|
[[پرونده:Arabescos en la Alhambra.JPG|بندانگشتی|220px|تزئینات اسلیمی در [[کاخ الحمرا]]، دورهٔ اسلامی [[اسپانیا]]]]
'''اِسلیمی''' نقش تزیی یتزیینی به شکل گیاه با ساقه‌های مارپیچی است که ابتدا و انتهای آن مشخص نیست. ▼
'''تذهیب چیست:'''
معنای تذهیب : تذهیب را طلا کاری معنا نموده اند، نقوشی با شرایط و طراحی‌های خاص خود، که از طلا برای تزیین آن استفاده مینمایند.
تذهیب از واژهٔ عربی (ذَهَب ) به معنای طلا مشتق شده و عبارت است از طرح و ترسیم و تنظیم ظریف و چشم‌نواز نقوش و نگاره‌های گیاهی و هندسی در هم تنیده و پیچان یا جدا از یکدیگرکه با چرخش‌های تند و کُند و گردش‌های موزون و مرتب و خطوط سیال و روان نقش شده باشند. دلیل اطلاق واژهٔ تذهیب این بوده که در آغاز شکل‌گیری این هنر از همان قرون اولیهٔ اسلامی، رنگ غالب و عمده در رنگ آمیزی این گونه نقش ها، طلایی و دیگر رنگ‌هایی چون لاجورد و بعدها نیز آبی و شنجرف و سبز و فیروزه‌ای نیز در کنار رنگ طلایی جا گرفته‌اند.
آغاز این هنر به دوره ساسانیان تعلق داردکه این آثار به صورت گچبری روی دیوارها و نقوش روی سفال دیده می‌شود. بعد از حضور اسلام در ایران از این هنر برای تزیین نسخ قرآنی استفاده شد و از دوران سلجوقی در تزیین بناها- ظروف- ابزار و سایر ادوات، هنر تذهیب به کار گرفته شده‌است.
در دوره تیموری هنر تذهیب به اوج خود رسید و آثاری خلق شد که هم‌اکنون زینت بخش موزه‌های ایران و جهان است.
'''انواع طرح‌های تذهیب:'''
طرح‌های تذهیب به شرح ذیل می‌باشد :
==== '''«اسلیمی»''' ====
1 –اسلیمی: کلیه این نقوش از خطوط منظم هندسی تشکیل شده‌است.
==== '''«ختایی»''' ====
2 – ختایی : نقوشی که از ساقه – برگ درختان و انواع گلهاکه با رنگهای خاص خود نقاشی و تزئین شده‌اند.
==== '''«تشعیر»''' ====
3 – تشعیر: ترکیبی از نقوش ختایی و اسلیمی که علاوه برآن از نقوش پرندگان – حیوانات و چهره انسان نیز استفاده شده‌است.
'''دوره شکوفایی هنر تذهیب'''
شکوفایی هنر تذهیب از قرون اولیه دوران اسلامی آغاز می‌شود درست به همان اندازه که به هنر خوشنویسی توجه می‌شد هنر تذهیب نیز مورد علاقه هنردوستان قرارمی گرفت تا جائی که در نقاط مختلف ایران به خصوص در خراسان، مراکزی جهت تعلیم و پرورش علاقه‌مندان به این رشته هنری به وجود آمد و این مراکز باعث شد که هنر تذهیب به عنوان یک رشته هنری مستقل باشد . همچنین باعث گردید که هنر تذهیب جایگاهی خاص برای خود به وجود آورد.
در گذشته خطاطان، تذهیب آثارشان را خود انجام می دادند ولی به تدریج نقوش تذهیب جایگاه مستقل خود را به دست آورد و خطاطان و خوشنویسان خط خود را می نوشتند و آثار خود را برای مزین کردن به هنرمند تذهیب کار می دادند.
از قرن ششم به بعد هنر تذهیب غیر از نقوش اسلیمی ، طرح‌هایی از شاخ و برگ و گل ( نقوش ختایی) اضافه گردید که با حضور این نقوش، فصل تازه ای در هنر تذهیب به وجود آمد و از این گلبرگ‌‌های به هم پیچیده در دوران سلجوقی برای تزیین مساجدی که در اصفهان و قزوین و اردستان بنا شده‌اند استفاده گردیده است.
در اوائل سده هشتم هجری شهر تبریز یکی از مراکز مهم برای تشویق و پرورش هنرمندان به‌شمار می‌رفت و این امر موجبات توسعه و تکامل فن نقاشی و تذهیب را فراهم ساخت، به خصوص در اوائل قرن هشتم به همت و سعی خواجه رشید الدین که بانی ربع رشیدی در نزدیکی شهر تبریز است توجه بیشتری برای کتابت قرآن با استفاده از هنرتذهیب توجه بیشتری می‌شود که نتیجه آن ایجاد مکتب جدیدی به نام مکتب تبریز می‌باشد ، که درهنر نقاشی و شیوه هنر تذهیب تأثیر به سزایی گذاشته است.
