بانک شاهنشاهی ایران: تفاوت میان نسخه‌ها

محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
جز Shfarshid صفحهٔ بانک شاهی ایران را به بانک شاهنشاهی ایران که تغییرمسیر بود منتقل کرد: نام رسمی این بانک بر روی اسکناس‌های ایران، «شاهنشاهی» بوده است.
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۳۴:
 
 
'''بانک شاهیشاهنشاهی ایران یا بانک شاهی ایران،''' ، {{به انگلیسی|The Imperial Bank Persia}} به عنوان اولین [[بانک]] [[ایران]] بشمار می‌آید که در سال۱۲۷۸خورشیدیسال ۱۲۶۸ خورشیدی - ۱۸۸۹میلادی توسط [[پاول یولیوس رویتر|بارون جولیوس دو رویتر]]، بانکدار یهودی-انگلیسی، و با فرمان سلطنتی [[ملکه ویکتوریا|ملکه ویکتوریای]] [[بریتانیا]] و به امتیاز دولت ایران تاًسیس گردید. این بانک سال‌ها بعد به بانک بریتانیایی [[خاورمیانه]] (BBME) تغییر نام داد و امروزه به نام [[اچ‌اس‌بی‌سی|بانک اچ‌اس‌بی‌سی خاورمیانه]] شناخته می‌شود.<ref name=autogenerated1>{{یادکرد وب| نشانی = http://www.chn.ir/News/?section=2&id=18954| عنوان = تخریب بانک شاهی به علت گذر مترو ثابت شد | تاریخ بازدید = ۲۵ فروردین ۱۳۸۸| تاریخ = ۱۱۹ اسفند ۱۳۸۳| ناشر = خبرگزاری میراث فرهنگی | زبان = فارسی}}</ref>
 
[[بانک شاهنشاهی ایران|بانک شاهی ایران]] اولین بار ایده‌های بانکداری اروپایی را به ایران وارد کرد که در آن این ایده‌ها تا آن زمان شناخته شده نبودند. همچنین استفاده از اسکناس در دوران قاجار اولین بار توسط [[بانک شاهنشاهی ایران|بانک شاهی ایران]] در ایران رایج شد.{{مدرک}}
 
پس از [[انقلاب ۱۳۵۷ ایران]] و به موجب لایحه ملی‌شدن بانک‌ها تمامی فعالیت‌های [[بانک شاهنشاهی ایران|بانک شاهی ایران]] به [[بانک تجارت]] واگذار شد.{{مدرک}}
 
== تاریخچه ==
خط ۴۶:
[[پاول یولیوس رویتر|بارون جولیوس دو رویتر]] بانکدار انگلیسی با اعطای وام به [[ناصرالدین شاه قاجار]] امتیازات بزرگی از وی گرفت که یکی از آن‌ها حق تأسیس بانک بود. این قرارداد که قسمتی از [[امتیازنامه رویتر]] بود با مخالفت شدید مردم و حتی روسیه مواجه شد. شب‌نامه‌های زیادی در تهران پخش شد که در آن نوشته شده بود که شاه ایران مالکیت تمامی منابع ایران را به یک یهودی داده است. در سال ۱۲۶۷ هجری، امتیاز اول لغو شد و شاه دلیل آن را عدم موفقیت رویتر در شروع پروژه [[راه‌آهن]] بعد از پانزده ماه بر اساس قرارداد دانست.
 
ولیکن رویتر قصد نداشت از چنین قرارداد پرسودی صرف نظر کند. او با تلاش فراوان موفق شد سرانجام در سال ۱۸۸۹ میلادی به کمک وزیر یهودی انگلستان [[هنری دراموند ولف]] اجازه بانکداری و معدن‌داری در ایران را به مدت ۶۰ سال دریافت کند. این قرارداد به مفصلی قرارداد اول نبود ولیکن سود بسیار زیادی برای رویتر داشت. [[بانک شاهنشاهی ایران|بانک شاهیشاهینشاهی ایران]] از پرداخت هرنوع مالیات معاف بود و اجازه واردات بدون پرداخت تعرفهٔ مالیاتی را دارا بود.
 
