ابن مقفع: تفاوت میان نسخه‌ها

|ملیت= ایرانی تبارایرانی‌تبار

در کتاب‌های کهن، زندگی‌نامه‌ای که در خور این شخصیت مشهور باشد، نیامده‌است و نیز تا چندی دو اثر عمده که در واقع تنها منابع مفید دربارهٔ اوست و با اندکی تفصیل به شرح گوشه‌هایی از زندگی اجتماعی و کشمکش‌های سیاسی او پرداخته‌اند، در دسترس نخستین محققان نبود. این دو اثر، عبارتند از ''[[انساب الاشراف]]'' اثر [[احمدبن یحیی بلاذری|بلاذری]] و ''[[الوزراء و الکتاب]]'' اثر [[ابن عبدوس جهشیاری|جهشیاری]].<ref name=":0">{{پک|آذرنوش|زریاب خویی|۱۳۷۰|ک=ابن مقفع|ص=۶۶۲}}</ref> گزارش [[ابن اعثم]] با آنکه بر جهشیاری مقدم است، به سودمندی این دو منبع نیست. با اینهمه بخش اعظم روایات این دو کتاب، با انشایی متفاوت و اندکی اختلاف در [[وفیات الأعیان|''وفیات الاعیان'']] اثر [[ابن خلکان]] گردآمده است و مؤلفان متأخرتر که تقریباً همیشه از او استفاده کرده‌اند، البته در این بخش از روایات از جادهٔ صواب به دور نیافتاده‌اند، اما در بیان جزئیات و ربط حوادث به یکدیگر دچار سرگردانی شده‌اند. نمونهٔ بارز این نقص را در کار گابریلی می‌توان دید.<ref>{{یادکرد ژورنالپک|نام خانوادگی=Gabrieli|نام=F.1931-32|عنوانک=L’opera di Ibn al-Muqaffaʿ|ژورنال=Rivista degli studi orientali|شماره=13|سال=1931-32|صفحه=197-247|زبان=en}}</ref> وی که در ۱۹۳۱–۱۹۳۲ میلادی به تألیف مقالهٔ خود دست زد، در درجهٔ اول، از ''وفیات'' ابن خلکان استفاده‌کرد. سپس توده‌ای از روایات دست دوم که غالباً مشکوک و مورد بحث‌اند را به کار گرفت. پس از آن از آثار کسان دیگری چون [[ابن ندیم]]، [[ابن جوزی]]، [[صلاح‌الدین صفدی|صفدی]]، [[ابوالفرج اصفهانی]]، و [[ابن قتیبه دینوری|ابن قتیبه]] بهره جست. در ۱۹۵۴ میلادی [[دومینیک سورده]]<ref>{{یادکرد ژورنالپک|نام خانوادگی=Sourdel|نام=Dominique1954|پیوند نویسندهک=دومینیک سورده|عنوان=La biographie d'Ibn al-Muqaffaʿ d'après les sources anciennes|ژورنالص=Arabica|شماره=vol. 1, no. 3|سال=1954|صفحه=307-323|زبان=en|پیوند=https://www.jstor.org/stable/4054836}}</ref> که دو منبع اساسی مذکور را یافته‌بود، به تکمیل مقالهٔ گابریلی پرداخت و نظر به توجهی که وی به مسائل تاریخی دارد، توانست از این دو منبع و برخی قراین تاریخی شرح حال نسبتاً روشنی از ابن مقفع به دست دهد.<ref name=":0" />

این نقص، البته در کتاب‌های شرقی نیز آشکار است. از جمله، در مقالهٔ مفصل [[عباس اقبال آشتیانی]]<ref>{{یادکرد ژورنالپک|نام خانوادگی=اقبال آشتیانی|نام=عباس۱۹۲۶|پیوند نویسندهک=عباس اقبال آشتیانی|عنوان=شرح حال عبدالله ابن مقفع|ژورنال=[[کاوه (مجله)|کاوه]]|مکان=برلین|سال=۱۹۲۶}}</ref> جای آن دو منبع خالی است. در شرق، پژوهش دربارهٔ ابن مقفع در حقیقت با همین اثر که در ''[[کاوه (مجله)|مجلهٔ کاوه]]'' منتشر گردید، آغاز شد. اقبال علاوه بر منابع معمول عربی، خاصه ''وفیات'' ابن خلکان، از آثار فارسی کهن، چون ''[[تاریخ طبرستان (ابن اسفندیار)|تاریخ طبرستان]]'' اثر [[ابن اسفندیار]] نیز استفاده‌کرد، اما او دو منبع اصلی (بلاذری و جهشیاری) و چندین اثر دیگر را که بعدها منتشر شد، ندیده‌بود. از این رو، به‌رغم شیوهٔ نیکو در کار تحقیق و بهره‌گیری از پژوهش‌های خاورشناسان، کار او چنان‌که [[مجتبی مینوی|مینوی]] اشاره می‌کند، از نقص خالی نماند. کتاب ''ابن المقفع'' [[خلیل مردم بک]] که ۴ سال بعد یعنی در ۱۹۳۰ میلادی چاپ شد،<ref>{{یادکرد کتابپک|عنوان=ابن المقفع|نام خانوادگی=مردم بک|نام=خلیل|ناشر=مطبعة الاعتدال|سال=۱۹۳۰|مکانک=دمشق|پیوندابن نویسنده=خلیل مردم بکالمقفع}}</ref> چیز عمده‌ای بر اطلاعات گذشت نیفزود. در ''ابن المقفع'' [[محمد سلیم الجندی]] (۱۹۳۶ میلادی) اطلاعات جدید اندک است، اما تحلیل زندگی و آثار ابن مقفع آغاز می‌گردد. [[عبداللطیف حمزه]] عمده‌ترین منابع و نیز کتاب اقبال و منابع فارسی او را دیده و شرح حال نسبتاً خوبی، همراه با تحلیل‌ها و اظهار نظرهای شخصی فراوان ارائه داده‌است<ref>{{یادکرد کتابپک|عنوان=ابن المقفع|نام خانوادگی=حمزه|نام=عبداللطیف۱۹۳۷|ناشرک=دارالفکرابن العربی|سال=۱۹۳۷المقفع}}</ref> و ضمناً به آثار او نیز پرداخته‌است، اما بحث‌های جانبی در اثر او بیشتر است.<ref name=":0" />