از تغییراتی که در شیوه اجرای هنر تذهیب و استفاده آن در تزئین قرآن و کتابت در این دوره به وجود آمد، استفاده از اشکال هشت گوش و ستاره دوازده پر به صورت مرکب یا مجزا از هم در سر لوح‌ها مشاهده می‌شود و نیز ستاره‌های آبی رنگ و گل‌های پرپر کوچک برای تزئین دیده می‌شوند. سر سوره‌ها نسبتاً پهن و با خط کوفی روی زمینه لاجوردی با شاخ و برگ‌های درشت نقاشی شده‌است. در حواشی قرآن نیز گاهی نقش تزئینی از طرح‌های اسلیمی دیده می‌شود که از حیث رنگ آمیزی بسیار جالب است. علاوه بر طلا ( پرتقالی و لیمویی) از رنگهای دیگری چون لاجوردی، شنجرف ، سبز، قرمز و آبی ، نیز استفاده می‌شده‌است.
دوره تیموری از دوره‌های بسیار مهم و پررونق و اعلای هنر مذهّب کاری است. سلاطین تیموری همه مشوق هنر کتاب‌نویسی بودند که بزرگ‌ترین و مهم‌ترین این سلاطین «بایسنقر میرزا» پسر شاهرخ بوده‌است. این شاهزاده علاوه بر اینکه خود به شخصه مردی هنرمند و بهره مند از فنون و هنر کتابت و خط و تذهیب و نقاشی بود، جمع کثیری از هنرمندان را از سراسر امپراتوری تیموری گرد هم آورد و در کتابخانه‌ای که در هرات بنیاد نهاده بود این هنرمندان را مستقر و ایشان نیز به خلق آثار هنری مشغول بودند. در هرات کاغذ سازی، خطاطی، تذهیب کاری، صحافی، رنگ سابی، نقاشی و امثال این قبیل هنرها از اهمیت بالایی برخوردار بودند. کتابهای باقی‌مانده در این شهر هنرپرور نفیس‌ترین و زیباترین کتاب‌هایی است که تاکنون برجای مانده‌است و همچنین در قرآن‌های این دوره مخصوصاً آن آثاری که برای شاهرخ و بایسنقر میرزا فراهم شده در زمره زیباترین تذهیب کاری هاست.
طلا و لاجورد یکی از عوامل اصلی کار آن‌ها بوده و در همه حال برای آرایش و تذهیب نمودن کتاب و قرآن از آن‌ها استفاده می‌شده است.
'''آغاز دوران تشعیر'''
زمان تیموریان دوره اضافه شدن نقوش تشعیر به هنر تذهیب می‌باشد با اشکال مختلف نظیر: چهره انسان، گیاهان، مناظر طبیعی، پرندگان و حیوانات دیده می‌شود نبرد بین حیوانات در حاشیه این تذهیب کاری‌ها جلوه‌های زیبا و داستانی را نشان می‌دهد.
این هنر در زمان صفویه نیز به روند تکامل خود ادامه می‌دهد و در این زمان زمینه‌های این هنر معمولاً آبی رنگ است و تقسیم‌ها کوچکتر و به رنگ طلایی و نقره ای دیده می‌شوندهمراه با طرح‌های تزئینی به رنگ سفید، زرد، سرخ، آبی و سبز . تذهیب کاری و نقاشی با طلا در دوره صفویه ترقی شگرفی کرد و بسیاری از نسخ باقی‌مانده از این زمان حاشیه‌های بزرگی دارند که مناظر طبیعی، اشکال مختلف انسان و حیوان بر آن نقاشی شده و رنگهای طلایی، سبز و زرد در آن‌ها به کار رفته‌است.[[پرونده:Arabescos en la Alhambra.JPG|بندانگشتی|220px|تزئینات اسلیمی در [[کاخ الحمرا]]، دورهٔ اسلامی [[اسپانیا]]]]
▲'''اِسلیمی''' نقش تزیی ی به شکل گیاه با ساقه‌های مارپیچی است که ابتدا و انتهای آن مشخص نیست.
اسلیمی گونه‌ای از نقش و نگار است شامل خط‌های پیچیده و منحنی‌ها و قوس‌های دورانی مختلف که در تزئینات و [[کتیبه]]ها و بعضی دیگر از کارهای نقاشی ترسیم می‌کنند. اسلیمی گاهی به صورت نقش اصلی و زمانی همراه با دیگر طرحها، در [[معماری]]، [[کتاب‌آرایی]] و [[هنرهای صناعی]] به‌کار رفته‌است.
