علیشیر نوایی: تفاوت میان نسخهها
محتوای حذفشده محتوای افزودهشده
FreshmanBot (بحث | مشارکتها) جز replaced: بوده است ← بودهاست (2)، داشته است ← داشتهاست (2)، شده است ← شدهاست (3)، آنها ← آنها ، کرده است ← کرده با ویرایشگر خودکار فارسی |
|||
خط ۱:
[[پرونده:9o8i9o.jpg|بندانگشتی|امیرعلیشیر نوایی]]
'''میرنظامالدین علیشیر نوائی''' (۸۴۴ ه. ق در [[هرات]] - ۹۰۶ ه. ق) شاعر، دانشمند و سیاستمدار برجسته روزگار فرمانروایی [[تیموریان]] و معاصر [[سلطان حسین بایقرا]] (۸۷۵ – ۹۱۱ ه.ق.)
== زندگی ==
'''امیر علیشیر نوایی''' نام او علیشیر بن غیاث الدین کیچکنه بخشی یا کیچکینه بهادر و ملقب به «نظامالدین» است. او از نامدارترین سیاستمداران و فرهنگمردان روزگار فرمانروایی [تیموریان]به شمار میآید.
او مردی نیکوصفت و دانشمند و شاعر بوده اشعار بسیاری به دو زبان [[فارسی]] و [[ترکی جغتایی]]([[ازبکی]]) دارد به همین جهت مشهور به «'''ذواللسانین'''» بود. تخلص او در اشعار ترکی «نوائی» و در اشعار فارسی «فانی» است. برخی پژوهشگران، به پدیدآوردن آثاری به زبانهای پشتو و عربی توسط او نیز اشاره داشتهاند، با وجود این، مدارکی که بتوان دعاوی این چنینی را با استناد به آنها تأیید کرد تا به امروز یافت
وی در سال ۸۴۴ ه. ق. در [[هرات]] متولد شد و تحصیلات اولیه خود را نزد پدرش کیچکینه بخشی -که از جمله امرای دربار تیموریان بود - کسب کرد و سپس برای ادامه تحصیل به [[سمرقند]] رفت. علیشیر در خردسالی با [[سلطان حسین بایقرا|سلطان حسین میرزا]] همدرس و هممدرسه بود. نوائی از آن پس به منظور تحصیل معارف و کمالات [[خراسان]] و سمرقند و بسیاری از شهرهای دیگر را سیاحت کرد و در آن میان گرفتار فقر و فاقهای سخت شد. با به سلطنت رسیدن [[سلطان حسین بایقرا|سلطان حسین میرزا]] امیر علیشیر بهحکم دوستی دیرینه به نزد او رفت و به گرمی از سوی وی مورد استقبال واقع گردید. آنچه روشن است او در این هنگام از جمله توانمندترین چهرههای سیاسی دربار به شما میآمده است. از جمله مقامها و مناصبی که از سوی [[سلطان حسین بایقرا|سلطان حسین میرزا]] به امیر علیشیر واگذار گردید میتوان به تصدی مقام مهرداری، امارت دیوان اعلی<ref>خواندمیر، غیاث الدین بن همام الدین، مکارم الاخلاق: شرح احوال امیر علیشیر نوایی، مقدمه و تصحیح و تعلیق محمداکبر عشیق، تهران: میراث مکتوب، ۱۳۷۸ ص۹۰–۸۹.</ref> حکومت هرات<ref>نعمتی لیمایی، امیر. بررسی زندگی سیاسی و واکاوی کارنامه علمی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی امیر علیشیر نوایی، تهران: وزارت امور خارجه و مشهد: دانشگاه فردوسی، ۱۳۹۳، ص۴۳.</ref> و حکومت استرآباد.<ref>فرهانی منفرد، مهدی. پیوند سیاست و فرهنگ در عصر زوال تیموریان و ظهور صفویان، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، ۱۳۸۱، ص۱۸۸.</ref> اشاره داشت. با وجود این، گفتنی است امیر علیشیر بیشتر مایل بود تنها ندیم و مشاور سلطان باشد و بدین سبب به تقریب از پذیرش مناصب سیاسی گریزان بود. امیر علیشیر سرانجام به سال ۹۰۶ در شهر هرات درگذشت.<ref>خواندمیر، غیاث الدین بن همام الدین، مکارم الاخلاق: شرح احوال امیر علیشیر نوایی، مقدمه و تصحیح و تعلیق محمداکبر عشیق، تهران: میراث مکتوب، ۱۳۷۸ ص۱۶۲.</ref>
خط ۱۸:
# تاریخ ملوک عجم، به ترکی
# خمسهٔ نوائی، به ترکی که در تقلید و استقبال از [[خمسهٔ نظامی]] و خمسه [[امیرخسرو دهلوی]] سروده و آن پنج مثنوی است به زبان ترکی جغتائی به نامهای: حیرةالابرار، [[لیلی و مجنون]]، فرهاد و شیرین، سبعهٔ سیاره، سد اسکندری یا اسکندرنامه.