بانک شاهی که مقرش [[لندن]] و تابع قوانین انگلستان بود، از سال ۱۲۶۹ کار خود را آغاز کرد و اولین اسکناس بانکی را در ایران منتشر کرد. تا این زمان تنها نوع پول مورد استفاده سکه‌های نقره و طلا بودند و بانک برای اولین بار استفاده از اسکناس را در ایران رایج کرد. رئیس بانک شاهی سر ویلیام کسویک بود. سرمایهٔ این بانک از سه کمپانی گلین، میلز و شرکاء، جی هنری شرودر و شرکا و [[دیوید ساسون]] و شرکا به دست آمده بود.
اولین مدیر [[بانک شاهنشاهی ایران|بانک شاهی ایران]] جوزف ربینو بود که از پدری ایتالیایی-یهودی و مادری انگلیسی در لندن به دنیا آمده بود و تابعیت بریتانیایی دریافت کرده بود. ربینو ۱۸ سال در ایران باقی ماند و نقش مؤثری در گسترش [[بانک شاهنشاهی ایران|بانک شاهی ایران]] داشت. او دستور داد تمامی مدیران بانک زبان فارسی را بیاموزند. در این زمان مردم ایران به پول کاغذی اعتماد زیادی نداشتند. ربینو برای گسترش استفاده از اسکناس دستور داد که تنها پول در مقدارهای کوچک چاپ شود و این پول در هر زمان توسط شعبه قابل تبدیل به سکهٔ نقره باشد. این امر در مناطق دورافتاده بسیار مشکل بود. تحت نظر ربینو و به کمک ارتش ایران سکه‌های نقره به مناطق دورافتاده انتقال داده می‌شدند؛ ولیکن با این وجود در سال‌های اولیهٔ تأسیس [[بانک شاهنشاهی ایران|بانک شاهی ایران]]، هجوم بانکی به کرات اتفاق افتاد. گاهی دلیل این امر تبلیغات روس‌ها بود که انگلیسی‌ها را رقیب خود در ایران می‌دانستند.
 
مهم‌ترین فرد مورد ارتباط [[بانک شاهنشاهی ایران|بانک شاهی ایران]] در تهران ژنرال آلبرت هوتوم شیندلر بود که مانند رویتر یک آلمانی‌تبار انگلیسی‌شده بود. او در ایران سال‌های زیادی زندگی کرده بود و به تمامی جغرافیای منطقه مسلط بود. هنری دراموند ولف به او علاقه زیادی داشت و تلاش کرد که او را در بخش خارجی دولت استخدام کند؛ ولیکن وقتی این امر موفقیت آمیز نشد، رویتر وی را استخدام نمود. شیندلر و ربینو مهم‌ترین افراد تأثیرگذار در گسترش این بانک در ایران بودند.<ref>he English Amongst the Persians: Imperial Lives in Nineteenth-Century Iran, Denis Wright, pp 105</ref>
 
[[بانک شاهنشاهی ایران|بانک شاهی ایران]] اهمیت زیادی در پرداخت وام‌های بزرگ به شاه بین سال‌های ۱۸۹۲ و ۱۹۱۱ داشت. این وام‌ها در قبال کنترل [[ماهیگیری]] در [[دریای خزر]] و کنترل تعرفه گمرکی در بندرها به شاه پرداخت شدند. خبر این وام‌ها ملی‌گرایان ایرانی را به شدت برآشفت ولیکن در نهایت مخالفت آن‌ها تأثیری نداشت.<ref>he English Amongst the Persians: Imperial Lives in Nineteenth-Century Iran, Denis Wright, pp 106.</ref>
 
