امیرنظام گروسی: تفاوت میان نسخه‌ها

'''حسنعلی‌خان گروسی''' ([[۱۲۰۱]] [[بیجار]] - [[۱۲۷۸]] [[کرمان]]) ملقب به '''امیرنظام گروسی'''<ref>[http://www.iranicaonline.org/articles/amir-e-nezam-the-holder-of-the-military-and-administrative-office-of-emarat-e-nezam-in-the-qajar-period AMĪR NEẒĀM-iranicaonline]</ref> [[سیاستمدار]]، [[وزیر]] [[وزارت فوائد عامه ایران|فوائد عامه]]،<ref name=" حسنعلی خان امیر نظام گروسی ">[http://www.rijaldb.com/fa/7176 حسنعلی خان امیر نظام گروسی]</ref> [[دیپلمات]] و سفیر (وزیر مختار) در انگلستان، اتریش، عثمانی و فرانسه،<ref>''گزارشها و نامه‌های دیوانی امیرنظام گروسی، به کوشش [[ایرج افشار]]، تهران، موقوفات افشار، ۱۳۷۳''</ref> [[ادیب]]،<ref>[http://www.ical.ir/index.php?option=com_k2&view=item&id=10823 "آفرینندگان فرهنگ و تمدن اسلام و بوم ایران »"- کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی]</ref> [[نویسنده]] و [[خوشنویس]]<ref name="کتابخانه و موزه ملی ملک">[http://malekmuseum.org/tag/857 کتابخانه و موزه ملی ملک]</ref> در دوره [[قاجار]] بود.{{سخ}}حسنعلی‌خان از منطقه [[بیجار|بیجار گروس]] و از طایفه [[طایفه گروس|کبودوند]] گروسی بود، پدرش محمدصادق خان گروسی جزو رجال دربار [[فتحعلی‌شاه قاجار]] بود.<ref>''معین، محمد، فرهنگ فارسی معین، تهران، انتشارات امیرکبیر، جلد ۶ - اعلام، ۱۳۵۲''</ref><ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی= http://www.iranicaonline.org/articles/amir-e-nezam-garrusi |عنوان=ʿAMĪR NEẒĀM GARRŪSĪ – Encyclopaedia Iranica | ناشر = |تاریخ = |تاریخ بازبینی=}}</ref>{{سخ}}حسنعلی‌خان در مناصب مختلفی از جمله: ریاست افواج گارد سلطنتی، ریاست قشون آذربایجان، رئیس فوج [[گروس]]، [[پیشکار]] آذربایجان و حاکم تبریز، کردستان، کرمانشاهان، گروس، همدان و… بود. او در اواخر عمر [[والی]] کرمان و بلوچستان بود.<ref>''بسناس، مهری، زندگی‌نامه، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی حسنعلی خان امیرنظام گروسی، تهران، نشر آحاد، ۱۳۸۳،ISBN 964-94958-2-7 شابک''</ref>{{سخ}}او سرپرست دانشجویان اعزامی به اروپا و عضو دارالشوری کبری و شورای وزیران بود.<ref name="ReferenceA">''احمد سهیلی خوانساری، امیر نظام در سفارت فرانسه و انگلستان، تهران، اقبال، بی‌تا، صص ۱۲۴–۱۱۷؛''</ref><ref name="ReferenceB">''حسین محبوبی اردکانی، تاریخ مؤسسات تمدنی در ایران، ج اول، تهران، نشر دانشگاه تهران، ۲۵۳۷ شش؛ ص ۳۲۰–۳۲۵''</ref><ref name="ReferenceC">''عبدالحسین نوایی، ایران و جهان، ج۲، تهران، نشر هما، ۱۳۶۹، ص ۵۸۱ ''</ref><ref name=ToolAutoGenRef5>''آرین پور، یحیی، از صبا تا نیما، جلد ۱، زوار، چاپ پنجم، ۱۳۷۲، ص ۱۶۶ ''</ref><ref name=ToolAutoGenRef2>''عبدالله مستوفی، شرح زندگانی من، جلد ۱، تهران، زوار، چاپ سوم، ۱۳۷۱، ص ۱۱۱ ''</ref>{{سخ}}از جمله اقدامات عمرانی و فرهنگی امیرنظام گروسی می‌توان به اقدام به