تفسیر کتاب‌الله: تفاوت میان نسخه‌ها
| [نسخهٔ بررسی‌شده] | [نسخهٔ بررسی‌شده] |
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
رحمتی ابهام داشت |
|||
خط ۵۷:
== ویژگی‌ها ==
نویسنده نامی برای این کتاب نگزیده و نام ''تفسیر کتاب‌الله'' یا ''تفسیر کلام‌الله'' از [[ترقیمه]] کتاب اخذ شده‌است.<ref>{{پک|عمادی|۱۳۸۸|ف=مقدمه|ک=تفسیر کتاب‌الله|ص=۱۹–۲۰}}</ref><ref>{{پک|عمادی|ف=جلد نخست تفسیر ابوالفضل دیلمی به کتابت احمد بن سلار کینارودی}}</ref> این تفسیر در دو مجلد است؛ جلد اول از آغاز قرآن تا پایان [[سورهٔ کهف]] و جلد دوم از آغاز [[سورهٔ مریم]] تا آخر قرآن را دربردارد.<ref>{{پک|رحمتی|۱۳۹۴|ف=تفسیر کتاب‌الله و نسخه‌های آن|ک=تاریخ فرهنگی زیدیان|ص=۱۲۰–۱۲۲|رف=تفسیر}}</ref>
=== منابع ===
مطالبی که به عنوان [[تفسیر قرآن]] توسط ابوالفضل دیلمی نوشته شده، بیشتر او را در نقش گردآورنده و گزینش‌کنندهٔ تفاسیر نشان می‌دهد؛ منتهی می‌توان با دقت در چگونگی این گزینش، از عقاید او آگاه شد. وی برای نوشتن ''تفسیر کتاب‌الله'' منابع بسیاری را مطالعه کرده و نظرات خود را نیز بر آن افزوده‌است.<ref>{{پک|عمادی|۱۳۸۸|ف=مقدمه|ک=تفسیر کتاب‌الله|ص=۱۹–۲۰}}</ref> منابع مورد رجوع ابوالفضل دیلمی بسیار متعدد بودند و او از آثاری کهن تا متأخر استفاده کرده. این منابع شامل آثار تفسیری، کلامی و ادبی هستند که برخی مشهور و شناخته‌شده‌اند و برخی دیگر ناشناخته و مفقود هستند. برخی از منابع توسط علمای زیدی دیلمان و طبرستان نوشته شده‌اند که امروزه وجود ندارند و مفقود شده‌اند؛ مانند ''تفسیر ناصر للحق'' اثر [[ناصر کبیر]]، ''تفسیر خواجه بانصر'' و ''شرح المفصّل'' اثر شخصی به نام متکازینی. در این میان نقل‌های دیلمی از ''تفسیر ناصر للحق'' بیشتر هستند و دارای اهمیت وافری می‌باشند.<ref>{{پک|عمادی|۱۳۸۸|ف=مقدمه|ک=تفسیر کتاب‌الله|ص=۲۴}}</ref>
از منابع تفسیری که نویسنده از آن نقل کرده، ''[[تفسیر کشاف]]'' اثر [[زمخشری]] است،<ref>{{پک|رحمتی|۱۳۹۴|ف=تفسیر کتاب‌الله و نسخه‌های آن|ک=تاریخ فرهنگی زیدیان|ص=۱۲۰–۱۲۲|رف=تفسیر}}</ref> که به علت معتزلی بودنش مورد توجه خاص زیدیان معتزلی نیز قرار داشته.<ref>{{پک|عمادی|۱۳۸۸|ف=مقدمه|ک=تفسیر کتاب‌الله|ص=۲۳}}</ref> ''تفسیر کشاف'' اصلی‌ترین منبع برای ابوالفضل دیلمی بوده و تقریباً در هر برگ به این کتاب به شکل‌هایی از قبیل «ذکر جارالله»، «ذکر ج» و «ج» ارجاع شده‌است. همچنین برخی آثار شناخته‌شده که امروزه در دسترس هستند، مانند ''[[تفسیر مجمع البیان]]'' اثر [[فضل بن حسن طبرسی]]، ''[[تفسیر کبیر|مفاتیج الغیب]]'' اثر [[فخر رازی]]، ''[[تفسیر الکشف و البیان عن تفسیر القرآن|الکشف و البیان]]'' اثر [[ابواسحاق احمد ثعلبی]] در میان منابع این کتاب قرار دارند. ''التهذیب'' اثر [[حاکم جشمی]] نیز تفسیری زیدی-معتزلی است که در پنج جلد نوشته شده و دیلمی به آن استناد می‌کند.