جنبش جنوب ایران: تفاوت میان نسخه‌ها

جنبش مردم جنوب بخصوص توسط مبارزان تنگستان، دشتی و دشتستان در عهد [[قاجاریان|دوره قاجار]] بویژهبه ویژه عصر [[ناصرالدین شاه|ناصری]] در مقابله با نیروهای مهاجم [[بریتانیا]] با تاثیرگذاریتأثیرگذاری از مسئله [[هرات]] شکل یافت. در دوره [[مشروطیت]] نقش مشروطه خواهی و آزادی طلبی داشت و در زمان [[رضاشاه]] در مبارزه با حکومت مرکزی و مقابله با [[پلیس جنوب]] فعال بود.

جنوب ایران بخصوص استان بوشهر در تحولات دو سدهٔ اخیر در چهار نوبت مورد هجوم نیروهای انگلیسی در سال‌های ۱۸۳۷، ۱۸۵۶، ۱۹۰۹ و ۱۹۱۵ میلادی قرار گرفت. پیش از آن پرتغال‌ی هاپرتغال‌ی‌ها در قرن شانزدهم بعنوانبه عنوان اولین یورش کنندگان در [[بندر ریگ]] و در فاصله ماه‌های آوریل تا ژوئیه ۱۵۱۹م در ری‌شهر حضور یافتند. سپس تصرف جزیرهٔ خارگ توسط هلندی‌ها در سال ۱۷۵۳م اتفاق افتاد که در هر کدام از مراحل یاد شده با مقاومت نیروهای مردمی جنوب همراه بوده‌است.

«دریابیگی هوشیارانه سید اهرمی را در فشار گذاشت. سید هم به خیال رسیدن کمک در خانه خود متحصن و حصاری شد و به وسیله نامه از دلواریها و دشتستانیها خواستار کمک گردید. دریابیگی ناچار دستور داد خانه او را به توپ بسته و او را از تحصن خارج و دستگیر سازند. پس از ویرانی خانه از صدمت توپ، مردم که اتلاف وجوه گمرک را مغایر حیثیت انقلابی خود می‌دانستند سید را در میان گرفته و شخصی به نام «سید غریب» با دار و دسته‌اش او را در کوچه و بازار گردانیدند. هنگامی که مأمورین «انجمن» برای نجات او آمدند و از دست مردم عصبانی که عده اوباش و اراذل هم قاطی آنهاآن‌ها شده بودند نجاتش دادند، به جای این که اوامر زعماء را اطاعت و خود را در اختیار انجمن قرار دهد از دست نجات‌دهندگان فرار کرد و به زیر بیرق کنسولگری انگلیس گریخت و آن‌جا «بست» نشست.»<ref>[http://www.noormags.ir/view/fa/SearchResultArticle?txt=دریابیگی&avd=0&AID=185366&num=5 نمایش صفحات نتایج<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات -->]</ref>

در همین زمان علماء و مجتهدین مقیم «[[نجف]]» و «[[کربلا]]» از جمله آیت‌الله شیرازی طی فتواهای جداگانه‌ای علیه [[بریتانیا]] اعلام جهاد کردند. [[رئیس علی دلواری]] در راس قوای تنگستانی با همراهی [[خالوحسین بردخونی]] در راس قوای دشتی، [[شیخ حسین خان چاه کوتاهی]] و [[زایرخضرخان اهرمی]] علیه اشغالگران به نبرد پرداختند. در ۳ شوال/ ۱۳ اوت انگلیسی‌ها عملیات حمله به [[دلوار]] را آغاز کردند. نیروهای تنگستانی و دشتی دست به شبیخون علیه انگلیسی‌ها زدند و تلفات به آنان وارد آوردند؛ و آنهاآن‌ها را مجبور به عقب‌نشینی کردند. در ۱۲ شهریور ۱۲۹۴ خورشیدی، شب ۲۳ شوال ۱۳۳۳. ق (۳ سپتامبر ۱۹۱۵) رئیسعلی دلواری در یک حملهٔ شبانه که به مواضع دشمن (انگلیسی‌ها) در منطقه «[[تنگک صفر]]» توسط یکی از خودی‌های خائن از پشت موردهدف گلوله قرار گرفت و شهید شد.