خرید ماشین‌آلات ضرب سکه از اروپا و شروع ضرب سکه در تهران،<ref name="تعمیرات ضرابخانه ">[http://www.donya-e-eqtesad.com/news/864845 تعمیرات ضرابخانه ]</ref> مشارکت در ایجاد شبکه راه آهن و راه‌سازی، تأسیس مدرسه مظفری تبریز و مشارکت در تأسیس [[مدرسه رشدیه]]،<ref name=ToolAutoGenRef1>''شمس‌الدین رشدیه، سوانح عمر، تهران، نشر تاریخ ایران، ۱۳۶۲، ص ۲۴ و ۳۴. ''</ref> وارد کردن تمبر و چاپ آن در ایران،<ref name="چگونگی پیدایش تمبر دولتی (عصر ناصری)">[http://iichs.org/index.asp?id=1373&doc_cat=1 چگونگی پیدایش تمبر دولتی (عصر ناصری)]</ref> دستور به چاپ و کتابت: کلیله و دمنه،<ref name="کلیات کلیله و دمنه از روی چاپ مشهور امیرنظام گروسی">[http://www.lib.ir/book/56855627کلیات کلیله و دمنه از روی چاپ مشهور امیرنظام گروسی]</ref> گلستان سعدی،<ref name=ToolAutoGenRef9>[http://www.ichodoc.ir/p-a/CHANGED/41/html/41_20001.htm "تقی‌زاده، منصور. "امیرنظام گروسی". دوره4، ش41و42 (اسفند44 و فروردین45): ص 27. »"- مجله هنر و مردم]</ref> دیوان [[فرخی سیستانی]]<ref name=ToolAutoGenRef8>[http://www.lib.ir/book/33351446 "دیوان فرخی سیستانی"شماره کتابشناسی ملی، IR،۱۰-۱۹۴۴۴"- پایگاه اطلاع رسانی کتاب‌خانه‌های ایران]</ref> و دیوان [[منوچهری دامغانی]]، همچنین چند کتاب از خود او و شیوه خاص نویسندگی و خطاطی‌اش اشاره کرد؛ او صاحب کتابخانه‌ای از کتب نفیس بود، نسخه کنونی [[شاهنامه بایسنقری]] را امیرنظام گروسی به کتابخانه [[کاخ موزه گلستان]] هدیه کرده استکرده‌است.<ref name=ToolAutoGenRef7>[http://www.ical.ir/index.php?option=com_k2&view=item&id=890 "شاهنامه بایسنقری رونمایی شد»"- کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی]</ref><ref name=ToolAutoGenRef6>[http://www.ical.ir/index.php?option=com_k2&view=item&id=17451 "شاهنامه و هرات/ محمد آصف فکرت »"- کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی]</ref>{{سخ}}[[موزه قاجار|خانه امیر نظام گروسی]] که هم‌اکنون موزه قاجار نام دارد در زمان پیشکاری امیر نظام در تبریز ساخته شده استشده‌است.{{سخ}}امیرنظام گروسی، مورد توجه زمامداران اروپایی قرار گرفت و توانست از آن‌ها نشان‌های دولتی دریافت نماید، از جمله نشان سنت موریس و سنت لازار از ایتالیا، عقاب سفید از آلمان، [[لژیون دونور]] از فرانسه، لئوپلد از بلژیک، دانبرک از دانمارک، کوردون از روسیه و مجیدیه از عثمانی را از آن خود کرد.<ref>''میرزا علی‌اکبر، وقایع‌نگار کردستانی، حدیقه ناصری، به کوشش محمد رئوف توکلی، تهران، مؤلف، ۱۳۶۴، ص ۲۷۹. ''</ref><ref name=ToolAutoGenRef3>''[[سعید نفیسی|نفیسی، سعید]]، «حسنعلی‌خان امیر نظام»، مجله وحید، سال سوم، شماره دوم، ۱۳۴۴، ص ۱۰۴ ''</ref>