<ref>{{پک|عمادی|۱۳۸۸|ف=مقدمه|ک=تفسیر کتاب‌الله|ص=۲۴}}</ref> علاوه بر این، [[محمدتقی دانش‌پژوه]] از تفسیرهای [[المؤید بالله]]، [[جصاص|ابوبکر رازی]] و [[واحدی]] نیز به عنوان منابع این کتاب یاد کرده‌است.<ref>{{پک|عمادی|۱۳۸۸|ف=مقدمه|ک=تفسیر کتاب‌الله|ص=۱۶}}</ref>
==== مضمون ====
خط ۷۳:
=== شیوهٔ کتابت ===
[[پرونده:Al-Kefayat fi-elm al-erab.png|بندانگشتی|200پیکسل|برگی از ترجمه کتاب ''الکفایة فی علم الاعراب'' که در آن شعری به زبان طبری آورده شده‌است.<ref>{{پک|ذبیحی|ک= اشعار طبری در نسخهٔ خطی الکفایة فی علم الاعراب|ص=۳۵–۳۸}}</ref>]]
شیوهٔ کتابت آن نیز به گونه‌ای است که در وسط صفحه آیات قرآن به خطی درشت کتابت شده و در حواشی بالا، یکی از طرفین و پایین آن مطالبی تفسیری آمده‌است. مطالب در ستون‌هایی آمده، ستون اول متن آیات با ترجمه، ستون دوم تفاسیر و ستون‌های بعدی جزئیات تفاسیر هستند. با کشیدن خطی، توضیحات هر واژه‌ای از قرآن به خود آن واژه متصل شده‌است.<ref>{{پک|رحمتی|۱۳۹۴|ف=تفسیر کتاب‌الله و نسخه‌های آن|ک=تاریخ فرهنگی زیدیان|ص=۱۲۰–۱۲۲|رف=تفسیر}}</ref><ref>{{پک|عمادی|۱۳۸۸|ف=مقدمه|ک=تفسیر کتاب‌الله|ص=۱۸}}</ref>
[[آقا بزرگ تهرانی]] (که به نسخه‌ای در نجف دسترسی داشت) در ''[[الذریعة الی تصانیف الشیعة]]'' همین مطالب را آورده‌است و در توضیح ابوالفضل دیلمی می‌گوید «در نسخه‌های خطی قرآن زیدیه شمال، هر صفحه به سه یا چهار ستون تقسیم شده و در ستون‌های نخست آیات با ترجمه طبری آمده‌اند و در ستون بعدی تفسیر آیات می‌آید و در ستون‌های بعد از آن حواشی و توضیحات دیگری دربارهٔ تفاسیر آورده شده‌است و این تفاسیر با خطوطی به آیات مرتبط می‌شوند.»<ref>{{پک|رحمتی|۱۳۹۴|ف=جوامع زیدی ایران|ک=تاریخ فرهنگی زیدیان|ص=۵۴–۵۷|رف=جوامع}}</ref>
همان‌طور که گفته شد، در اطراف هر برگ، تعلیقاتی نوشته‌اند که با خطی به محلی در میان آیات متصل شده، که نشان‌دهندهٔ [[تدریس|درسی]] بودن تفسیر اخیر است و تعلیقات مذکور در حقیقت مطالب بیان شده در هنگام تدریس تفسیر است. شکل نگارش خاص تفسیر اخیر یعنی نگارش قرآن در وسط صفحه که تقریباً بخش اعظمی از هر صفحه را به خود اختصاص داده، باعث شده تا برخی از نسخه‌های موجود تفسیر توسط فهرست‌نگاران کتابخانه‌ها به عنوان قرآن معرفی شود؛ همچنین کثرت مطالب نقل شده از ''کشاف'' که می‌توان تفسیر اخیر را گزیده‌ای زیدی از آن دانست، دیگر خصلت ''تفسیر کتاب‌الله'' است که باعث شده تا برخی نسخه‌های آن به عنوان تحریری البته تا حدی متفاوت از ''تفسیر کشاف'' معرفی شود.<ref>{{پک|رحمتی|۱۳۹۴|ف=تفسیر کتاب‌الله و نسخه‌های آن|ک=تاریخ فرهنگی زیدیان|ص=۱۲۰–۱۲۲|رف=تفسیر}}</ref>
