علم کلام: تفاوت میان نسخه‌ها

'''علم کَلام''' یا '''عقائد''' دانشی در محدوده [[دین اسلام]] است که به بحث پیرامون اصول اعتقادی و جهان‌بینی دینی بر مبنای [[استدلال]] عقلی و نقلی می‌پردازد و به شبهه‌هایی که در این زمینه مطرح می‌شود، پاسخ می‌دهد. علم (فن) کلام از [[علوم اسلامی]] است که رویکردهای متفاوتی در آن وجود دارد. در برخی رویکردها بر کاربرد [[عقل]] و [[علم]] در مسائل اعتقادی تأکید می‌شود و در برخی رویکردهای دیگر جنبه نقلی و سمعی آن مورد تأکید قرار می‌گیرد. علم کلام معتقد به تحقیقی بودن باورهای اعتقادی است، نه تقلیدی بودن آن‌ها.

این علم به پایه‌های اعتقادی در یک دین و مقابله و بحث با نظرات دیگر اندیشه‌ها می‌پردازد. جُستارهایی مانند [[برهان‌های اثبات وجود خدا]]، [[برهان حدوث|حدوث یا قدم جهان هستی]]، [[نبوت]] خاصه و [[نبوت]] عامه، [[عدل (کلام)|عدل الهی]]، [[امامت]]، [[معاد]] و...و… در این رشته نظری بحث می‌شود. دانشمند علم کلام را «متکلم» می‌نامند. در آثار اسلامی، گاه از [[متألهین]] دیگر ادیان نیز به عنوان متکلم نام‌برده شده‌است.

[[لغت‌نامه دهخدا|لغت‌نامهٔ دهخدا]] دربارهٔ علت نامیده شدن این علم بدین نام، چنین آورده استآورده‌است:<ref>لغتنامهٔ دهخدا، سرواژهٔ «متکلم».</ref>:

{{نقل قول|این علم را برای آن علم کلام خوانند که اولین اختلاف در کلام الله را مطرح و مورد مباحثه قرار داده و از مخلوق و غیر مخلوق بودن آن صحبت بمیان آورده‌اند. (از الانساب سمعانی).}}در دائرةالمعارف فارسی مصاحب در وجه تسمیه کلام آمده‌است:" «در اینجا تأثیر دو زبان یونانی و سریانی را نباید فراموش کرد،زیراکرد، زیرا در زبان یونانی لوگوس هم به معنای کلمه و هم به معنای کلام می‌آید و نیز به معنای استدلال و در زبان سریانی واژه ملل(mallal) با مشتقات آن به معنای کلام و استدلال وارد شده. در زبان لاتین نیز واژه ثئولوژی(theology) به معنای بحث دربارهدربارهٔ خداوند است که احتمال میرودمی‌رود در دوران نهضت ترجمه وارد حوزه علوم اسلامی شده باشد."»<ref>دائرةالمعارف فارسی،غلامفارسی، غلام حسین مصاحب،جلدمصاحب، جلد دومدوم، ،مدخلمدخل کلام</ref>

گرچه ظاهر علم کلام و فلسفه الهی، هر دو بر مبنای استدلال عقلی (مسامحتا-مشترک لفظی است) استوار گردیده‌اند، ولی تفاوتهایی میان آن‌ها وجود دارد که به مهم‌ترین آن‌ها اشاره می‌شود:

* تفاوت از جهت نوع دلایل، به این معنا که فیلسوف، تنها از دلایل عقلی بهره می‌جوید، ولی متکلم برای اثبات اصولی مانند اثبات وجود خدا و توحید و اثبات نبوت، از دلایل عقلی استفاده می‌کند، و در زمینه اثبات اصولی دیگر مانند امامت، معاد و غیره، هم از دلایل عقلی و هم از دلایل نقلی بهره مندبهره‌مند می‌گردد.

