادبیات کودکان را در ایران گسترش دادند، همگی در خانواده‌هایی رشد کردند که در آن‌ها کتاب‌هایی برای کودکان وجود داشت.{{سخ}}پس از آن توران میرهادی ادبیات کودکان را هنگامی از جنبه علمی و اجتماعی شناخت که در فرانسه بود. در این کشور و در چارچوب نظام آموزشی به نقش بدون جانشین ادبیات و هنر کودکان در رشد اجتماعی و فرهنگی کودکان پی برد و پس از آن هنگامی که به ایران برگشت، این تجربه‌ها را در قالب گفتگوهایی با دوست دوران نوجوانی خود لیلی ایمن در میان گذاشت. پس از آن از سال [[۱۳۳۲ (خورشیدی)]] این دو در کنار [[آذر رهنما]] (که مجله [[سپیده فردا]] را منتشر می‌کرد) در سال [[۱۳۳۵ (خورشیدی)]] نخستین نمایشگاه کتاب کودک را در [[پردیس هنرهای زیبای دانشگاه تهران|دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران]] برگزار کردند. این نمایشگاه از آن جهت اهمیت دارد که موضوع کمبود کتاب کودک و کتابخانه‌های ویژه کودکان را به جامعه فرهنگی آن روزگار یادآوری کرد. پس از این کار بود که جنبشی در گسترش ادبیات کودکان راه افتاد که تا زمان پایه‌گذاری شورای کتاب کودک در سال [[۱۳۴۱ (خورشیدی)]] به‌طور غیررسمی و پراکنده ادامه یافت.{{سخ}}راه اندازی شورای کتاب کودک در ایران به معنای رسمیت یافتن نهاد ادبیات کودکان در ایران است. از هنگام پایه‌گذاری این نهاد تاکنون که بیش از پنجاه از این رخداد میگذرد، توران میرهادی نقش برجسته‌ای را در هدایت و راهبری ادبیات کودکان ایران در عرصه ملی و بینالمللی داشته‌است. تسلط او به زبان‌های آلمانی، فرانسه و [[زبان انگلیسی|انگلیسی]] او را فراتر از مرزهای ملی برده است و همواره از او چهره‌ای فرامرزی ساخته است. توران میرهادی در سال‌های [[دهه ۱۹۶۰ (میلادی)]] و [[دهه ۱۹۷۰ (میلادی)]] در کنگره‌های بینالمللی ادبیات کودکان و هیئت داوری [[جایزه هانس کریستیان آندرسن]] مشارکت داشته‌است. ▼
▲== ادبیات کودکان و نوجوانان ==
▲توران میرهادی دلیل گرایش خود به ادبیات کودکان را علاقه‌ای می‌داندمیداند که در کودکی و در خانواده پیدا کرد. دو کتاب به زبان آلمانی به نام [[فیدل استارماتس]] و [[مایا دختر گریزان از کندو]] داستان‌هاییداستانهایی هستند که برای یک عمر روی او تأثیر گذاشتند. داستان اول که سرگذشت پسری در [[جنگ جهانی اول]] است در او روحیه [[صلح‌جویی]] و ضد [[جنگ]] و داستان دوم انگیزه‌های کار برای جامعه را پدید آورد . در کنار این‌هااینها خدمتکاران خانه برای او افسانه‌های و ترانه‌های عامیانه می‌گفتندمیگفتند که همواره منبع لذت و آگاهی او بودند. میرهادی خود براین باور است که گروهی که به همراه او ادبیات کودکان را در ایران گسترش دادند، همگی در خانواده‌هایی رشد کردند که در آن‌هاآنها کتاب‌هایی برای کودکان وجود داشت.