غشای سلولی: تفاوت میان نسخه‌ها

محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
Abulfazl.ahmadi (بحث | مشارکت‌ها)
تغيير كلمات غير علمي به كلمات علمي رايج
برچسب‌ها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه
Abulfazl.ahmadi (بحث | مشارکت‌ها)
جز تغيير كلمات غير علمي به كلمات علمي رايج
برچسب‌ها: ویرایشگر دیداری ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه
خط ۱:
[[پرونده:Cell membrane detailed diagram 4.svg|بندانگشتی|300px|[[یاخته|یاختهٔسلول]] [[یوکاریوت]]]]
[[پرونده:Cell membrane drawing-en.svg|بندانگشتی|upright=1.2|پوسته سلول]]
 
'''پوستهٔ یاخته''' یا '''غشای ياخته''' یا '''غشای پلاسمایی''' یا '''غشای سلولی '''یا''' خوناب''' به پوستهٔ نازک [[یاخته|سلول]]‌ها که از یک یا دو لایه [[فسفولیپید|فسفولیپیدی]] تشکیل شده گفته می‌شود.{{سخ}}
پوستهٔ یاخته همچنین به عنوان مرز میان [[اندامک]]‌های درون‌یاخته‌ای عمل می‌کند.
در واقع پوستهٔ یاختهسلول دیواره‌ایست که محافظت از [[یاخته|سلول]] را برعهده دارد. [[سیتو پلاسم]] درون پوستهٔ یاختهسلول جای دارد. پوستهٔ یاختهسلول از یک لایه پروتئین و دو لایه چربی تشکیل شده‌است. رفت‌وآمد مواد به داخل و خارج یاخته از طریق مجراهای پوستهٔ یاخته انجام می‌شود. از بین رفتن این پوستهٔ آسیب‌پذیری یاختهسلول را سبب می‌شود.{{سخ}}
پوستهٔ یاختهسلول شامل دولایه [[فسفولیپید|فسفولیپیدی]] همراه با [[کلسترول]] و [[پروتئین]]‌های درون پوسته‌ای یا سطح پوسته‌ای می‌باشد.
 
به بیانی دیگر بخش اعظم اندامک‌های [[یاخته|سلول]] بوسیله پوسته‌هایی مفروش شده‌اند که به‌طور عمده از [[لیپید]]ها و [[پروتئین]]‌ها و [[کربوهیدرات]] تشکیل شده‌اند. این پوسته‌ها شامل پوستهٔ یاخته،سلول، پوستهٔ [[هسته یاخته|هسته]]، پوستهٔ [[شبکه آندوپلاسمی|شبکهٔ آندوپلاسمی]] و پوستهٔ [[میتوکندری]]‌ها، [[لیزوزوم]]‌ها و [[دستگاه گلژی]] هستند.{{سخ}}
لیپیدهای پوسته‌ها سدی ایجاد می‌کنند که از حرکت آزاد آب موجود در [[بافت‌مانه برون‌یاخته‌ای]] و مواد محلول در آب از یک بخش یاختهسلول به یک بخش دیگر جلوگیری می‌کنند زیرا آب در چربی محلول نیست. اما باید دانست که ملکول‌های پروتئینی در پوسته، غالباً در سراسر عرض پوسته نفوذ کرده و به این ترتیب مسیرهای اختصاصی، که غالباً مجراها یا ''Pores'' نامیده می‌شوند برای عبور مواد ویژه از پوسته پدیدمی‌آورند. همچنین بسیاری از دیگر پروتئین‌های پوسته [[آنزیم]]‌ها هستند که شمار فراوانی از واکنش‌های شیمیایی مختلف را [[کاتالیز]] می‌کنند.
 
