خط پهلوی: تفاوت میان نسخه‌ها
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
جز ربات: جایگزینی پیوند جادویی شابک با الگو شابک |
تصحیح برچسب‌ها: افزودن پیوند بیرونی به جای ویکی‌پیوند ویرایشگر دیداری |
||
خط ۱:
{{Infobox Writing system
|name = الفبای پهلوی
|type = جایگزین
|typedesc=[[ابجد]]، [[واژه‌نگاشت]]
|languages = [[زبان‌های ایرانی#ایرانی میانه|زبان‌های ایرانی میانه]] <!-- so far only attested for Parthian, Middle Persian, Sogdian, Scythian and Khotanese. -->
'''خط پهلوی''' یا '''دبیره پهلوی''' نام یک دستهٔ کلی از [[خط (نوشتار)|خط‌هایی]] است که برای نوشتن زبان (های) [[زبان پارسی میانه|پارسی میانه]] و پهلوی اشکانی ([[پارتی]]) به کار می‌رفته‌اند. این خطوط از [[خط مانوی]] مستقل‌اند. تمام این خط‌ها ریشه در خط [[آرامی]] دارند<ref>خانلری ۲۴۱</ref> و مانند آرامی از راست به چپ نوشته می‌شده‌اند.▼
|time = سدۀ ۳ پ.م. – سدۀ ۱7 م. (برانگاشتی)<br />سدۀ ۲ پ.م. – سدۀ ۱۷ م. ([[زبان تایید شده|تأییدشده]])
|fam1= [[هیروگلیف مصری]]
|fam2=[[الفبای نیاسینایی]]
|fam3 = [[الفبای فنیقی]]
|fam4 = [[الفبای آرامی]]
|children=[[خط اوستایی|الفبای اوستایی]]
|unicode = {{ublist |class=nowrap |[https://www.unicode.org/charts/PDF/U10B60.pdf U+10B60–U+10B7F] {{smaller|Inscriptional Pahlavi}} |[https://www.unicode.org/charts/PDF/U10B40.pdf U+10B40–U+10B5F] {{smaller|Inscriptional Parthian}} |[https://www.unicode.org/charts/PDF/U10B80.pdf U+10B80–U+10BAF] {{smaller|Psalter Pahlavi}}}}
|iso15924 = Phli
|iso15924 note=<br> (Inscriptional Pahlavi)<br>
<code>Prti, {{ISO 15924 number|Prti}}</code><br> (Inscriptional Parthian)<br>
<code>Phlp, {{ISO 15924 number|Phlp}}</code><br> (Psalter Pahlavi)<br>
<code>Phlv, {{ISO 15924 number|Phlv}}</code><br> (Book Pahlavi)
|note=none
|sample=Pahlavi inscription.jpg|caption=[[سنگ‌نبشته]] با خط پهلوی
قدمت: ۱۵۰۰ سال
متن: آب و آتش و خاک را پاس بدارید
یافته‌شده: در بند غرقاب [[گلپایگان]]
محل نگهداری: [[حمام چهارفصل|موزه چهارفصل]]، [[اراک]]}}
▲'''خط پهلوی''' یا '''دبیره پهلوی''' نام یک دستهٔ کلی از [[خط (نوشتار)|خط‌هایی]] است که برای نوشتن زبان (های) [[زبان پارسی میانه|پارسی میانه]] و پهلوی اشکانی ([[پارتی]]) به کار می‌رفته‌اند. این خطوط از [[خط مانوی]] مستقل‌اند. تمام این خط‌ها ریشه در خط [[آرامی]] دارند<ref>خانلری ۲۴۱</ref> و مانند آرامی از راست به چپ نوشته می‌شده‌اند.[[پرونده:Taq-e_Bostan_-_Pahlavi_writing.jpg|انگشتدان|نمونه‌ای از خط پهلوی کتیبه‌ای در [[طاق بستان]]، قرن چهارم میلادی]]
== زیرشاخه‌ها ==
سطر ۲۱ ⟵ ۴۰:
خاصیت دیگری که در تمام گونه‌های خط پهلوی وجود دارد وجود [[هزوارش]] در نوشته‌هاست. ''هزوارش'' که به صورت ''هزوارشن'' و ''اوزوارشن'' و صورت‌های مشابه دیگر هم در زبان [[فارسی]] آمده‌است به این معنی است که در نوشتن متن‌های پهلوی گاه کلمه‌ای را به زبان [[زبان آرامی|آرامی]] می‌نوشتند لیکن هنگام قرائت فارسی می‌خواندند. مثلاً ''ملک'' می‌نوشتند و هنگام قرائت ''شاه'' می‌خواندند. باید توجه داشت که هزوارش یک نوع خاص از [[واژه‌نگاشت]] است و با [[وام‌واژه]] تفاوت دارد. وام‌واژه یک عادت زبانی‌است در حالی که هزوارشن تنها یک عادت رسم‌الخطی است. برای علت یا شوند وجود هزوارشن در نوشته‌های پهلوی گمانه‌های گوناگونی زده‌اند. یکی از این گمانه‌ها این است که از آنجا که سنت دبیری خاص آرامیان بوده است، بسیاری این واژه‌ها در نوشتار وارد شده‌اند اما از آنجا که اربابان این دبیران آرامی نمی‌دانستند این واژه‌ها هنگام برخوانی از بهر ایشان به فارسی برگردانده می‌شدند.
