ارمنی‌های گرجستان: تفاوت میان نسخه‌ها

محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
Fatemibot (بحث | مشارکت‌ها)
FreshmanBot (بحث | مشارکت‌ها)
جز اصلاح فاصله مجازی + اصلاح نویسه با ویرایشگر خودکار فارسی
خط ۱:
'''ارمنی‌های گرجستان''' اقلیت قومی ساکن در [[گرجستان]] هستند؛ که به (ارمنی Վիրահայեր به لاتین Virahayer)، آنهاآن‌ها گروه [[اقلیت]]ی بزرگ در گرجستان با ۵٪ جمعیت می‌باشند.
 
جمعیت ارمنی عمدتاً در [[تفلیس]]، و ناحیه [[سامتسخه-جاواختی]] که مرز جنوبی با [[ارمنستان]] را تشکیل می‌دهد ساکن هستند. آمار رسمی گرجی ارمنی‌های جاواخک را ۵۴٪ جمعیت این منطقه اعلام نموده است.<ref>[http://www.statistics.ge/main.php?pform=145&plang=1 2002 Georgia census results] {{wayback|url=http://www.statistics.ge/main.php?pform=145&plang=1 |date=20060831235152 |df=y}}</ref> در [[آبخازیا]] نیز ارمنیان دومین گروه بزرگ قومی بعد از گرجی‌ها را تشکیل می‌دهند.<ref>[http://www.iwpr.net/?s=f&o=257748&p=crs&l=EN&apc_state=hena-Abkhazia_2______publish_date_1_10_compact_11 Abkhazia Offers Citizenship to Diaspora]. [[Institute for War and Peace Reporting|IWPR]]. CRS No. 314, 10-Nov-05; V.A. Chirikba. Armenians and their Dialects in Abkhazia. In: ''Evidence and Counter-Evidence, Festschrift Frederik Kortlandt'', Volume 2, SSGL 33, Amsterdam - New York: Rodopi, p. 51-67.</ref>
خط ۶:
پیشینه ارمنیان در گرجستان به دوران باستان می‌رسد. آنان بیشتر در سرزمین‌های خاوری گرجستان سکونت داشتند که [[پادشاهی ایبری]] خوانده می‌شد. در سده یازدهم میلادی پس از سقوط پادشاهی [[دودمان باگراتونی]] در ارمنستان، ارمنیانی که به گرجستان روی آورده بودند در حیات سیاسی، نظامی و اقتصادی گرجستان نقش مؤثری به عهده گرفتند و در فرایند اتحاد گرجستان و آزادسازی قفقاز از سلطه [[ترکان سلجوقی]] نقشی مؤثر داشتند.<ref>The Caucasus: An Introduction. Oxford University Press, USA (9 September 2010), p. 48</ref> مهاجرت ارمنیان به گرجستان که در سده‌های چهاردهم تا هجدهم میلادی همچنان ادامه داشت، در دهه سوم سده هجدهم میلادی دامنه گسترده‌تری یافت. تا نیمه‌های سده نوزدهم میلادی در بسیاری از شهرها بیشتر سکنه ارمنی بودند.
 
در سده‌های هجدهم و نوزدهم، [[تجار]] ثروتمند ارمنی از قبیل جواهر فروشان مشهور و کارخانه داران نفتی، [[سرمایه‌گذاری]] کلانی در تجارت گرجستان نموده و به ساخت مراکز فرهنگی و مدارس کمک نمودند. تعداد ارمنی‌ها به طوربه‌طور تصاعدی افزایش یافت به گونه‌ای که تفلیس پایتخت این کشور برای ارمنیانی که از خارج به گرجستان آمده بودند برای ارمنی‌های شرقی یا به زبان ارمنی «آرولاهایر»<ref group="پانویس">arevelahayer</ref> در اوائل سده نوزدهم تبدیل به یک مرکز واقعی شد چنان‌که [[استانبول]] نیز مرکز فرهنگی ارمنی‌های غربی یا به زبان ارمنی «آرومداهایر»<ref group="پانویس">arevmedahayer</ref> شده بود.
 
در سال‌های ۱۸۲۹ و ۱۸۳۰ میلادی در پی انعقاد [[پیمان آدریاناپل (۱۸۲۹)]]، قریب ۵۸٬۰۰۰ ارمنی از ارزروم و نواحی شرقی عثمانی اسکان یافتند. این گروه در شهرهایی چون [[آخالتسیخه]] و [[آخالکالاکی]] مستقر شدند. مهاجرت ارمنیان به گرجستان در سال‌های ۱۸۹۴ تا ۱۸۹۶ میلادی به سبب قتل‌عام‌های گسترده در [[ارمنستان غربی]] ابعاد وسیع تری یافت.
خط ۱۷:
گنبدهای کلیساهای ارمنی در تمامی قسمتهای شهر قابل رویت هستند ولی ناقوس هایشان چندین سال است که بی صدا مانده‌اند. در آغاز سده بیستم سی کلیسای ارمنی در تفلیس وجود داشت.
 