# خمسةالمتحیرین، به ترکی و آن رسالهای است در شرح حال عبدالرحمان جامی و با در نظر گرفتن یک مقدمه و یک خاتمه و سه مقاله، بدین نام خوانده
# دیوان ترکی خزائن المعالی؛ که شامل چهار دیوان به نامهای: غرائبالصغر (یا غرائبالنوائب)، نوادرالشباب، بدایع الواسط، و فوائدالکبر میباشد و
# دیوان اشعار فارسی (دیوان فانی). ازجمله مشهورترین اشعار این دیوان مرثیهای است که امیر علیشیر آن را در پی درگذشت مراد و دوست یکرنگ خویش، نورالدین عبدالرحمن جامی، سرود. سرآغاز این مرثیه چنین است: هر دم از انجم دهر جفایی دگر است / هر یک از انجم او داغ بلایی دگر است<ref>نوایی، امیرعلیشیر. دیوان امیر علیشیر نوایی، به اهتمام رکن الدین همایونفرخ، تهران: اساطیر، ۱۳۷۵، ص۳۱۹.</ref>
# سراجالمسلمین. به ترکی
# مثنوی لسانالطیر. به ترکی. مشتمل بر سه هزار و پانصد بیت است. امیر علیشیر این مثنوی را به صورت ترجمه و نظیرهای بر کتاب مشهور منطق الطیر اثر عارف و شاعر پرآوازه قرن هفتم هجری، شیخ فریدالدین عطار نیشابوری، سروده است.<ref name="ReferenceA">نعمتی لیمایی، امیر. بررسی زندگی سیاسی و واکاوی کارنامه علمی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی امیر علیشیر نوایی، تهران: وزارت امور خارجه و مشهد: دانشگاه فردوسی، ۱۳۹۳، ص۱۹۷.</ref> گفتنی است لسان الطیر تنها اثر ترکی امیر علیشیر است که در آن به جای تخلص نوایی از تخلص فانی (تخلص او در اشعار فارسی) سود جسته
# مجالس النفائس. به ترکی. تذکرهای است در شرح حال قریب به سیصد و پنجاه تن از بزرگان و شعرای معاصر خود و دو ترجمه آن در تهران به چاپ رسیده است.<ref>نوایی، امیرعلیشیر. تذکره مجالس النفائس، به سعی و اهتمام علی اصغر حکمت، تهران: کتابخانه منوچهری، ۱۳۶۳.</ref>
# محاکمةاللغتین، به ترکی در مقایسهٔ دو زبان ترکی و فارسی<ref>نوایی، امیرعلیشیر. محاکمة اللغتین، تصحیح و ترجمه دکتر حسین محمدزاده صدیق، تبریز، نشر اختر، ۱۳۸۸.</ref>
# محبوبالقلوب. به ترکی. امیر علیشیر در نگارش این کتاب پرحجم و سترگ که به نثر مسجع نوشته شده و از تکلف و تصنع نیز خارج نیست، از سبک سعدی در گلستان و جامی در بهارستان پیروی کرده و به گفته برخی پژوهندگان، انیس القلوب امیرخسرو دهلوی را نیز از نظر دور
# [[رساله مفردات (در فن معما)]]. به فارسی.<ref>نوایی، امیرعلیشیر. رساله مفردات (در فن معما)، با مقدمه، تصحیح، توضیح و تحشیه دکتر امیر نعمتی لیمایی و مهدی قاسمنیا، تهران: مشکوه دانش، ۱۳۹۴.</ref>
# منشآت ترکی
خط ۳۶:
# رساله تیرانداختن. به ترکی<ref>نعمتی لیمایی، امیر. بررسی زندگی سیاسی و واکاوی کارنامه علمی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی امیر علیشیر نوایی، تهران: وزارت امور خارجه و مشهد: دانشگاه فردوسی، ۱۳۹۳، ص۱۸۲.</ref>
# رساله وقفیه. به ترکی
# زبده التواریخ. امیر علیشیر دست کم در دو کتاب خویش یعنی محاکمه اللغتین<ref>نوایی، امیرعلیشیر. محاکمة اللغتین، تصحیح و ترجمه دکتر حسین محمدزاده صدیق، تبریز، نشر اختر، ۱۳۸۸، ص۸۲</ref> و غرائب الصغر از این اثر خویش یاد
[[پرونده:Navaisuleyman11.JPG|بندانگشتی|300px|صفحهای از دیوان امیر علیشیر در کتابخانه سلیمان قانونی]]
خط ۱۰۲:
== آثار و خدمات عامالمنفعه ==
بررسی و واکاوی عملکرد امیر علیشیر را تنها به حوزههای سیاست و فرهنگ محدود نمیتوان داشت، چرا که تکاپوهای وی در عرصه فعالیتهای عامالمنفعه و امور خیریه اجتماعی نیز بسیار چشمگیر
== پشتیبانی امیر علیشیر نوایی از اهل فرهنگ ==
|