{{سخ}}پس از آن توران میرهادی ادبیات کودکان را هنگامی از جنبه علمی و اجتماعی شناخت که در فرانسه بود. در این کشور و در چارچوب نظام آموزشی به نقش بدون جانشین ادبیات و هنر کودکان در رشد اجتماعی و فرهنگی کودکان پی برد و پس از آن هنگامی که به ایران برگشت، این تجربه‌ها را در قالب گفتگوهایی با دوست دوران نوجوانی خود لیلی ایمن در میان گذاشت. پس از آن از سال [[۱۳۳۲ (خورشیدی)]] این دو در کنار [[آذر رهنما]] (که مجله [[سپیده فردا]] را منتشر می‌کردمیکرد) در سال [[۱۳۳۵ (خورشیدی)]] نخستین نمایشگاه کتاب کودک را در [[پردیس هنرهای زیبای دانشگاه تهران|دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران]] برگزار کردند. این نمایشگاه از آن جهت اهمیت دارد که موضوع کمبود کتاب کودک و کتابخانه‌های ویژه کودکان را به جامعه فرهنگی آن روزگار یادآوری کرد. پس از این کار بود که جنبشی در گسترش ادبیات کودکان راه افتاد که تا زمان پایه‌گذاری شورای کتاب کودک در سال [[۱۳۴۱ (خورشیدی)]] به‌طور غیررسمی و پراکنده ادامه یافت.{{سخ}}راه اندازی شورای کتاب کودک در ایران به معنای رسمیت یافتن نهاد ادبیات کودکان در ایران است. از هنگام پایه‌گذاری این نهاد تاکنون که بیش از پنجاه از این رخداد میگذرد،میگذرد، توران میرهادی نقش برجسته‌ای را در هدایت و راهبری ادبیات کودکان ایران در عرصه ملی و بین‌المللیبینالمللی داشته‌است. تسلط او به زبان‌هایزبانهای آلمانی، فرانسه و [[زبان انگلیسی|انگلیسی]] او را فراتر از مرزهای ملی برده است و همواره از او چهره‌ای فرامرزی ساخته است. توران میرهادی در سال‌هایسالهای [[دهه ۱۹۶۰ (میلادی)]] و [[دهه ۱۹۷۰ (میلادی)]] در کنگره‌های بین‌المللیبینالمللی ادبیات کودکان و هیئت داوری [[جایزه هانس کریستیان آندرسن]] مشارکت داشته‌است. [[پرونده:International_conference_of_children's_literature_professionals_cooperation,_Tehran,_Iran.jpg|پیوند=https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:International_conference_of_children's_literature_professionals_cooperation,_Tehran,_Iran.jpg|بندانگشتی|[[کنفرانس]] مجمع بینالمللی کارشناسان "ادبیات کودکان در خدمت آشنایی و همکاری جهانی" در [[کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان]] در سال [[۱۳۴۵ (خورشیدی)|۱۳۴۵]]{{سخ}}از چپ به راست: [[محمود کیانوش]]، [[لیلی ایمن|لیلی آهی]]، و توران میرهادی]]
== هدایت و راهبری فرهنگنامه کودکان و نوجوانان ==
ایده فرهنگنامه کودکان و نوجوانان به [[دومین سمینار ملی ادبیات کودکان]] که در سال [[۱۳۴۶ (خورشیدی)]] در [[باشگاه معلمان]] برگزار شد بازمی‌گرددبازمیگردد.<ref>کسانی که جامعه را می‌سازند. صفحهٔ ۵۸.</ref> در این سمینار کسانی چون [[ایرج افشار]]، [[فریدون بدره‌ای]]، [[اسماعیل سعادت]] و توران میرهادی شرکت داشتند. همگی شرکت کنندگان در این سمینار بر تدوین و تألیف فرهنگنامه‌ای بومی که نیازهای کودکان و نوجوانان ایرانی را برآورده سازد، تأکید کردند. توران میرهادی این ایده را همواره در ذهن داشت تا این که در سال [[۱۳۵۸ (خورشیدی)]] حرکت اجرایی برای تألیف و تدوین این اثر ملی با کمک‌های مالی [[محسن خمارلو]] آغاز شد. از آن پس تاکنون هدایت گروه تألیف و تدوین این اثر با توران میرهادی است و در کنار خود کسانی مانند [[نوش‌آفرین انصاری]]، [[ایرج جهانشاهی]]، [[هوشنگ شریف‌زاده]]، [[محمود محمودی]]، اسماعیل سعادت، و [[ایران گرگین]] را داشته‌است.