[[لغتنامه دهخدا|لغتنامهٔ دهخدا]] در سرواژهٔ متکلم چنین آورده‌است:<ref name="لغتنامهٔ دهخدا، سرواژهٔ «متکلم»" />:

{{نقل قول بزرگ}}عارف به علم کلام. (از اقرب الموارد). کسی را گویند که بعلم کلام و اصول آشنا باشد. این علم را برای آن علم کلام خوانند که اولین اختلاف در کلام الله را مطرح و مورد مباحثه قرارداده و از مخلوق و غیر مخلوق بودن آن صحبت بمیان آورده‌اند. (از الانساب سمعانی). صاحبان علم کلام.کلام؛ و علم کلام علمی است که در آن مقدمات علم منقول را به دلایل عقلی ثابت کنند و دلایل رابه ادله عقلیه موجه سازند. اهل کلام. کلامی. آن که علم کلام داند. آن که توفیق میان فلسفه و دین خواهد. عالم بعلم کلام. دانای بعلم کلام. آن که فهم حقایق اشیاء خواهد به برهان با شرط مطابقت با دین. عالم به علم کلام. (از یادداشت به خط مرحوم دهخدا). که حقایق اشیاء را با برهان و انطباق با احکام شرع درک کند و بدیگران تعلیم دهد از طریق خطابه و جز آن.{{پایان نقل قول بزرگ}}

رابطه [[آزادی]] و دین (ایینآیین الهی یابشری)

رابطه میان [[قضا و قدر]] الهی و[[اختیار]] انسان

[[عصمت]] انبیا-علل گرایش بدین <ref>علوم اسلامی از استاد مطهری</ref> و<ref>طباطبائی محمد حسین، شیعه در اسلام،</ref>

* مکتب کلامی [[اصولیون]] ( شیعه )

* مکتب کلامی [[اخباریان]] ( شیعه )

* مکتب کلامی [[اهل حدیث]] ( شیعه)

مذهب کلامی امامیه، به زمان [[اهل بیت]] باز می‌گرددبازمی‌گردد. این مکتب در عصر امام [[محمد باقر]] متولد سال ۵۷ هجری، و امام [[جعفر صادق]]، متولد سال ۸۳ هجری، به اوج خود رسید.

در قرن دوم هجری، برخی از مکاتب عقلی کلامی دیگر، مانند مکتب «معتزله» پدید آمدند. مکتب معتزلة، توسط «[[واصل بن عطاء]]»، متوفای سال ۱۳۱ هجری بنیانگذاری شد. او با حسن بصری معاصر بود و در مجالس درس او شرکت می‌نمود، ولی از شیوه فکری وی کناره‌گیری کرد و حوزه کلامی دیگری را تأسیس نمود و بدین جهت، مکتب او «معتزله» نامیده شد؛ در حالی که پیروان این نحله، خود را «اهل التوحید و العدل» می‌نامیدند.

در قرن سوم هجری، مکاتب فکری و کلامی دیگری نیز، مانند مکتب «طحاویة» توسط «احمد ابن محمد ابن سلامة الطحاوی»، متولد سال ۲۲۹ هجری در مصر، و مکتب «اشعریة» توسط «ابو الحسن علیّ ابن اسماعیل [[اشعری]]»، متولد سال ۲۶۰ یا ۲۷۰ هجری در منطقه بین النهرین،بین‌النهرین، و مکتب «ماتریدیة» توسط «ابومنصور ماتریدی»، متوفای سال ۳۳۳ هجری در سمرقند بوجود آمدند.

* [[واصل بن عطاء]]

* [[جاحظ]]

* [[ابوعلی جبایی]]

* [[ابوالقاسم بلخی]]

* [[زمخشری]]

* [[قاضی عبدالجبار]]

* [[ابن ابی الحدید]]

* [[ابولهذیل علاف]]

* [[ابراهیم بن سیار معتزلی]]

* [[ابوالحسن اشعری]]

* [[امام الحرمین جوینی]]

* [[ابوحامد محمد غزالی]]

* [[فخر رازی]]

* [[ابن خلدون]]

* [[تفتازانی]]

* [[جلال‌الدین سیوطی]]

* [[ابن هیثم]]

* [[عضدالدین ایجی]]

* [[ابو منصور ماتریدی]]

* [[هشام بن حکم]]

* [[مؤمن الطاق]]

* [[علی بن اسماعیل میثمی]]

* [[زراره]]

* [[ابوسهل نوبختی]]

* [[ابن قبه رازی]]

* [[شیخ مفید]]

* [[ابویعلی جعفری]]

* [[سید مرتضی]]

* [[شیخ طوسی]]

* [[خواجه نظام الملک طوسی]]

* [[ابوحاتم رازی]] (مورد اختلاف)

* [[علامه حلی]]

* [[ناصرخسرو]]

* [[ابویعقوب سجستانی]]

* [[ابوحاتم رازی]] (مورد اختلاف)

* [[حسن صباح]]

{{پانویس|۲}}

* [https://www.elmemonir.com/ سایت آموزش معارف اسلامی علم منیر]

* [http://www.borhannews.com / سایت کلامی برهان نیوز]