== پوستهٔ یاخته ==
[[پرونده:Cell_membrane_detailed_diagram_en.svg|بندانگشتی|550px|شکل پروتئین‌ها در پوستهٔ یاختهسلول]]
 
پوستهٔ یاختهسلول که به‌طور کامل یاختهسلول را احاطه می‌کند، یک ساختار خم‌پذیر ارتجاعی نازک به ضخامت ۵/۷ تا ۱۰ نانومتر است. پوسته تقریباً از پروتئین‌ها و لیپیدها تشکیل شده‌است و ترکیب تقریبی عبارت است از: [[پروتئین]]‌ها ۵۵ درصد، [[فسفولیپید]]ها ۲۵ درصد، [[کلسترول]] ۱۳ درصد و دیگر لیپیدها ۴ درصد و کربوهیدرات‌ها ۳ درصد.{{سخ}}
سد لیپیدی پوستهٔ یاختهسلول از نفوذ آب جلوگیری می‌کند: ساختار بنیادی پوستهٔ یاختهسلول یک لایه چربی دو طبقه‌است که یک برگهٔ نازک از لیپیدها فقط به ضخامت دو مولکول بوده و در سراسر سطح یاختهسلول یکپارچه‌است. جای‌جای این برگهٔ نازک لیپیدی، مولکول‌های پروتئینی درشت از نوع کروی‌شکل قرار دارند.{{سخ}}
ساختار بنیادی لایهٔ دوطبقه [[چربی]] از مولکول‌های [[فسفولیپید]] تشکیل شده‌است. یک انتهای هر مولکول فسفولیپید در آب محلول بوده یعنی [[آب‌دوست]] است. انتهای دیگر فقط در چربی‌ها محلول بوده یعنی [[آب‌گریز]] است. انتهای فسفاتی فسفولیپد آب‌دوست و [[اسید چرب]] آن [[آب‌گریز]] است.
چون بخش‌های آب‌گریز فسفولیپیدها به کمک آب دفع می‌شوند اما به سوی یکدیگر جذب می‌شوند ازاین‌رو، دارای یک تمایل طبیعی هستند و آن‌ها در پهلوی همدیگر در مرکز پوسته قرار دارند. بخش‌های فسفاتی [[آب‌دوست]] دو سطح پوسته را که در تماس با پیرامون است می‌پوشانند. لایهٔ دوطبقهٔ چربی در وسط پوسته به مواد طبیعی محلول در آب مانند [[یون]]‌ها، [[گلوکز]] و [[اوره]] نفوذپذیر است برعکس، مواد محلول در چربی از جمله [[اکسیژن]]، [[دی‌اکسید کربن]] و [[الکل]] می‌توانند به آسانی در این بخش از پوسته نفوذ کنند. یک صفت ویژهٔ لایهٔ دوطبقه چربی این است که یک [[مایع]] است نه یک [[جامد]]. ازاین‌رو، بخش‌هایی از پوسته می‌توانند عملاً در سطح پوسته از یک نقطه به یک نقطه دیگر جریان پیدا کنند. [[پروتئین]]‌ها و دیگر مواد محلول در پوستهٔ دوطبقه لیپیدی یا [[شناور]] در آن تمایل دارند که به همهٔ پوستهٔ یاخته انتشار یابند.{{سخ}}
مولکول‌های [[کلسترول]] در پوسته نیز ماهیت چربی دارند زیرا هستهٔ [[استروئید|استروئیدی]] آن‌ها بسیار محلول در چربی است. این [[مولکول]]‌ها از یک نظر در لایهٔ دوطبقهٔ پوسته حل شده‌اند. این مولکوهامولکولها به‌طور عمده به تعیین اندازهٔ نفوذپذیری لایه‌لایهٔ دوطبقه به اجزای محلول در [[آب]] و مایعات بدن کمک می‌کنند. [[کلسترول]] همچنین بخش زیادی از توان جابجایی پوسته را کنترل می‌کند.
 