==== آثار دارای شیوهٔ کتابت مشابه ====
نسخه‌های برجای مانده از این تفسیر، همگی از قرن نهم یا اوایل قرن دهم هستند و به یک شکل، شیوه و اندازه کتابت شده‌اند. همگی این نسخه‌ها متعلق به یک «سنت کتابت» هستند.<ref>{{پک|عمادی|۱۳۸۸|ف=مقدمه|ک=تفسیر کتاب‌الله|ص=۲۳}}</ref> این روش صفحه‌آرایی مختص به این کتاب نیست و آثار زیدی دیگری نیز در شرق گیلان و غرب مازندران از قرون نهم و دهم میلادی به همین شکل تعلیق‌نویسی و تفسیر شدند. این روش به خصوص در میان پیروان [[ناصریه (مذهب)|ناصریه]] رواج داشته‌است.<ref>{{پک|قوجائی خامنه|موسوی‌نژاد|پاییز ۱۳۹۵|ف=معرفی تفسیر کتاب‌الله|ک=مطالعات تقریبی مذاهب|ص=۵۶}}</ref>
گویا این روش تعلیق‌نویسی در میان زیدیان گسترش یافته.<ref>{{پک|رحمتی|۱۳۹۴|ف=جوامع زیدی ایران|ک=تاریخ فرهنگی زیدیان|ص=۵۴–۵۷|رف=جوامع}}</ref> کتاب ''الکفایة فی علم الاعراب'' اثر [[ضیاءالدین مکی]] (شاگرد [[جارالله زمخشری]]) با این روش کتابت در سه نسخه باقی مانده. مجموعه‌ای شامل ''الإبانة'' اثر شخصی به نام ابوجعفر محمد هوسمی در این سبک کتابت وجود دارد که شامل مسائل فقهی مذهب ناصریه و برخی مطالب پراکنده دیگر در آغاز آن است.<ref>{{پک|عمادی|۱۳۸۸|ف=مقدمه|ک=تفسیر کتاب‌الله|ص=۲۳}}</ref> ''[[مقامات حریری]]'' نوشتهٔ [[قاسم بن علی حریری]] نیز از ترجمه‌های عربی به طبری دیگری است که حائز اهمیت است.<ref>{{پک|برجیان|۱۳۸۸|ف=ترجمه‌های طبری از عربی|ص=۱۴–۱۵}}</ref> همچنین محمدکاظم رحمتی، مورخ معاصر، نسخه‌هایی از ''[[نهج البلاغه]]'' نگاشته شده توسط عالمان زیدی [[نیشابور]] را با کمک شیوهٔ کتابت مذکور شناسایی کرده‌است که در قرن ششم هجری نوشته شده.<ref>{{پک|رحمتی|ف=تفسیر کتاب الله و نسخه‌های آن|رف=مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی}}</ref>
[[File:Tapurian_Qur'an_(Al-Kusar).PNG|300px|thumb|stack|right|تصویری از برگهٔ سورهٔ کوثر در ''تفسیر کتاب‌الله'']]
خط ۹۲:
=== نسخه‌های موجود در مجلس ===
[[پرونده:Abolfazl deylami ii.png|بندانگشتی|380پیکسل|دو برگ از نسخهٔ ۴۰۲۸ کتابخانهٔ مجلس]]
نسخهٔ شمارهٔ ۱۲۲۷۸ کتابخانهٔ مجلس جلد اول ''تفسیر کتاب‌الله'' است. در انتهای این نسخه نیز افتادگی وجود دارد و تفسیر [[سوره کهف]] نیمه‌کاره است.<ref>{{پک|رحمتی|۱۳۹۴|ف=تفسیر کتاب‌الله و نسخه‌های آن|ک=تاریخ فرهنگی زیدیان|ص=۱۲۳–۱۲۵|رف=تفسیر}}</ref> این نسخه دارای ۳۱۸ صفحه در جلد مقوایی عطف تیماج است و قطع ۱۹×۲۷٫۵ سانتی‌متری دارد و تاریخی در آن ذکر نشده‌است.<ref>{{پک|برجیان|۱۳۸۸|ف=ترجمه‌های طبری از عربی|ص=۱۶–۱۷}}</ref> در قرن نهم یا دهم هجری کتابت شده<ref>{{پک|عمادی|۱۳۸۸|ف=مقدمه|ک=تفسیر کتاب‌الله|ص=۲۰}}</ref> و جایی از آن نام کاتب «شمس‌الدین خادم» ذکر شده‌است.<ref>{{پک|عمادی|۱۳۸۸|ف=مقدمه|ک=تفسیر کتاب‌الله|ص=۳۲}}</ref>