خط پهلوی که خطی پرابهام بود برای ثبت دقیق اصوات مفید نبود و حتی می‌توانست باعث اشتباه در قرائت شود. از طرفی [[اوستا]] به [[زبان اوستایی]] بود که در آن زمان یک زبان مرده بود، از این رو در زمان [[ساسانیان]] برای نوشتن اوستا [[خط اوستایی]] از روی خط پهلوی کتابی ابداع شد. خط اوستایی خطی [[فونتیکی]] است و حرف‌های آن منفصل بودند (جز چند مورد معدود [[لیگاتور]] که اصلی متأخرتر دارند) و در این خط هر حرف به جای اینکه بیانگر یک [[واج]] باشد (چنان‌که در خط‌های هر زبانی مرسوم است)، بیانگر یک [[آوا]]ست. در بعضی متن‌های پهلوی واژه‌های دشوار و دور از ذهن گاه به خط اوستایی نوشته می‌شدند.{{تاریخچه زبان فارسی}}معمولاً ایران‌شناسان برای مطالعه و اندرنگرش متن‌های پهلوی آنها را به خط لاتینی برمی‌گردانند. این برگردانیدن به دو گونه [[حرف‌نویسی]] و [[آوانویسی]] صورت می‌پذیرد. در مرحلهٔ نخست متن را به دبیرهٔ لاتینی حرف‌نویسی می‌کنند و در مرحلهٔ بعد آن را آوانویسی می‌کنند. به‌خاطر ابهام خط پهلوی حتی حرف‌نویسی متن‌ها هم کار چندان آسانی نیست. در برخی موارد خصوصاً آنِ مربوط به خط پهلوی کتابی گاه بر سر صورت حرف‌نویسی‌شدهٔ واژه میان ایران‌شناسان اختلاف نظر وجود دارد. آوانویسی خط پهلوی هم دشواری‌های زیادی دارد. نخست اینکه در خط پهلوی [[مصوت کوتاه|مصوت‌های کوتاه]] نشانهٔ جدا و ویژه‌ای نمی‌دارند. دوم اینکه [[مصوت بلند|مصوت‌های بلند]] را گاه به صورت صامت هم می‌توان در نظر گرفت. این دو ویژگی گفته‌شده در خط امروزی فارسی هم وجود دارد (مثلاً شاپور را شاپوَر هم می‌توان خواند). دیگر آنکه در خط پهلوی [[املای تاریخی]] و شبه‌تاریخی فراوان یافت می‌شود. از این رو صورت نوشتهٔ کلمات لزوماً صورت ملفوظ آنها در زمان کتابت متن نیست.
== جستارهای وابسته ==
سطر ۳۳ ⟵ ۵۰:
== منابع ==
* ویکی‌پدیای انگلیسی، [[:en:Pahlavi_scripts|Pahlavi scripts]].
*
* {{یادکرد|نویسنده=خانلری، پرویز|کتاب=تاریخ زبان فارسی (جلد اول)|چاپ = هفتم|شهر - تهران|ناشر = فرهنگ نشر نو|سال = ۱۳۸۲|شابک =964-7443-21-8}}
* ژاله آموزگار - احمد تفضلی. ''زبان پهلوی، ادبیات و دستور آن''. چاپ پنجم. تهران: انتشارات معین ۱۳۸۷.
| |||