کلیسای ارمنی «نوراشن» که یک بنای معماری از سال ۱۷۰۱ میلادی بوده نابود شده استشده‌است. دیوارهای نوراشن که به معنی ساختمان جدید بود از سوی نقاش «هوناتان هوناتانیان»<ref group="پانویس">Melik-Azaryants</ref> که نقاش «ایراکلی دوم»<ref group="پانویس">King Iraklii II</ref> پادشاه گرجی بود تزئین شد اما هم اکنونهم‌اکنون روبه پوسیدگی و تباهی نهاده است.
 
== جنگ ارمنستان و گرجستان ۱۹۱۸ ==
این جنگ یک جنگ مرزی در ۱۹۱۸ میلادی بین [[جمهوری دموکراتیک گرجستان]] و [[اولین جمهوری ارمنستان]] بر سر قسمت‌هایی از استان‌های مورد اختلاف [[استان لوری]]، جاواخک و [[مارنئولی]] که از لحاظ تاریخی سرزمین‌های دو فرهنگی ارمنی و گرجی محسوب می‌شدند رخ داد. در پایان [[جنگ جهانی اول]] تعدادی از این سرزمین‌ها از سوی [[عثمانی]] اشغال شدند وقتی آنهاآن‌ها آن جا را ترک کردند هم ارمنیان و هم گرجی‌ها مدعی کنترل آنهاآن‌ها شدند. این خصومت‌ها ادامه داشت تا اینکه معاهده آتش‌بس [[بریتانیا]]یی امضا شد که به موجب آن قسمت مورد اختلاف مارنئولی تحت اداره مشترک ارمنی و گرجی درآمد و این وضعیت تا تأسیس حکومت [[شوروی]] در ارمنستان در سال ۱۹۲۰ ادامه یافت.
 
پس از سقوط حکومت گرجستان و تسلط حکومت شوراها در ژوئیه ۱۹۲۱ میلادی با تصمیم دفتر مرکزی حزب کمونیست قفقاز، بخش آخالکالاک و دیگر مناطق ارمنی نشین جاواخک به گرجستان واگذار شد. تحت حاکمیت [[گرجستان شوروی]]، جاواخک از نظر اداری به دو بخش آخالکالاک و بوگدانوفکا تقسیم شد.
خط ۲۸:
 
== ارمنیان در جمهوری گرجستان ==
ارمنیان از تأسیس جمهوری گرجستان به امید شرایط زندگی بهتر بعد از فروپاشی حکومت شوروی استقبال نمودند؛ ولی وضعیت اقتصادی و بویژهبه ویژه اجتماعی برای ارمنیان گرجستان مطلوب نبود. یکی از بزرگ‌ترین مشکلات عدم امکان ارمنیان گرجستان در استفاده از زبان خود در زندگی عمومی می‌باشد. سیاست‌های کنونی زبانی دولت بسیار خشن است و متهم به براندازی حقوق سابق اقلیت‌ها و استفاده از ارمنیان و [[روس]]ها از زبانشان و کلاً محدود کننده دسترسی آنهاآن‌ها به مشاغل و [[آموزش و پرورش]] می‌باشد.<ref name=icg>[http://www.crisisgroup.org/home/index.cfm?id=4517&l=1 Georgia’s Armenian and Azeri Minorities], 22 November 2006 ''(free registration needed to view the full report)''</ref>
 
[[روبرت کوچاریان]] اصرار به یادگیری [[زبان گرجی]] از سوی ارمنی‌های گرجستان کرده استکرده‌است زیرا برای ورود در جامعه گرجی اساسی است.<ref>[http://www.caucaz.com/home_eng/depeches.php?idp=1643 Armenia: Kocharian urges Armenians in Georgia to learn Georgian]. ''Caucaz Europenews''. 1 May 2007.</ref>
 
او اعتقاد داشت که:
خط ۳۹:
== ارمنی‌های تفلیس ==
[[پرونده:Armenian refugees carding wool in Tiflis (NatGeo 36, 1920).JPG|بندانگشتی|چپ|250px|پناهندگان ارمنی از ترکیه در حال پنبه زنی در شهر تفلیس سال ۱۹۲۰.]]
پیشینه حضور ارمنیان در [[تفلیس]] به سده ششم میلادی می‌رسد. در سده نهم میلادی، در دوران حکومت اعراب در [[آسیای صغیر]] به سبب پناهنده شدند ارمنیان [[ساسون (شهر)|منطقه ساسون]] در دوران حکومت عرب‌ها در آسیای صغیر، جمعیت ارمنی تفلیس افزایش یافت. [[محمد بن جریر طبری]] می‌نویسد که در ۸۵۳ میلادی در دفاع از شهر در برابر حمله اعراب، ارمنیان نیز شرکت داشتند. پس از انقراض حکومت دودمان باگراتونی به سبب وضعیت نامطلوب حاکم، شمار ارمنیان در تفلیس افزایشی محسوس یافت. اما تا اواخر سده‌های میانی وجود جامعه بزرگی از ارمنیان گزارش نشده استنشده‌است.
 