حسنعلی‌خان امیرنظام گروسی از منطقه [[بیجار|بیجار گروس]] و از طایفه [[طایفه گروس|کبودوند]] بود که در سال ۱۲۰۱ شمسی (۱۲۳۶ قمری) در [[بیجار]] مرکز ولایت [[گروس (بیجار)|گروس]] متولد شد، مادرش اصالتاً ارمنی و پدرش محمدصادق خان گروسی جزو رجال دربار [[فتحعلی‌شاه قاجار]] بود.<ref>احمد میرزا عضدالدوله، ''تاریخ عضدی، به اهتمام عبدالحسین نوایی، تهران، انتشارات علمی، ۱۳۷۲، ص ۹۷''</ref><ref>یغمایی، اقبال،''«امیرنظام گروسی»، [[مجله یغما]]، ج ۲۱، شماره ۱۱، ۱۳۴۷، ص ۶۱۵''</ref><ref>مهدی بامداد، ''شرح حال رجال ایران، ج ۶، تهران، زورا، ۱۳۷۱، ص ۴۴''</ref>{{سخ}}اجداد امیرنظام حاکمان پیشین منطقه گروس بودند، حسنعلی‌خان تقریباً از هفت سالگی بسیاری از علوم زمانهٔ خود را فرا گرفت و توانست توجه اطرافیان را به خود جلب نماید.<ref>عبدالرزاق مفتون دنبلی، ''، ماثرالسلطانیه، به کوشش غلامحسین صدری افشار، تهران، ۱۳۵۱، ص ۱۴۹ و ۱۷۷.''</ref>{{سخ}}امیرنظام گروسی دوباردو بار ازدواج کرد، نام همسرهای او شهربانو و نیره السلطنه بود، حاصل آن نیز چهار فرزند بود، دو پسر به نام‌های یحیی خان گروسی و عبدالحسین خان سالار الملک گروسی و دو دختر به نام‌های امیرزاده خانم و سلمی (مفرح الدوله)، در سال ۱۲۸۷ قمری فرزند بزرگش یحیی خان گروسی که فرمانده فوج گروس در کرمان بود مُرد.<ref>''محبوبی اردکانی، جلد ۱، ص ۳۳۵ ''</ref> عبدالحسین خان سالار الملک گروسی، پسر کوچکتر او نیز، حاکم کردستان، کرمانشاهان، گروس، [[ولایات ثلاث]] (ملایر، تویسرکان، نهاوند)، رئیس [[شهربانی|پلیس ایران]] در زمان محمدعلی شاه قاجار بود.<ref>محبوبی اردکانی، ''تاریخ موسسات تمدنی جدید ایران، چاپ ۲۵۳۷، جلد ۲، ص ۱۵۱ ''</ref><ref>وقایع نگار کردستانی، علی‌اکبر، ''حدیقه ناصریه و مرآت الظفر، ص ۳۳۷، ۳۴۶، ۳۴۷ ''</ref>

در سال ۱۲۷۵ قمری پس از عزل اعتمادالدوله نوری صدراعظم و مراجعت [[ابوطالب غفاری|فرخ‌خان امین‌الدوله]] ایلچی مخصوص دولت ایران در دربار کشورهای اروپایی، حسنعلی‌خان گروسی به عنوان وزیر مختار از طرف [[سعید مؤتمن‌الملک|میرزا سعید خان انصاری]] وزیر امور خارجه و به درخواست ناصرالدین شاه به اروپا (پاریس) مأمور شد. در این مأموریت وی سرپرستی ۴۲ نفر دانشجوی ایرانی را که قصد ادامه تحصیل به سبک اروپایی را داشتند بر عهده گرفت و از هیچ کوششی جهت یاری دادن به آنهاآن‌ها دریغ نمی‌کرد.<ref name="ReferenceA"/><ref name="ReferenceB"/><ref name="ReferenceC"/><ref>''[[یاکوب ادوارد پولاک]]، ایران و ایرانیان (سفرنامه پولاک)، ترجمه [[کیکاووس جهانداری]]، تهران، خوارزمی، ۱۳۶۱، ص ۲۹۷''</ref>

در سال ۱۲۸۳ ق با تأسیس دارالشوری کبری به عضویت آن پذیرفته شد و به مدت ۵ سال در این مقام باقی ماند.<ref name=ToolAutoGenRef5/>{{سخ}}در سال ۱۲۸۹ ق به عنوان وزیر فوائد عامه در دولت [[سپهسالار]] منصوب و به عضویت شورای وزیران نیز پذیرفته شد و همچنین به درجه امیر تومانی نائل آمد. علی‌رغم بی برنامگی و بی نظمی که در آن دوران، در امور اداری وزارتخانه‌ها رایج بود حسنعلی‌خان توانست اقدامات نسبتاً مهمی در زمینه اصلاحات انجام دهد از جمله می‌توان به فعالیتهایفعالیت‌های عمرانی و زیربنایی، همچون ایجاد شبکه راه آهن و راه‌سازی اشاره کرد.