نسخهٔ شمارهٔ ۴۰۲۸ کتابخانهٔ مجلس که تنها جلد دوم کتاب در آن است و از [[سورهٔ مریم]] تا تفسیر آیهٔ نخست از [[سوره فلق]] است. گویا این نسخه دارای افتادگی است.<ref>{{پک|رحمتی|۱۳۹۴|ف=تفسیر کتاب‌الله و نسخه‌های آن|ک=تاریخ فرهنگی زیدیان|ص=۱۲۳–۱۲۵|رف=تفسیر}}</ref>
نسخهٔ دیگری از جلد دوم ([[سورهٔ مریم]] تا آخر) نیز با ترجمه فارسی و طبری کهن به شمارهٔ ۱۷۹۸۲ در مجلس نگهداری می‌شود.<ref>{{پک|برجیان|۱۳۸۸|ف=ترجمه زیدی قرآن به زبان طبری|ص=۱۰۵}}</ref> این نسخه ۳۸۸ برگ دارد و صحافی چرم بر آن نهاده‌اند. بخشی بزرگی از این جلد تفسیرهایی به زبان عربی است.<ref>{{پک|برجیان|۱۳۸۸|ف=ترجمه‌های طبری از عربی|ص=۱۶–۱۷}}</ref> کاتب این جلد شخصی به نام «احمد بن تائب سلار بن محمد کینارودی» است و در پنجشنبه مورخ ۱۵ رمضان ۸۹۰ هجری کار نگارش آن به پایان رسیده‌است. او این اثر را برای شخصی به نام «حاجی بن فقیه محمد بن نماور تنهجانی» نوشته بود.<ref>{{پک|عمادی|۱۳۸۸|ف=مقدمه|ک=تفسیر کتاب‌الله|ص=۳۲}}</ref> در دو برگ ابتدایی این نسخه یادداشت‌هایی وجود دارد که برگ نخست آن را شخصی به نام «محمد صالح غروی» نوشته؛ این یادداشت اطلاعات مفیدی دربارهٔ [[ناصر کبیر]] و [[داعی کبیر]]، دو حاکم [[علویان طبرستان]]، ارائه می‌دهد و احتمالاً از منبع زیدی دیگری استخراج شده‌است. همچنین کاتبان دیگری نیز در جای‌جای این نسخه یادداشت‌های پراکنده‌ای گذاشته‌اند.<ref>{{پک|رحمتی|۱۳۹۴|ف=تفسیر کتاب‌الله و نسخه‌های آن|ک=تاریخ فرهنگی زیدیان|ص=۱۲۳–۱۲۵|رف=تفسیر}}</ref>
''[[شهاب الدین نجفی مرعشی|شهاب‌الدین حسینی نجفی مرعشی]]'' پشت جلد نسخهٔ ۱۷۹۸۲ نوشته‌است: «آنچه به نظر حقیر آمد، پس از ملاحظهٔ بسیار مختصر: در حواشی آیات شریفه تفسیری است ملتقط از [[زمخشری|کشاف]]، [[ناصرالدین عبدالله بیضاوی|بیضاوی]]، تفسیر [[ناصر کبیر]]، از ائمهٔ زیدیهٔ جد مادری سید مرتضی، تفسیر [[ابواسحاق ثعلبی]]، تفسیر سُدّی و کسی که تفسیر به امر او نوشته شد، اسمش ملا حاجی پسر فقیه مازندرانی دیلمی، از اعلام زیدیه می‌باشد. آنچه به نظر حقیر می‌رسد، تفسیر تألیف علامه بحّاثه شیخ [[ملا مجدالدین|مجدالدین مازندرانی]] است از اعلام زیدیه که در حدود سنه ۷۰۰ فوت شد (والعلم عندالله). نفاست نسخه از حیث قدم و مشتمل بودن بر لغات مازندرانی است و علاوه مشتمل است بر کلمات بعضی از علما زیدیه در تفسیر آیات شریفه قرآن»<ref>{{پک|برجیان|۱۳۸۸|ف=ترجمه زیدی قرآن به زبان طبری|ص=۱۰۵}}</ref>
خط ۱۰۴:
=== دیگر نسخه‌ها ===