ژوزف تورنفور،<ref group="پانویس">Joseph Pitton de Tournefort</ref> گیاه‌شناس و جهانگرد مشهور فرانسوی که از تفلیس دیدن کرده بود از بیست هزار جمعیت تفلیس ۱۴۵۰۰ نفر را ارمنی ذکر کرده استکرده‌است. ارمنیان تفلیس در دربار و امور حکومتی کشور مناصب مهمی را در اختیار داشتند. در دربار گرجستان پزشکان، آموزگاران، کاتبان، نقاشان و موسیقی دانان ارمنی بسیاری خدمت می‌کردند. «خاندان اشرافی تومانیان» به طوربه‌طور موروثی اداره دیوان حکومتی را بر عهده داشتند. «خاندان بهبوتیان» نیز به اداره امور شهر می‌پرداختند.
 
در سده نوزدهم میلادی جمعیت تفلیس با مهاجرت ارمنیان به این شهر افزایش یافت. در ۱۸۴۰ میلادی جمعیت ارمنی تفلیس ۱۹۰۴۰ نفر و در ۱۸۴۴ میلادی ۲۹۳۰۴ نفر بود. در همین سال ۲۱ کلیسای ارمنی با ۶۵ روحانی و خادم کلیسا در تفلیس دایر بوده استبوده‌است. در پایان سده نوزدهم و آغاز سده بیستم میلادی ۶۲ درصد از مراکز تجارت و تولید تفلیس از آن ارمنیان بود. در ۱۸۴۱ میلادی نخستین شهردار تفلیس ایزمیریان بود.<ref>Thierry, Jean-Michel (1989). Armenian Art. New York: Harry N. Abrams. p. 317. {{ISBN|0-8109-0625-2|en}}.</ref>
 
تاریخ ارمنیان و چگونگی پراکندگی آنهاآن‌ها در تفلیس بسیار مهم است. بعد از فتح این منطقه توسط روسها، ارمنی‌هایی که از آذار و اذیت [[امپراطوری عثمانی]] به این منطقه فرار کرده بودند باعث جهش در جمعیت ارمنی این منطقه شدند، به گونه‌ای که جمعیت آنهاآن‌ها به ۴۰٪ کل جمعیت شهر رسید تعدادی از شهرداران و طبقه تجار ارمنی بوده و قسمت عمده قدیمی شهر از سوی ارمنی‌ها ساخته شد تا همین اواخر در همسایگی «آولابار»<ref group="پانویس">Avlabari</ref> و ناحیه عرض رودخانه به شدت از ارمنیان پر شده بود اما این آمار در دو دهه اخیر تغییر عمده‌ای کرده استکرده‌است. بنابر سرشماری ۱۹۵۹ میلادی ارمنیان تفلیس ۲۱/۳ درصد، در ۱۹۷۰ میلادی ۱۶/۹ درصد و در ۱۹۷۹ میلادی ۱۴/۵ درصد جمعیت شهر ۷۶۷٬۱۵۲ را تشکیل می‌دادند. در ۲۰۰۳ میلادی حدود ۱۵۰ هزار ارمنی در تفلیس سکونت داشتند.
 
== ستیز در تخریب و تخصیص کلیساهای ارمنی ==
از میان ۲۹ کلیسای ارمنی در آغاز سده بیستم تنها دو تا از آنهاآن‌ها مشغول به کارند یکی [[کلیسای گئورگ مقدس (تفلیس)]] در بخش قدیمی ارمنی نشین شهر و دیگری [[کلیسای اچمیادزین (تفلیس)]] در آولابار (که یک منطقه گرجی است) بقیه آنهاآن‌ها یا نابود شده یا تبدیل به کلیساهای گرجی شده‌اند در شانزده نوامبر ۲۰۰۸ بر اساس مباحثات کشیش گرجی کاوشهای سازمان یافته‌ای در اطراف [[کلیسای نوراشن مقدس]] صورت گرفت که در طی آن سنگ قبرهای پیشینیان هنر ارمنی که در حیاط کلیسا دفن شده بودند برداشته شدند.<ref name="AMNow--15-12-08">{{cite news |first=Aris |last=Ghazinyan |coauthors= |title=Controversy under Cupola: Attempts to defend Armenian churches in Georgia meet protests in Tbilisi |work=[[ArmeniaNow]] |page= |date=15 December 2008 |accessdate=7 July 2009 |quote= |url=http://www.armenianow.com/?action=viewArticle&IID=1213&CID=3297&AID=3457&lng=eng}}</ref>
 