در سال ۱۲۶۵ قمری حسنعلی‌خان جهت سرکوبی شورش [[حسن‌خان سالار]] راهی خراسان شد و توانست موفقیتی به دست آورد، اندکی بعد از شورش سالار در سال ۱۲۶۶ ق حسنعلی‌خان به خواسته امیرکبیر مأمور سرکوبی [[ملا محمدعلی زنجانی]]، از پیروان باب در زنجان شد و به مناسبت موفقیت در این مأموریت به مقام جنرال آجودانی شاه رسید.<ref>[[اعتمادالسلطنه]]، تاریخ منتظم ناصری، ج ۳، تصحیح محمداسماعیل رضوانی، تهران، دنیای کتاب ۱۳۶۷، ص۱۶۹۸''</ref><ref>لسان‌الملک سپهر، [[ناسخ التواریخ]]، ج۳، به اهتمام جمشید کیان‌فر، تهران، [[انتشارات اساطیر]]، ۱۳۷۷، ص ۲۷۶''</ref><ref>فتاحی، سفرنامه میرزا فتاح گرمرودی به اروپا در زمان محمدشاه، تهران، چاپخانه بانک بازرگانی ایران، ۱۳۴۷، ص ۶۵–۱۱۶۴''</ref>{{سخ}}یکی از وقایع مهم دوران سلطنت ناصرالدین شاه شورش، شیخ [[شیخ عبیدالله نهری|عبیدالله شمزینی]] و حمزه آقا منگور در مناطق آذربایجان و [[مهاباد|ساوجبلاغ]]، در سال ۱۲۹۷ قمری بود که دولت مرکزی به کرات، به دفع آنهاآن‌ها اقدام کرد اما نتیجه‌ای در برنداشت، نهایتاً دولت مرکزی تصمیم گرفت این بار نیز از حسنعلی‌خان در دفع این شورش استفاده کند و حسنعلی‌خان هم در مقام وزیر فوائد عامه این مأموریت را پذیرفت و در چندین نوبت پیروز شد، تا اینکه در سال ۱۲۹۸ قمری با اقداماتی حساب شده توانست حمزه آقامنگور، رهبر شورشیان را مغلوب کند و سبب دفع شورش در آن منطقه گردید.<ref>''مهدی‌قلی خان هدایت، خاطرات و خطرات، تهران، زوار، چ پنجم، ۱۳۷۵، ص ۵''</ref><ref>''اسکندرقوریانس، تاریخ طغیان اکراد، میکروفیلم نسخه خطی کتابخانه ملک، شماره ۳۷۵۹، ص ۳–۱۹''</ref><ref>''کریس کوچرا، جنبش ملی کرد، ترجمه [[ابراهیم یونسی]]، تهران، نگاه، ۱۳۷۳، ص ۲۶''</ref><ref>''گزارشها و نامه‌های دیوانی امیرنظام گروسی، به کوشش [[ایرج افشار]]، تهران، موقوفات افشار، ۱۳۷۳، ص ۲۹''</ref><ref>''[[حاجی سیاح|حاج سیاح]]، خاطرات سیاح، زیر نظر [[ایرج افشار]]، تهران، [[مؤسسه انتشاراتی امیرکبیر]]، چ دوم، ۱۳۵۶ شش، ص ۲۳۹''</ref>{{سخ}}قتل حمزه آقا مورد اعتراض دولت روسیه واقع شد و حسنعلی‌خان مشروحه‌ای در جواب آنهاآن‌ها به علاءالدوله نوشت.<ref>''سازمان اسناد ملی، شماره‌های 296012995/ 752ح2زآ1 و 296012780/ 533ح2زآ1 و 296012065/ 823ح2زآ1''</ref><ref>''محمدعلی کریم‌زاده تبریزی، در چند سند تاریخی، مجله بررسی‌های تاریخی، شماره دوم، ص ۱۴۲–۱۵۵''</ref>