در مقالهٔ مفصل [[محمد کرد علی|محمد کردعلی]] (۱۹۴۸ میلادی)، اظهار نظرهای نویسنده بیشتر جلب توجه می‌کند. کتاب ''ابن المقفع'' [[عمر فروخ]] (۱۹۴۹ میلادی) سخن تازه‌ای ندارد. [[حنا فاخوری]] در کتابش، ''تاریخ ادبیات''، مقاله‌ای دارد که با اندکی تغییر در کتاب ''ابن المقفع'' او (۱۹۵۷ میلادی) تکرار شده‌است. [[محمد غفرانی خراسانی]]، ابن مقفع را موضوع رسالهٔ فوق‌لیسانس خود قرار داد و در ۱۹۶۵ میلادی کتابی منتشر ساخت که بی‌گمان بهترین کتابی است که تاکنون در شرق، دربارهٔ ابن مقفع تألیف یافته‌است. وی توانسته‌است تقریباً همهٔ منابع نو و کهنهٔ عربی و فارسی را بررسی کند و به شیوهٔ خود و برحسب نظرات و اعتقادات خود، آن‌ها را در بوتهٔ نقادی افکند. شهامت او، با توجه به اینکه کتابش در [[مصر]] چاپ شده، در ردّ نظرات مشاهیری چون [[طه حسین]] و [[عزام|عزّام]] در خور توجه است.<ref name=":0" />

ظاهراً روزبه در جور (= [[گور (شهر باستانی)|گور]]) که همان [[فیروزآباد]] فارس باشد، زاده شد.<ref>{{پک|Latham|1997|ک=EBN AL-MOQAFFAʿ|ص=39|زبان=en}}</ref> او هنوز کودک بود که با پدرش به [[بصره]] رفت. پدر به تربیتش همت گمارد، ادبا را گرد او جمع می‌آورد، یا او را به مجالس ایشان می‌برد، سپس دو مرد بدوی به نام‌های ابوالغول و ابوالجاموس را که از فصحای عرب بودند و پیوسته به بصره می‌رفتند، به آموزش او گمارد. ابن مقفع علاوه بر دانشِ ظاهراً گسترده‌ای که از [[زبان فارسی میانه|زبان پهلوی]] در فارس کسب کرده‌بود،<ref>{{پک|اقبال آشتیانی|۱۹۲۶|ک=ابن مقفع|ص=۱۰-۱۱۱۰–۱۱}}</ref> عربی را از زبان فصیحان و ادیبان پاکیزه‌زبان عرب چنان آموخت که خود در صف فصیحان نشست. چند نکتهٔ مزاح‌آمیزی که بلاذری به او نسبت داده، بیشتر به توجه او به لغات و فصاحت دلالت دارد.<ref name=":0" />

* [[الأدب الکبیرالصغیر و المنطق]]

* [[میلیة سامی ووشتاتی حسام وعمرانی نوفل|میلیهٔ سامی ووشتاتی حسام وعمرانی نوفل]]

* [[رسالة الصحابة|رسالهٔ الصحابهٔ]]

* {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی۱=آذرنوش|نام۱=آذرتاش|پیوند نویسنده۱=آذرتاش آذرنوش|نام خانوادگی۲=زریاب خویی|نام۲=عباس|پیوند نویسنده۲=عباس زریاب خویی|مقاله=ابن مقفع، ابو محمد|دانشنامه=[[دایرةالمعارف بزرگ اسلامی]]|ویرایش=|جلد=۴|سال=۱۳۷۰|ناشر=[[مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی]]|مکان=تهران|نشانی=https://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/3322|زبان=fa|صفحه=۶۶۲-۶۸۰۶۶۲–۶۸۰}}