در سال ۱۹۲۹ میلادی [[بانک شاهنشاهی ایران|بانک شاهی ایران]] دارای ۲۴ شعبه در ایران بود. [[بانک شاهنشاهی ایران|بانک شاهی ایران]] تا سال ۱۳۰۹ شمسی به فعالیت خود در زمینه نشر انحصاری اسکناس ادامه داد. در زمان رضا شاه پهلوی ملی‌گرایی در بین ایرانیان شدت یافت و مخالفت با این بانک گسترش یافت. جئوفری جونز می‌نویسد: «بانک (شاهی) به صورت گسترده به عنوان نمایندهٔ امپریالیسم بریتانیا بود و این نظر بی‌دلیل نبود.» جونز ادامه می‌دهد که بانک شاهی نقش زیادی در تأمین منابع مالی برای بریتانیا در دو جنگ جهانی با کمک سرمایه‌های ایران داشت. باتأسیس [[بانک ملی ایران]] در سال ۱۳۰۷ توسط [[رضاشاه پهلوی]] امتیاز حق انحصاری نشر اسکناس از سوی دولت ایران در سال ۱۳۰۹ به مبلغ ۲۰۰ هزار لیره خریداری و به [[بانک ملی ایران]] واگذار شد.<ref>{{یادکرد وب| نشانی = http://www.bbc.co.uk/persian/iran/story/2008/05/080520_an-sa-darcy-oil-history.shtml| عنوان = لغو امتیاز دارسی، انعقاد قرارداد ۱۹۳۳| تاریخ بازدید = ۳۱ اردیبهشت ۱۳۸۷| نویسنده = سیمین روشن| تاریخ = ۳۱ اردیبهشت ۱۳۸۷| اثر = سرگذشت امتیازنامه دارسی؛ آغاز و انجام| ناشر = وبگاه بی‌بی‌سی فارسی| زبان = فارسی}}</ref> بانک شاهی بر اساس آمار رسمی خود سود بسیار کمی داشت ولیکن در این زمان بانکداران اجازه داشتند که به حساب‌های مخفی مبالغی واریز و دریافت کنند و این حساب‌ها به دور از آمار رسمی بودند. [[جئوفری جونز]] می‌نویسد که سود واقعی [[بانک شاهنشاهی ایران|بانک شاهی ایران]] بسیار بیشتر از آنچه بوده که در آمارهای رسمی چاپ شده بود.
 
در سال ۱۳۲۰ شمسی [[بانک شاهنشاهی ایران|بانک شاهی ایران]] در کشورهای حاشیهٔ خلیج فارس نسبت به افتتاح شعبات خارج از کشوراقدام کرد و اولین شعبهٔ آن در[[کویت]] ، [[دوبی]] و [[عمان]]بود. در سال ۱۹۵۲ میلادی بانک شاهی فعالیت‌های خود را در ایران کم کرد و نام خود را به [[بانک انگلیسی خاورمیانه]] تغییر داد. در سال ۱۹۵۹ سرمایه‌های بانک انگلیسی خاورمیانه توسط [[بانک اچ‌اس‌بی‌سی هنگ کنگ]] خریداری شده و نام این بانک به [[اچ‌اس‌بی‌سی|بانک اچ‌اس‌بی‌سی خاورمیانه]] تغییر یافت.
 
== ساختمان بانک شاهیشاهنشاهی ==
[[پرونده:Bank Shahi01.jpg|چپ|270px|بندانگشتی|ساختمان بانک شاهی در [[میدان توپخانه]]]]
این بنای تاریخی که تنها میراث ارزشمند باقی‌مانده از بدنه‌های [[میدان توپخانه]] قدیم است، دارای طرحی یگانه بوده و استفاده از عناصر تزیینی معماری ایران، همانند کاسه‌سازی در نیم‌گنبد [[سردر]] ورودی، [[کاشیکاری]] و [[گچبری]] را می‌توان از ویژگی‌های برجسته آن شمرد. هم چنین وجود ستون‌های رفیع در فضای داخلی [[بانک شاهنشاهی ایران|بانک شاهی ایران]] و تلفیق هنرمندانه آن با دوره‌های تیزه‌دار و استفاده از چوب در پوشش سقف، ترکیبی موزون را پدیدآورده‌است که شکوه و عظمت معماری [[هخامنشی]] را به بیننده یادآوری می‌کند. [[کاشیکاری]] سردر توسط [[حسین کاشی‌پز]] انجام شده‌است،<ref name=autogenerated1/> اما معمار طراح ساختمان [[مارکار گالستیانس]] بوده‌است.<ref>[http://www.payampress.com/site/news.aspx?newsid=2004 هفته‌نامۀ پیام ساختمان، ''آثار معماران ارمنی در ایران''، نوشته‌شده در ۲۸ دی ۱۳۹۲،] بازدید در ۱۹ بهمن ۱۳۹۴.</ref>
{{-}}
== نگارخانه ==