== ارمنی‌های سامتسخه-جاواختی ==
ارمنی‌ها اکثریت جمعیت در این منطقه را تشکیل می‌دهند اتحادیه دموکراتیک متحد ارمنی‌ها محلی «جاواخک برای جاواخک»<ref group="پانویس">United Javakhk Democratic Alliance</ref> در محدوده گرجستان یک استقلال محلی را پیشنهاد کرده استکرده‌است. این امر افزایش احساسات ضد ارمنی در گرجستان را نتیجه داده زیرا برای گرجیها یادبود تقاضای استقلال برای [[آبخاز]]، [[اوستیای جنوبی]] و [[آجارستان]] را که گرجستان آنهاآن‌ها را مرزهای تاریخی خود در نظر می‌گیرد تداعی می‌کند با وجود این گفته می‌شود که خواست ارمنی‌های جاواخک تفاوت و فاصله زیادی با خواست سایر مناطق دارد.
[[پرونده:SamtskheJavakhetiLocationinGeorgia.svg|بندانگشتی|چپ|250px|موقعیت سامتسخه-جاواختی در نقشه]]
خط لوله نفتی «باکو تفلیس جیحان» و «خط لوله گاز طبیعی قفقاز جنوبی» که از طریق این منطقه می‌گذرد با مخالفت‌هایی از سوی ارمنی‌های محلی مواجه شده است،شده‌است، و همچنین «خط آهن قارص آخالکالاک باکو» که ارمنستان را جدا می‌کند.
 
=== پیش زمینه ===
ارمنی‌ها در سامتسخه-جاواختی معتقدند که قربانی سیاست انتقال ناشی از توازن جمعیتی تعدادی از خانواده‌های گرجی که در آن جا سکونت داشته‌اند شده‌اند. ارمنی‌ها همچنین معتقدند که در این منطقه دست‌خوش محرومیت‌ها و تبعیضات دولتی قرار گرفته‌اند. آنهاآن‌ها با وجود اینکه در این منطقه در اکثریتند و به طوربه‌طور کلی می‌توان گفت که در گرجستان از اقلیت‌های بزرگ محسوب می‌شوند ولی در خصوص آموزش [[زبان ارمنی]] و تدریس آن در این کشور و نیز در برخورد با کلیسای حواری ارمنی، تبعیضات آشکاری اعمال می‌گردد. تعدادی از ارمنی‌ها در اوائل سده نوزدهم در نتیجه سیاست‌های روسی اعمال شده از سوی ژنرال [[ایوان پاسکویچ]] به این منطقه بازگردانده شدند، زیرا این منطقه قبلاً مدتهامدت‌ها در دست [[ترک‌های مسختی]] بوده و آنهاآن‌ها در این منطقه توانسته بودند توازن جمعیتی را به نفع خود تغییر دهند. البته ارمنی‌های بیشتری بعد از [[نسل‌کشی ارمنیان]] به این منطقه آمدند.
 
برخی از گروه‌های سیاسی جمهوری ارمنستان و [[جماعت ارمنیان پراکنده]] و به نحو قابل توجهی [[فدراسیون انقلابی ارمنی]] علیه دولت گرجستان این ادعا را مطرح می‌کنند که جاواخک (نام ارمنی سامتسخه-جاواختی) باید متعلق به ارمنیان باشد. ارمنستان متحد کلیه سرزمینهای تعیین شده بوسیله [[معاهده سور]] و نیز مناطق [[آرتساخ]]، جاواخک و نخجوان را در برخواهد گرفت.
 
=== تاریخ ===
جاواخک، یکی از استان‌های ایالت [[گوگارک]] در شمال [[ارمنستان بزرگ]] بوده و به مدت دو هزار سال جزئی از قلمرو حکومت [[هایاسا]] بوده استبوده‌است. این منطقه در سنگ نوشته‌های [[آرگیشتی یکم]] به صورت «جاباخا»<ref group="پانویس">Jabakha</ref> آمده است.
 