== پروتئین‌های پوستهٔ یاخته ==
توده‌های کروی‌شکل که در لایهٔ دوطبقه چربی شناورند، اینها پروتئین‌های پوسته هستند که بخش اعظم آن‌ها را [[گلیکو پروتئین]]‌ها تشکیل می‌دهند. دو گونه پروتئین در پوسته وجود دارد: [[پروتئین پوسته‌ای درونی]] یا سرتاسری که در همهٔ قطر پوسته نفوذ می‌کنند و پروتئین‌های پیرامونی که فقط به یک سمت پوسته می‌چسبند و در آن نفوذ نمی‌کنند.{{سخ}}
شمار بسیاری از [[پروتئین پوسته‌ای درونی]] مجراهای ساختاری ایجاد می‌کنند که از راه آن‌ها مولکول‌های آب و مواد محلول درآب به ویژه [[یون]]‌ها می‌توانند بین مایع بیرون‌یاخته‌ایبیرون‌سلولی و درون‌یاخته‌ایدرون‌سلولی انتشار یابند. این مجراهای پروتئینی دارای ویژگی‌های انتخابی نیز هستند که [[واپخش]] گزینشی برخی مواد به میزان بیشتر از مواد دیگر را امکان‌پذیر می‌سازند. شمار دیگر از [[پروتئین پوسته‌ای درونی]] به عنوان پروتئین‌های حامل برای جابجایی موادی عمل می‌کنند که در غیر این صورت نمی‌توانستند از لایهٔ دوطبقه چربی نفوذ کنند. گاهی نیز این پروتئین‌های حامل مواد را در جهتی خلاف جهت پخش طبیعی آن‌ها جابجا می‌کنند که «[[انتقال فعال]]» نامیده می‌شوند. شمار دیگری از [[پروتئین پوسته‌ای درونی]] نقش [[آنزیم|آنزیمی]] دارند.{{سخ}}
پروتئین‌های پیرامونی بیشتر روی سطح درونی پوسته وجود دارند و غالباً به یکی از [[پروتئین پوسته‌ای درونی]] چسبیده‌اند. این پروتئین‌های پیرامونی تقریباً به‌طور کامل نقش آنزیمی یا نقش دیگر سازماندهنده‌هایسازمان درون‌یاخته‌ایدهنده‌های درون‌سلولی را دارا می‌باشند.
 
== کربوهیدرات‌های پوسته – [[گلیکوکالیکس]] یاخته‌ایسلولی ==
[[کربوهیدرات]]‌های پوسته تقریباً همیشه به صورت ترکیب با پروتئین‌ها به شکل [[گلیکوپروتئین]]‌ها و گلیکولیپیدها وجود دارند. در واقع بخش بزرگی از [[پروتئین پوسته‌ای درونی|پروتئین پوسته‌ای درونیاز]] نوع [[گلیکوپروتئین]]‌ها و در حدود یک‌دهم مولکول‌های لیپید از نوع گلیکولیپیدها هستند. بخش‌های ''گلیکو'' در این مولکول‌ها تقریباً همیشه به سمت سطح بیرونی [[یاخته|سلول]] برآمدگی پیدا می‌کنند و از سطح [[یاخته|سلول]] به سمت بیرون آویزان هستند. بسیاری از ترکیب‌های کربوهیدراتی دیگر به نام [[پروتئوگلیکان]]‌ها که بیشتر از مواد کربوهیدراتی ساخته شده‌اند که به هسته‌های کوچک پروتئینی متصل شده‌اند نیز غالباً به‌طور سست به سطح بیرونی [[یاخته|سلول]] پیوسته‌اند. به‌این ترتیب همهٔ سطح یاختهسلول دارای یک پوشش سست کربوهیدراتی به نام [[گلیکوکالیکس]] است.
 
این بخش‌های کربوهیدراتی که به سطح بیرونی یاخته پیوسته‌اند دارای چندین کارکرد مهم هستند:
# بسیاری از آن‌ها [[بار الکتریکی]] منفی دارند. ازاین‌رو، بیشتر یاخته‌هاسلول‌ها یک لایه با بار منفی دارند که چیزهای دیگر با بار الکتریکی منفی را از خود می‌رانند.
# [[گلیکوکالیکس]] برخی از یاخته‌هاسلولها به [[گلیکوکالیکس]] یاخته‌های دیگر می‌چسبند و به این ترتیب یاخته‌هاسلول‌ها را به یک دیگر می‌چسبانند.
# بسیاری از کربوهیدرات‌ها به عنوان مواد حامل برای گرفتن [[هورمون|هورمون‌هایی]] ازجمله [[انسولین]] عمل می‌کنند؛ و پس از انجام این عمل این مجموعه پروتئین‌های چسبیده به سطح درونی پوسته را فعال می‌کند که به نوبهٔ خود یک زنجیرهٔ متوالی از [[آنزیم]]‌های درونی [[یاخته|سلول]] را فعال می‌کنند.
# برخی از بخش‌های کربوهیدراتی وارد واکنش‌های شیمیایی می‌شوند.