از جمله یادگارهای امیر نظام چاپ [[کلیله و دمنه]] است. این کتاب را به اشاره او، به وسیله حاج وکیل اعتماد الممالک، تصحیح گردیده و سپس به خط [[باقر تبریزی|میرزاباقر فخرالکتاب]] و به نفقه خود امیر نظام چاپ شده استشده‌است.<ref>بیانی، ج ۱، ص ۹۳–۹۴</ref> تأسیس مدرسه مظفری تبریز و مشارکت در تأسیس [[مدرسه رشدیه]]،<ref name=ToolAutoGenRef1/> وارد کردن تمبر و چاپ آن در ایران،<ref name="چگونگی پیدایش تمبر دولتی (عصر ناصری)"/> دستور به چاپ و کتابت: کلیله و دمنه،<ref name="کلیات کلیله و دمنه از روی چاپ مشهور امیرنظام گروسی"/> گلستان سعدی،<ref name=ToolAutoGenRef9/> دیوان [[فرخی سیستانی]]<ref name=ToolAutoGenRef8/> و دیوان [[منوچهری دامغانی]]، همچنین چند کتاب از خود او و شیوه خاص نویسندگی و خطاطی‌اش اشاره کرد؛ او صاحب کتابخانه‌ای از کتب نفیس بود، نسخه کنونی [[شاهنامه بایسنقری]] را امیرنظام گروسی به کتابخانه [[کاخ موزه گلستان]] هدیه کرده استکرده‌است.<ref name=ToolAutoGenRef7/><ref name=ToolAutoGenRef6/> بث الشکوی قسمت سوم تاریخ یمینی تألیف عبدالجبار عتبی به توصیه امیرنظام گروسی توسط [[ثقةالاسلام تبریزی]] ترجمه شد، این دستنوشته با نستعلیق ممتاز کتابت شده استشده‌است.<ref>[http://www.ir-psri.com/?Page=ViewArticle&ArticleID=1266&SP=Farsi "«ثقةالاسلام تبریزی» شهید عاشورا»"- مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی]</ref><ref>[http://www.ical.ir/index.php?option=com_k2&view=item&id=839"«تقدیم میراث بهارستان2 از سوی کتابخانه مجلس به پیشگاه ثقةالاسلام تبریزی »"- کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی]</ref>

امیرنظام گروسی در کنار تدابیر سیاسی ـ نظامیش، شخصی صاحب ذوق، شعردوست، سخن شناس، ادیب، فاضل و از جمله نویسندگان چیره‌دست بود که در شیوه نگارش و انشاء خط روشی ابتکاری و منحصر به فرد به نام شیوهٔ امیرنظام را برای خود برگزید. همچنین از وی دو اثر ارزنده ادبی به صورت مکتوب به نامهاینام‌های منشآت و پندنامه یحیویه به جای مانده است که هر کدام نمونه‌ای از کمال و پختگی و شیوه نگارش او می‌باشد.

هنر بزرگ او در ساده نویسیساده‌نویسی بود