ارامنه عمدتاً در مناطق [[آخالکالاکی]] و [[نینوتسمیندا]] متمرکزند. در آغاز سال ۱۹۱۸ میلادی جمعیت آخالکالاکی ۱۲۰٬۰۰۰ نفر بود که از این میان ۸۹۰۰۰ نفرشان ارمنی بودند (حدود ۷۴٪) ترک‌های مسختی ۸۰۰۰ نفر (۷٪) و سایر اقوام ۲۳٬۰۰۰ نفر (۱۹٪) بودند. در این دوره در آخالکالاکی ۱۱۱ روستا وجود داشت که ۶۶ تای آنهاآن‌ها ارمنی، ۲۴ تای آنهاآن‌ها ترکی، ۹ تای آنهاآن‌ها روسی و ۱۰ تای آنهاآن‌ها گرجی بودند (دو روستای «وارگاو»<ref group="پانویس">Vargav</ref> و «هزاباورا»<ref group="پانویس">Hzabavra</ref> جمعیت ارمنیشان با گرجیها ادغام شدند) و یک روستا هم دارای جمعیتی آمیخته از ارمنی و گرجیها بود.
 
امروزه با جمعیت ارمنی بومی سامتسخه-جاواختی و تسالکا سعی می‌شود به نوعی در جهت سیاست ضد ارمنی دولت گرجستان مقابله گردد. در سال‌های اولیه حکومت شوروی در گرجستان در سرزمینی که امروزه سامتسخه-جاواختی نامیده می‌شود ۲۰۰٬۴۰۳ نفر زندگی می‌کردند و ترکیب ملی این منطقه به قرار زیر بوده استبوده‌است:
* ارمنیان ۱۰۹۷۴۸ نفر ۵۴٫۸٪
* ترک‌های مسختی ۵۷۰۷۹ نفر ۲۸٫۵٪
خط ۷۳:
بنابراین ارمنیان اکثریت جمعیت این منطقه را دارا بودند. ترک‌های مسختی، یک چهارم جمعیت و گرجی‌ها نیز اقلیت مشهودی بودند.
 
در سال ۱۹۴۴ میلادی بنا بر تصمیم دولت اتحاد شوروی، جمعیت ترک‌های مسختی، سامتسخه-جاواختی (که تقریباً ۱۰۰٬۰۰۰ نفر بودند) به [[آسیای مرکزی]] ([[قزاقستان]] و [[ازبکستان]]) تبعید شدند. محل اقامت قبلی آنهاآن‌ها با جمعیت گرجی [[ایمرتی]] پر شد.
 
از ۱۲۰ روستای خالی شده از ترک‌های مسختی ۱۱۵ تای آنهاآن‌ها در «آدیگن»،<ref group="پانویس">Adigen</ref> [[آخالتسیخه]] و «آسپیندزا»<ref group="پانویس">Aspindza</ref> بودند که ۶۵ تای آنهاآن‌ها از سوی جمعیت گرجی خارجی از ایمرتی اسکان داده شدند. سایر روستاها به طوربه‌طور اساسی متروکه ماندند تنها پنج روستا در آخالکالاکی (ساگامو،<ref group="پانویس">Sagamo</ref> خاوت،<ref group="پانویس">Khavet</ref> ارینجا،<ref group="پانویس">Erindja</ref> داونیا<ref group="پانویس">Davnia</ref> و کارسپ<ref group="پانویس">Karsep</ref>) و ناحیه «بوگدانووکا»<ref group="پانویس">Bogdanovka</ref> با جمعیت ارمنی پر شدند.
 
دولت محلی گرجستان، جمعیت ارمنی را از سکونت در روستاهای دورافتاده منع کرده و تنها وقتی با اقامت آنان موافقت کرده استکرده‌است که به نظر می‌رسد تازه واردین گرجی به طوربه‌طور گسترده از زندگی در شرایط سخت آب و هوایی آن منطقه امتناع نموده باشند.
 
== ارمنی‌های آبخازیا ==
ارمنی‌ها در [[آبخاز]] بعد از آبخازها دومین گروه بزرگ جمعیتی قومی را تشکیل می‌دهند. ارمنیان در اواخر سده نوزدهم و اوائل سده بیستم در آبخازیا ساکن شدند و هم اکنونهم‌اکنون در نواحی [[گاگرا]]، [[سوخومی]] و «گولریپش»<ref group="پانویس">Gulripshi District</ref> بزرگ‌ترین گروه قومی با بیست درصد از جمعیت و به طوربه‌طور کلی ۴۵۰۰۰ نفر از جمعیت ۲۱۵٬۰۰۰ نفری آبخازیا را تشکیل می‌دهند.
 
== ارمنی‌های آجاریا ==
خط ۸۶:
 
== ارمنی‌های باتومی ==
در شهر [[باتومی]] بعد از گرجیها که جمعیت آنهاآن‌ها در این شهر ۱۰۴۳۱۳ نفر است ارمنیان با ۷٬۵۱۷ نفر دومین گروه بزرگ قومی در این شهر را تشکیل می‌دهند.
 