== درگذشت ==
توران میرهادی در پی [[سکته مغزی]] در شهریور [[۱۳۹۵ (خورشیدی)]] در بیمارستان بستری شد. وی در ۱۸ آبان‌ماهآبانماه ۱۳۹۵ در سن ۸۹ سالگی، درگذشت.<ref>[http://www.bbc.com/persian/iran-37908142 بی‌بی‌سی فارسی: مادر آموزش و پرورش مدرن ایران درگذشت.]</ref>{{سخ}}مراسم خاک‌سپاری او صبح جمعه ۲۱ آبان ۱۳۹۵ با حضور جمع پرشماری از اهالی فرهنگ و هنر در باغ [[خانه هنرمندان ایران]] برگزار شد. سپس پیکر او به [[امامزاده عبدالله (شهرری)]] منتقل شد تا در کنار پسرش، که سال‌هاسالها پیش در جریان [[سیل]] جان خود را از دست داد به خاک سپرده شود.<ref>[http://www.isna.ir/news/95082114567/توران-میرهادی-در-خاک-آرام-گرفت ایسنا: «توران میرهادی» در خاک آرام گرفت]</ref>{{سخ}}در سال [[۱۳۹۶ (خورشیدی)]] و در [[تالار وحدت]] تهران، به یادبود او اجرایی با نام «ادای دین به توران خانم» بر صحنه رفت که [[پردیس خسروی]] کارگردانی و طراحی حرکت آن را بر عهده داشت <ref>[http://www.isna.ir/news/96023120094/ادای-دینی-متفاوت-به-توران-خانم-در-تالار-وحدت "ادای دین به توران میرهادی"-کارگردان پردیس خسروی]</ref>
== کتاب‌شناسی ==
* آن که رفت، آن که آمد. ت‍وران‌م‍ی‍ره‍ادیت‍ورانم‍یره‍ادی (خ‍م‍ارل‍وخ‍م‍ارلو)؛ نقاشی از [[مهرنوش معصومیان]]. تهران: فاطمی (نشر واژه)، ۱۳۷۷.
* تعلیمات اجتماعی تاریخ، جغرافی و تعلیمات دینی چهارم دبستان. توران میرهادی،میرهادی، با همکاری لیلی آهی (ایمن)، ثمینه[[ثمین باغچه بانباغچه‌بان]] (پیرنظر)، علی[[علیاصغر اصغرمهاجر|علیاصغر مهاجر]]. تهران: وزارت فرهنگ، ۱۳۴۳.
* تعلیمات اجتماعی سوم دبستان. توران م‍ی‍ره‍ادیم‍یره‍ادی. تهران: [[سازمان کتاب‌های درسی ایران،ایران]]، وزارت آموزش و پرورش، ۱۳۴۷.
* تعلیمات اجتماعی و چهارم برای کلاس چهارم دبستان. توران میرهادی،میرهادی، با همکاری لیلی آهی (ایمن)، ثمینهثمین باغچه بانباغچه‌بان (پیرنظر)، علی اصغر مهاجر. تهران: وزارت آموزش و پرورش، [بی نا].
* توران م‍ی‍ره‍ادیم‍یره‍ادی. توران م‍ی‍ره‍ادیم‍یره‍ادی. تهران: دیبایه،دیبایه، ۱۳۸۶.
* ج‍س‍ت‍ج‍و در راه‍ه‍ا و روش‍ه‍ای ت‍رب‍ی‍تت‍رب‍یت. توران م‍ی‍ره‍ادیم‍یره‍ادی (خ‍م‍ارل‍وخ‍م‍ارلو). تهران: آتلیه،آتلیه، ۱۳۶۲.
* دو گ‍ف‍ت‍ار: ک‍ت‍اب‍خ‍ان‍هک‍ت‍اب‍خ‍انه آم‍وزش‍گ‍اه‍ی و ن‍ق‍شنق‍ش آن در ای‍ج‍ادایج‍اد ع‍ادت به م‍طال‍ع‍هم‍طالع‍ه. توران خ‍م‍ارل‍وخ‍م‍ارلو (م‍ی‍ره‍ادیم‍یره‍ادی). [بی جا: بی ن‍انا]، ۱۳۵۷.
* راهنمای تدریس کتاب تعلیمات اجتماعی سوم دبستان.]تهران[تهران]: سازمان کتاب‌های درسی ایران، وزارت آموزش و پرورش، ۱۳۵۲.
* ف‍ره‍ن‍گ‍ن‍ام‍هف‍ره‍نگ‍نام‍ه کودکان و ن‍وج‍وان‍اننوج‍وانان. پ‍دیدآورن‍دهپ‍دیدآورنده شورای کتاب کودک؛ زی‍رن‍ظرزیرنظر ت‍وران‌م‍ی‍ره‍ادیت‍ورانم‍یره‍ادی (خ‍م‍ارل‍وخ‍م‍ارلو)، ای‍رجایرج ج‍ه‍ان‍ش‍اه‍یج‍ه‍انش‍اه‍ی. تهران: شرکت ت‍ه‍ی‍هت‍ه‍یه و ن‍ش‍رف‍ره‍ن‍گ‍ن‍ام‍هنش‍رف‍ره‍نگ‍نام‍ه کودکان و نوجوانان،۱۳۷۱نوجوانان،۱۳۷۱ - .