پس از کشته شدن رئیسعلی دلواری برای آزادی بوشهر جنگ در منطقهٔ «[[کوه‌کزی]]» نزدیکی بوشهر، ادامه یافت. در جنگ کوه‌کزی مجاهدان از جمله زائر خضرخان، شیخ حسین خان چاهکوتاهی و خالوحسین از خود شجاعت و دلاوری فراوانی نشان داند. در این جنگ و گریز هرچند ابتدا همراه با عقب‌نشینی نیروهای مهاجم انگلیسی بود اما عاقبت مجاهدان مجبور به عقب‌نشینی شدند. عبدالحسین فرزند شیخ حسین خان کشته شد و خالوحسین در حال نبرد از ناحیه ران و بازو به شدت مجروح شد. در این حال فشنگ‌های خالوحسین نیز به اتمام رسید و او توسط انگلیسی‌ها دستگیر شد. بلافاصله پس از جنگ [[کوه کزی]] شایعه کشته شدن خالوحسین در جنگ، در سرتاسر جنوب و حتی روزنامه‌های [[شیراز]] و [[تهران]] انتشار یافت. روزنامه «[[روزنامه رعد|رعد]]» به سردبیری «[[سید ضیاءالدین طباطبائی]]»، نیز در ستون اخبار داخلی کشور با استناد به تلگراف‌های رسیده از برازجان به [[وزارت داخله]]، خبر کشته شدن [[خالوحسین دشتی|خالو]] را منتشر کرد. امااین خبر زود تکذیب شد. انگلیسی‌ها پس از محاکمه خالوحسین او را به بوشهر بردند و سوار کشتی نظامی کردندنظامی‌کردند و به شهر «[[بصره]]» انتقال دادند.

به دنبال بازداشت [[لیسترمان|دکتر لیسترمان]] [[کنسول|قنسول]] [[آلمان]] در بوشهر و بازداشت و تبعید ۱۴ نفر از احرار بوشهر و اسارت خالوحسین، مجاهدین «[[حزب دموکرات فارس]]» به رهبری «[[اورعلیقان خان پسیان]]» در روز دوم محرم ۱۳۳۴ ق. (۱۰ نوامبر ۱۹۱۵ م) کودتایی در شیراز ترتیب داده و در اولین اقدام «[[فردیک اکنورد]]» کنسول بریتانیا در [[استان فارس|فارس]] همراه چند نفر زن و مردانگلیسی را اسیر کردند که نزد شیخ‌حسین‌خان و زایر خضرخان به اهرم فرستاده شدند. انگلیسی‌ها از شنیدن این خبر آشفته شدند و خود را مهیای حمله به اهرم کردند ولی بعد از مدتی مذاکراتی بین انگلیسی‌ها و سران تنگستان برای آزادی به طوربه‌طور رسمی آغاز شد.

۱ــ استرداد اسرای تنگستانی و دشتی که در جنگ گرفتار شده بودند، از جمله خالو حسین دشتی و هر کس دیگری که انگلیسی‌ها در اختیار داشتند‌داشتند.

سرانجام شیخ‌حسین‌خان، خسته از این همه جنگ و گریز، در شعبان ۱۳۳۸ به اتفاق چند تن از یارانش برای ارسال تلگرام و کسب تکلیف از مرکز، به باغی در نزدیکی چاه‌کوتاه رفت در آنجا تفنگچیان انگلیسی و پلیس جنوب وی و همراهانش را محاصره و به آنهاآن‌ها حمله کردند. شیخ‌حسین‌خان پس از مدتی مقاومت از پای در آمد. تمام همراهان شیخ حسین، از جمله پسرش شیخ‌خزعل، در این درگیری کشته شدند.

در زمان پهلوی اول (آغاز حکومت: ۱۳۰۴خ «۱۳۴۳ق/۱۹۲۵م») نیز این سیاست ادامه داشت، خوانین منطقه در برابر سیاست دولت رضاشاه مبنی بر خلع سلاح جنوب ایران و ایلات و عشایر ایستادگی کردند و بسال ۱۳۰۸ شمسی دست به نبرد مسلحانه با نیروهای ارتش دولت مرکزی زدند. افراد زیادی از یزرگان نهضت جنوب به این وسیله از بین رفتند یا خلع ید شدند. از جمله خالوحسین که با آنهاآن‌ها درگیر بود به این بهانه دستگیر و به شیراز تبعید و زندانی گردید.

* ۱۱۱۴ه. ش/۱۷۳۵م: [[نادر شاه افشار]] بوشهر را به عنوان مرکز نیروی دریایی خود برگزید. از این زمان تاریخ جدید بوشهر آغاز گشت و با حاکمیت خاندان آل مذکور مبدل به مهمترینمهم‌ترین بندر تجاری ایران گردید.

* سری مقالات: اوضاع و احوال سیاسی ـ اقتصادی بوشهر به روایت روزانه ”بالیوز“ انگلیس در بوشهر، ترجمه حسن زنگنه، هفته نامههفته‌نامه نصیر بوشهر.