== پانتئون ارمنیان تفلیس ==
{{اصلی|پانتئون ارمنیان تفلیس}}
[[پرونده:Armenian Pantheon of Tbilisi.JPG|250px|بندانگشتی]]
پانتئون ارمنیان تفلیس مجموعه بناهای ارمنی است که در بخش شمال شرقی ناحیه [[آولاباری]] [[تفلیس]]، [[گرجستان]] واقع شده استشده‌است. تعدادی از نویسندگان، هنرمندان و شخصیت‌های مردمی ارمنی در آنجا دفن شده‌اند. در پانتئون (مجموعه آرامگاه) یک بنای یادبود بزرگ و به همراه کلیسای مریم مقدس وابسته به ارمنی‌های گرجستان قرار داشت. در سال ۱۹۳۷ میلادی کلیسا و بخشی از آرامگاه ویران شد؛ بیشتر بخش باقی‌مانده از آرامگاه بین سال‌های ۱۹۹۵ و ۲۰۰۴ در طی ساخت [[کلیسای جامع تثلیث تفلیس]] نابود شد. در حال حاضر بخش کوچکی از پانتئون به همراه تعدادی از سنگ قبرها باقی‌مانده است.
 
== کلیساهای متعلق به ارمنی‌های گرجستان ==
[[پرونده:The church armenie אחלכלכי 3.jpg|بندانگشتی|چپ|250px|کلیسای ارمنی در آخالکالاکی]]
اکثریت ارمنی‌های ساکن در گرجستان ارمنی‌های [[ارتدکس]] تابع [[کلیسای حواری ارمنی]] و زیر نظر آستان قدس اچمیادزین در ارمنستان می‌باشند. مسائل مربوط به ارمنی‌های گرجستان از سوی مقر اسقفی ارمنی در گرجستان حل و فصل می‌شود که به ارمنی «ویراهایوتس تم»<ref group="پانویس">Virahayots Tem</ref> نامیده شده و رئیس آن اسقف «وازگن میراخانیان»<ref group="پانویس">Vazgen Mirzakhanyan</ref> است. امروزه تنها دو کلیسای ارمنی فعال در تفلیس وجود دارد. چندین کلیسای ارمنی قبلاً تخریب شده یا تبدیل به کلیسای گرجی شده یا در شرف تبدیل شدن به کلیسای گرجی هستند. کلیسای ارمنی تقاضای مالکیت و اعمال حقوق مجدد بر شش کلیسا را کرده استکرده‌است.
 
'''پنج کلیسای مهم حواری ارمنی گرجستان عبارتند از''':
خط ۱۰۵:
* کلیسای میناس مقدس<ref group="پانویس">Surb Minas</ref>
 
کلیسای دیگری موسوم به نشان مقدس در شهرستان [[آخالکالاکی]] در جاواخک است که منطقه‌ای با اکثریت جمعیت ارمنی است. از کلیه این کلیساها که در طی سده‌ها برای ارمنیان خدمت نموده‌اند و هیچ استفاده‌ای تحت هیچ عنوانی از آنهاآن‌ها نمی‌شود. در طی حکومت شوروی، دولت کمونیست اکثر معابد مسیحی را ملی اعلام کرد اما با استقرار مجدد حاکمیت گرجستان، این معابد مجدداً به ارمنیان بازگردانده نشدند. بازسازی این کلیساها مستلزم سرمایه‌های کلانی است که نه ارمنی‌های گرجستان و نه اچمیادزین و نه جامعه ارمنی تفلیس از عهده آن بر نمی‌آیند. چندین کلیسای ارمنی در گرجستان که مزین به چهره‌های شخصیتی برجسته ارمنیان بوده‌اند هم اکنونهم‌اکنون به [[ارتدکس گرجی|ارتدکس‌های گرجی]] یا سایر فرقه‌ها تعلق گرفته‌اند.
 
=== تاریخ اولیه مذهب ===
کلیسای ارمنی در گرجستان حدود پانزده سده حضور داشته چنان‌که حضور آن از اوائل سده پنجم آغاز شده استشده‌است. «اوختانس»<ref group="پانویس">Oukhtannes</ref> مورخ سده وسطای ارمنی گزارش داده که در شهر گرجی «تسارتاوی»<ref group="پانویس">Tsurtavi</ref> یک اسقف نشین ارمنی تحت صلاحیت پاتریارک ارمنی وجود داشته که از سوی اسقفی موسوم به «مووسس»<ref group="پانویس">Movses</ref> رهبری می‌شد.
مورخ دیگر ارمنی «ماتئوس آرخا»<ref group="پانویس">Matheos of Urkha</ref> می‌نویسد که در طی سلطنت شاه [[داویت چهارم]] به قلمرو اسقف نشین کلیسای ارمنی حالت رسمیت داده شد؛ بنابراین [[کلیسای جامع]] کلیسای گئورگ مقدس تفلیس مرکز اداری ارمنیان شد. بیش از ششصد مکان فرهنگی و مذهبی نظیر کلیساها، مدارس علوم دینی و دیرها موجود بوده‌اند با وجود این بخش وسیعی از این اماکن به خاطر [[بلایای طبیعی]]، تعصب و سایر عوامل از بین رفته‌اند.
 