[[پرونده:Tapurian Qur'an (Al-Qadr).PNG|190px|بندانگشتی|راست| سورهٔ [[قدر (سوره)|قدر]] در نسخهٔ شمارهٔ ۱۷۹۸۲]]
نسخه‌ای از جلد اول ''تفسیر کتاب‌الله'' به شمارهٔ ۲۷۷ در [[کتابخانه و موزه ملی ملک|کتابخانهٔ ملک]] وجود دارد که هم ابتدا و هم انتهای آن افتادگی‌هایی دارند.<ref>{{پک|رحمتی|۱۳۹۴|ف=تفسیر کتاب‌الله و نسخه‌های آن|ک=تاریخ فرهنگی زیدیان|ص=۱۲۳–۱۲۵|رف=تفسیر}}</ref> این نسخه در آغاز قرن دهم هجری به خط نسخ در ۳۵۶ برگ ۲۹×۲۱٫۷ سانتی‌متری نوشته شده‌است.<ref>{{پک|عمادی|۱۳۸۸|ف=مقدمه|ک=تفسیر کتاب‌الله|ص=۱۹–۲۰}}</ref>
نسخه‌ای هم در کتابخانهٔ مغنیساگل شهر [[مغنیسا]]، در [[آیدین]] [[ترکیه]]، موجود است. این نسخه از جلد دوم است و حاشیه‌هایی دربارهٔ رخدادهای تاریخی و مالکان این نسخه را تشریح کرده‌اند. محمدتقی دانش‌پژوه در ''فهرست میکروفیلم‌های کتابخانهٔ مرکزی دانشگاه تهران'' تمامی این حاشیه‌نویسی‌ها به [[زبان عربی]] را آورده‌است.<ref>{{پک|رحمتی|۱۳۹۴|ف=تفسیر کتاب‌الله و نسخه‌های آن|ک=تاریخ فرهنگی زیدیان|ص=۱۲۳–۱۲۵|رف=تفسیر}}</ref> این جلد به شمارهٔ Ketablike 127 در ۴۱۲ برگ به خط نسخ و متعلق به قرن نهم هجری است. این جلد در مدرسهٔ فقیه محمد تلجانی، واقع در روستایی به نام «سنگرپشت»، کتابت شده و در سیاماه [[تقویم طبری]] در سال ۸۹۹ و در یک روز جمعه به پایان رسیده.<ref>{{پک|عمادی|۱۳۸۸|ف=مقدمه|ک=تفسیر کتاب‌الله|ص=۱۹–۲۲}}</ref>
نسخه‌ای از جلد دوم این تفسیر در [[ساری]] نزد خاندان سورتیجی نگهداری می‌شود. این نسخه که حبیب برجیان از آن یاد کرده، دارای ۲۵۰ صفحه با قطع ۲۰×۳۰ است. این جلد بیش از یک‌سوم قرآن را شامل می‌شود و برخی آیات پایانی را در برندارد.<ref>{{پک|برجیان|۱۳۸۸|ف=ترجمه‌های طبری از عربی|ص=۱۴–۱۵}}</ref>
خط ۱۱۸:
نسخهٔ موجود در [[کتابخانه آستان قدس رضوی|کتابخانهٔ آستان قدس رضوی]] در [[مشهد]]، به شمارهٔ ۲۱۳۹۳ که کتابتش را «احمد بن سلار کینارودی»، برای «نورالله بن علی اشکوری» در پنجشنبه ۷ رمضان سال ۸۸۹، انجام داده. این دومین نسخه‌ای است که توسط کینارودی کتابت شده و نسخهٔ ۱۷۹۸۲ کتابخانهٔ مجلس هم توسط او نوشته شده. اما کسی که سفارش کتابت را انجام داده، متفاوت است. نسخهٔ مشهد مجلد دوم کتاب را شامل می‌شود و یک سال پس از جلد اول آن نوشته شده.<ref>{{پک|عمادی|ف=جلد نخست تفسیر ابوالفضل دیلمی به کتابت احمد بن سلار کینارودی}}</ref>
شمارهٔ ۶۲ و ۶۳ در کتابخانهٔ فرید بن عبدالوهاب تنکابنی در شهر [[رامسر]]. به دلیل ناقص بودن ابتدا و انتهای شمارهٔ ۶۲ (فنخا، ج ۸، ص ۵۴۲)، مشخص نشد که این نسخه از کدام جلد ''تفسیر کتاب‌الله'' است؛ ولی شمارهٔ ۶۳ (فنخا، ج ۸، ص ۵۵۱) جلد دوم تفسیر است.<ref>{{پک|رحمتی|ف=تفسیر کتاب الله و نسخه‌های آن|رف=مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی}}</ref>