* فهرست کتاب‌های مناسب برای کودکان و نوجوانان. [تهران]: شورای کتاب کودک، ۱۳۴۷.
* کتاب فارسی اول. م‍ول‍ف‍انم‍ولف‍ان: ث‍م‍ی‍ن‍هث‍م‍ینه باغچهبان، [[جهانگیر ش‍م‍س‌آوری؛ش‍م‍س‌آوری|جهانگیر ش‍م‍س‌آوری]]؛ ه‍م‍ک‍اران تورانمیرهادی،تورانمیرهادی، [[یحیی ف‍ی‍وض‍ات؛ف‍ی‍وض‍ات|یحیی ن‍ق‍اش‍یف‍یوض‍ات]]؛ نقاشی از [[م‍ح‍م‍د زمان زمانی،زمانی|م‍ح‍م‍د پ‍روی‍ززم‍ان ک‍لان‍ت‍ری،زمانی]]، نورالدین[[پرویز زری‍نکلانتری]]، ک‍ل‍ک؛[[نورالدین زرین‌کلک]]؛ خ‍طاطی از س‍ی‍ف ال‍ل‍ه[[سیف‌الله ی‍زدان‍ییزدانی]]. تهران: فرانکلین،فرانکلین، وزارت آموزش و پرورش، سپاه دانش،دانش، ۱۳۴۲ ،۱۳۴۴.
* کتاب کار م‍رب‍ی کودک: ب‍رن‍ام‍هب‍رنام‍ه کار س‍الان‍هس‍الانه م‍رب‍ی در م‍ه‍د کودک وک‍ودک‍س‍ت‍ان. ن‍وش‍ت‍هنوش‍ت‍ه توران خ‍م‍ارل‍وخ‍م‍ارلو (م‍ی‍ره‍ادیم‍یره‍ادی). تهران: آگ‍اه، ۱۳۷۰.
* گ‍ذری در ادب‍ی‍اتادب‍یات کودکان. ت‍ال‍ی‍فت‍الیف ل‍ی‍ل‍یلیلی ای‍م‍نایم‍ن (آهی)، توران خ‍م‍ارل‍وخ‍م‍ارلو (م‍ی‍ره‍ادیم‍یره‍ادی)، م‍ه‍دخ‍ت دول‍ت‌آب‍ادیدولت‌آب‍ادی. -- تهران: شورای کتاب کودک، ۱۳۵۷.
* مادر و خ‍اطرات پ‍ن‍ج‍اهپ‍نج‍اه سال زن‍دگ‍یزندگ‍ی در ای‍رانایران. توران م‍ی‍ره‍ادیم‍یره‍ادی و س‍ی‍م‍ی‍ن‌ض‍راب‍یس‍یم‍ینض‍راب‍ی. تهران: ن‍ش‍رنش‍ر ق‍طره، ۱۳۸۳.
== جستارهای وابسته ==
* [[لیلی ایمن]]
== پانویس ==
*[[محمدهادی محمدی]]، ''توران دختر ایران''، [[مؤسسه پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان]]، تهران ۱۳۸۵
*''تاریخ ادبیات کودکان ایران''، جلد پنجم، محمدهادی محمدی، [[زهره قایینی]]، [[نشر چیستا]]، تهران، ۱۳۸۱، ص‌های ۲۱۳ تا ۲۱۷
*''کسانی که جامعه را می‌سازندمیسازند: توران میرهادی، استاد برجسته آموزش و پرورش در ایران''، [[نشر دیبایه]]، تهران، ۱۳۸۶،
*[[ویولت رازق پناه]]، ''زنده باد ایران''، ناشر مؤلف، تهران ۱۳۷۸
* {{یادکرد وب| نشانی = http://www.qudsdaily.com/archive/1386/html/5/1386-05-02/page63.html#3| عنوان = در مراسم تجلیل از بنیانگذار مدرسه فرهاد عنوان شد؛ رقابت، مدارس را از کیفیت می‌اندازد| نویسنده = شالبافان، محمدرضا | تاریخ بازدید = ۱ اکتبر ۲۰۰۸| تاریخ = | ناشر = روزنامه قدس | صفحه = | زبان =}}
| 