خط ۱۱۵:
 
=== ارمنی‌های کاتولیک در گرجستان ===
در گرجستان همچنین یک حوزه ارمنی کاتولیک وجود دارد. ارمنی‌های کاتولیک به طوربه‌طور برجسته در جاواخک و تعداد کمتری هم در سایر نقاط کشور از جمله تفلیس به سر می‌برند.
 
کاتولیک‌های ارمنی تابع حوزه کاتولیکی ارمنستان، گرجستان و [[اروپای شرقی]] می‌باشند که بعد از تعطیلی طولانی در دوره [[اتحاد شوروی]] در سال ۱۹۹۱ میلادی مجدداً بازگشایی شد. «اسقف نرسس در نرسسیان»<ref group="پانویس">Nerses Ter-Nersesian</ref> عضو جماعت مخیتاریست‌های ونیز برای چندین سال عهده‌دار ریاست این حوزه بود که به علت کهولت سن جای خود را به «اسقف نشان گاراکهیان»<ref group="پانویس">Nshan Garakeheyan</ref> داد.
خط ۱۲۷:
 
== آموزش و پرورش ==
تفلیس دارای سه مدرسه ویژه ارمنیان است همچنین پنج مدرسه ارمنی - روسی و ارمنی – گرجی وجود دارد که همه آنهاآن‌ها علاوه بر برنامه آموزشی به تعلیم زبان و [[ادبیات ارمنی]] نیز می‌پردازند اما شکایت عمومی در این است که برنامه درس تاریخ ارمنی گنجانده نشده استنشده‌است. دولت ارمنستان هزاران کتاب درسی را از ارمنستان به مدارس ارمنی گرجستان می‌فرستد اما این مدارس هنوز دارای کمبود کتاب و امکانات بوده و نیاز به بازسازی و اصلاح فوری دارند. سالانه حدود پنجاه نفر با ملیت ارمنی وارد دانشگاه‌های گرجستان می‌شوند.
 
== رسانه‌های گروهی ==
تفلیس یک مرکز مهم برای انتشارات زبان ارمنی از قبیل انتشار «نشریه هاراچ»<ref group="پانویس">Haratch</ref> از سوی فدراسیون انقلابی ارمنی از ۱۹۰۶ تا ۱۹۰۹ میلادی بوده استبوده‌است که در این نشریه ناشران و نویسندگان مشهور ادبی و سیاسی فعالیت می‌کردند. بعد از اعمال ممنوعیت از سوی مقامات روسی، نام روزنامه به «هوریزون»<ref group="پانویس">Horizon</ref> تغییر یافت که وابسته به هیچ حزب سیاسی خاص نبود و تا ۱۹۱۸ میلادی انتشار می‌یافت. هم اکنونهم‌اکنون یک روزنامه ارمنی به نام «وراستان»<ref group="پانویس">Vrastan</ref>(این کلمه به ارمنی معادل گرجستان است) به زبان ارمنی در تفلیس منتشر می‌شود.
 
== روابط ارمنستان و گرجستان ==
ارمنستان و گرجستان دارای تاریخ طولانی روابط فرهنگی و سیاسی بوده‌اند. تعامل این روابط در [[قرون وسطی]] زمانی که گفتگوی فرهنگی باروری علیه امپراتور همسایه خود به عمل آوردند نمایان گشت. ازدواجهای پرشماری میان خانواده‌های مشهور و سلطنتی ارمنی و گرجی و نیز میان خانواده‌های چندین نواحی مرزی صورت گرفته استگرفته‌است. روابط ارمنی‌ها و گرجی‌ها همیشه ماهیتی واقعی داشته ولی آنهاآن‌ها حتی این روابط را در سالهایسال‌های استقلال پس از شوروی رسماً بیان نمودند. دولتهای ارمنستان و گرجستان کلاً با هم دارای روابط مثبتی هستند ولی برخی مشکلات در این اواخر هم وجود داشته استداشته‌است. شمار ارامنه‌ای که در گرجستان ساکنند بیش از شمار گرجی‌هایی است که در ارمنستان زندگی می‌کنند.
 