شمارهٔ ۱۲۵۶۶ (فهرست، ج ۳۱، ص ۶۵۱) در [[کتابخانه آیت الله مرعشی]]، که جلد دوم ''تفسیر کتاب‌الله'' است.<ref>{{پک|رحمتی|ف=تفسیر کتاب الله و نسخه‌های آن|رف=مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی}}</ref>
کتابخانهٔ مرحوم آیت الله نجومی کرمانشاهی که مشتمل بر جلد اول تفسیر است و کاتب آن «برهان بن حسین بن حسن» ذکر شده و تاریخ پایان کتابت چهارشنبه ۱۰ محرم ۸۹۶ است. نسخهٔ اخیر دارای حاشیه‌نویسی‌هایی می‌باشد.<ref>{{پک|رحمتی|ف=تفسیر کتاب الله و نسخه‌های آن|رف=مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی}}</ref>
== در زبان‌شناسی ==
خط ۲۰۷:
* {{یادکرد کتاب | نام خانوادگی = رحمتی| نام = محمد کاظم| پیوند نویسنده = | فصل = تفسیر کتاب‌الله و نسخه‌های آن | عنوان = چند جُستار در تاریخ فرهنگی زیدیان طبرستان| ref = تفسیر | جلد = | سال = ۱۳۹۴| ناشر =شب افروز |مکان = | شابک = ۹۷۸–۶۰۰–۹۴۸۴۲–۸–۷ | صفحه = | نشانی= http://manuscripts.ir/fa/majale/90-news/مقالات/2264-تفسیر-کتاب-الله-و-نسخه-های-آن|بازبینی= ۹-۲-۲۰۱۸ |نشانی بایگانی= https://web.archive.org/web/20180902084332/http://manuscripts.ir/fa/majale/90-news/مقالات/2264-تفسیر-کتاب-الله-و-نسخه-های-آن|تاریخ بایگانی= ۹-۲-۲۰۱۸|کد زبان= fa}} <small><small>''(نسخه آنلاین دقیقاً با نسخه چاپی یکی نبوده و برای دسترسی آسان قرار داده شده)''</small></small>
* {{یادکرد کتاب | نام خانوادگی = رحمتی| نام = محمد کاظم| همان = بله | فصل = نکاتی دربارهٔ جوامع زیدی ایران در قرون ششم تا دهم هجری | عنوان = چند جُستار در تاریخ فرهنگی زیدیان طبرستان| ref = جوامع | جلد = | سال = ۱۳۹۴| ناشر =شب افروز |مکان = | شابک = ۹۷۸–۶۰۰–۹۴۸۴۲–۸–۷ | صفحه = | پیوند =}}
* {{یادکرد وب | عنوان =تفسیر کتاب الله و نسخه‌های آن | ناشر = مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی| نشانی = https://cgie.org.ir/fa/news/84088 |نام خانوادگی = رحمتی| نام = محمد کاظم| همان = بله|تاریخ=۱۳۹۴/۱۰/۶|رف=مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی}}
* {{یادکرد ژورنال | نام خانوادگی = ذبیحی| نام = علی | پیوند نویسنده = | عنوان = اشعار طبری در نسخهٔ خطی الکفایة فی علم الاعراب| ژورنال = دوماهنامهٔ گزارش میراث | شماره = ۳–۴ | مکان = تهران | سال = ۱۳۹۳}}
* {{یادکرد کتاب | نام خانوادگی = عمادی| نام = سید محمد| پیوند نویسنده = | فصل = مقدمه | عنوان = تفسیر کتاب‌الله| ترجمه = | جلد = | سال = ۱۳۸۸| ناشر =کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی|مکان = تهران | شابک = ۹۷۸–۶۰۰–۵۵۹۴–۴۶–۱| صفحه = | پیوند =}}
| |||