عبارت'' اسلیمی'' منسوب به ''اِسْلیم''، صورت [https://www.vajehyab.com/amid/ممال ممال] واژهٔ [[اسلام]] است و به این جهت گاهی آن را ''اسلامی'' نیز خوانده‌اند. اسلیمی یکی از هفت نقش اصلی در [[نگارگری ایرانی|نگارگری سنتی ایران]] است. اسلیمی نمودار تجریدی «درخت زندگی» یا صورت عام درخت به ویژه درخت [[انگور|تاک]] است که با گردش‌ها و پیچش‌های پی در پی و هماهنگ شاخه‌های آراسته به برگ‌ها و نیم برگ‌ها و گره‌های آن از پایه‌ای که [[بند اسلیمی]] خوانده می‌شود، می‌روید و با نظمی خاص و شکلی چشم‌نواز که میان اجزاء آن وجود دارد، طرحی ویژه از درخت را ارائه می‌دهد. تمام منحنی‌های اسلیمی جهتی به درون و جهتی به بیرون دارند که جزء ذات اسلیمی است که این گرایش به بی‌نهایت دارد و نشانی از جاودانگی در اسلیمی به‌شمار می‌رود. اسلیمی طرحی است متشکل از قوس‌های دورانی زیبا که با چنگ‌ها، ماهیچه‌ها، سرچنگ‌ها، گره‌ها و انشعاب‌های مناسب کامل می‌شود و زیبایی و شکوه خاصی را دربر می‌گیرد.
باستان‌شناسان و پژوهشگران غربی به هنگام بررسی هنر اسلامی، چون با نقش اسلیمی نخستین بار در سرزمین‌های غربی اسلامی چون [[فلسطین]] روبه‌رو شدند، این نقوش را عربی پنداشته، آن را «اربسکو = عربانه» خواندند. در حالی که پس از مدتی دریافتند که طرح‌های گیاهی به شکل ابتدایی در هنرهای پیش از آن هم رواج داشته‌است. از جمله در معماری‌های مصر باستان و بین‌النهرینبین النهرین و سپس در معماری هلنی و رومی اما به هر حال، اسلیمی نقوشی است که در دوره اسلامی به اوج کمال خود و شکل امروزی آن رسیده‌است، که در هنرهای اروپایی هم نفوذ یافته‌است.
== پیشینه ==
در دورهٔ [[ساسانی]] نقش‌های گیاهی بیشتر در حجاری‌ها و گچبری‌های این دوره دیده می‌شود و می‌توان چیره‌دستی هنرمندان ایرانی در معماری را مشاهده کرد و تأثیر زیاد هنر [[بیزانسی]] را بر هنر ایران ساسانی دید.
پس از حملهٔحمله ی اعراب به مناطقی که قبلاً تحت نفوذ [[امپراتوری روم شرقی]] و ساسانیان بودند، معماری این دو ملت بزرگ وارد [[هنر اسلامی]] گردید به خصوص معماری روم شرقی یا [[معماری بیزانسی]]، می‌توان گفت هنر بیزانس زمانی وارد هنر اسلامی گردید که [[هشام بن مروان]] خلیفهٔخلیفه ی [[اموی]] می خواست برای گسترش مسجد پیامبر و ساخت مسجد جامع در دمشق که بعدها به [[مسجد اموی دمشق]] معروف شد، معماران و مهندسانی از [[قسطنطنیه]] مرکز امپراتوری روم شرقی بیاورد.
پس از آن معماران مسلمان به‌دلیل اینکه نمی‌توانستند از طرح‌های حیوانی و مجسمه‌ها در معماری استفاده کنند زیرا در دین اسلام بت پرستی و حرام به‌شمار می آمد، فقط از طرح‌های گیاهی استفاده می‌کردند که از معماران بیزانس آموخته بودند به تدریج با متمدن شدن جامعهٔجامعه ی مسلمان طرح‌های گیاهی اولیهٔاولیه ی بیزانسی که بسیار ساده بودند، به طرح‌هایی بسیار پیچیده و به شکل امروزی آن در آمدند که می‌توان کاربرد آن را در معماری مساجد و بناهای اسلامی مشاهده کرد.
در دورهٔدوره ی عباسیان طرح‌های اسلیمی به وفور در معماری اسلامی استفاده می شدند، می‌توان گفت نقطهٔنقطه ی اوج طرح‌های اسلیمی در گچبری‌های [[معماری اندلس]] به‌شمار می‌آید.
در هنرهای اروپایی نیز از جمله [[گوتیک]] و [[باروک]] می‌توان تأثیر نقوش اسلیمی را به وفور مشاهده کرد که در گچبری ها، فلز کاری‌ها و دیگر هنرهای اروپایی وجود دارد و در اروپا به نام [[arabesque]] رواج پیدا کرده‌است زیرا اولین بار و به شکل امروزی آن در کشورهای اسلامی دیده می‌شود.
| 