باوجود اینکه و جود شمار زیادی ارمنی در گرجستان و داشتن پنج نماینده، مجلس گرجستان هنوز قانونی برای شناسایی [[نسل‌کشی ارمنیان]] تصویب نکرده استنکرده‌است. برخی می‌گویند که دستکم یکی از علل عدم شناسایی نسل‌کشی، حضور شمار گسترده‌ای از جمعیت [[آذری‌ها]] در گرجستان است که یک اقلیت بزرگ در جمهوری گرجستان محسوب می‌شوند.
 
== احساسات ضد ارمنی ==
این امر بیشتر در مشاجره در خصوص بی‌طرفی عقائد یا اظهار نظر در مورد موضوعی اعمال شده از سوی مقامات است تا اعمال فعالیت‌های بالفعل.
برخی از ارمنیان معتقدند که آنهاآن‌ها قربانی سیاست انتقال توازن جمعیتی از سامتسخه-جاواختی شده‌اند تا تعدادی از خانواده‌های گرجی در آنجا اسکان یابند. ارمنی‌ها همچنین دارای نماینده کمی در حکومت هستند یعنی دارای ۵ کرسی از ۲۳۵ کرسی پارلمان می‌باشند. تبعیض و [[بی‌اعتمادی]] متقابل نیز وجود دارد. اعتراضاتی چند نیز وجود داشته که برخی از آنهاآن‌ها منجر به برخورد فیزیکی با مأموران شده استشده‌است.<ref name="icg"/>
 
[[جمهوری خودمختار]] [[آبخاز]]یا نیز دارای جمعیت مهمی از ارمنیان است که بیست درصد از جمعیت این جمهوری را تشکیل می‌دهند و لیکن مقامات غیررسمی آبخازی متهم شده‌اند که عمداً از تعداد ارمنیان محلی آبخازیا کاسته‌اند.
خط ۱۴۷:
از خانواده برجسته گرجی با اصلیت ارمنی که نقش مهمی در زندگی اقتصادی و اجتماعی در تفلیس در سده‌های هفدهم و هجدهم اعمال کرد و سپس در [[نیروی نظامی]] [[امپراتوری روسیه]] خدمت نمود.
* [[خوجامیناسیشویلی]] از خانواده تجار ثروتمند ارمنی در گرجستان که با نشان پرنس از سوی پادشاه گرجی ارکل دوم<ref group="پانویس">Heraclius II of Georgia</ref> در ۱۷۷۵ میلادی مورد تجلیل قرار گرفت و سمت‌ها و عناوینش از سوی دولت امپراتوری روسیه در ۱۸۵۷ میلادی مورد تأیید قرار گرفت.
* [[آلکساندر خاتیسیان]] یک [[روزنامه‌نگار]] و سیاست‌مدار ارمنی بود او بین سالهایسال‌های ۱۹۱۰ تا ۱۹۱۷ میلادی شهردار تفلیس بود. در طی تأسیس اولین جمهوری ارمنستان او به عنوان عضو شورای ملی ارمنی تفلیس در شورای ملی ارمنی و بعداً در هیئت رئیسه دائمی انتخابی از سوی کنگره ارمنی، ارمنی‌های شرق خدمت نمود.
* [[هوهانس کاچازنونی]] اولین نخست وزیر جمهوری ارمنستان از ۳۰ می ۱۹۱۸ تا ۲۸ می ۱۹۱۹ میلادی بود. او عضو فدراسیون انقلابی ارمنی بود.
* [[سایات‌نووا]]
* [[رافی]]
* [[گابریل سوندوکیان]] نویسنده و [[نمایشنامه‌نویس]] برجسته ارمنی و مؤسس درام نوین ارمنی بود. سوندوکیان هم [[ارمنی کلاسیک]] و مدرن و زبانهای فرانسه، ایتالیایی و روسی را در [[دانشگاه سن پترزبورگ]] فرا گرفت یعنی جائی که او مقاله‌ای در اصول نظم فارسی نگاشت.
سپس او به تفلیس برگشته و خدمات اجتماعی انجام داد. در سال ۱۸۶۳ میلادی کمپانی تئاتر ارمنی تفلیس اولین نمایش او را با نام «عطسه در شب خوش‌اقبال» را به صحنه برد. نمایشنامه معروف او یعنی «پپو»<ref group="پانویس">Pepo 1871</ref> در سال ۱۸۳۵ میلادی مبدل به اولین فیلم ارمنی شد. فیلم دیگر بر اساس آثار او «خاتابالا»<ref group="پانویس">1971 Khatabala</ref> است. تئاتر دولتی ارمنستان به افتخار او نام گذاری شده استشده‌است.
* [[هوهانس تومانیان]]
* [[آرام خاچاتوریان]]