خط (نوشتار): تفاوت میان نسخه‌ها

خطوط اصلی باستان (به ترتیب الفبایی) شامل: [[خط اوستایی]] - [[خط پهلوی]] - [[خط چینی]] - [[خط عبری]] - [[خط فنیقی]] - [[خط میخی]] - [[خط هیروگلیف مصری]] می‌شود.

 

{{اصلی|خط اوستایی}}

[[پرونده:Bodleian J2 fol 175 Y 28 1.jpg|بندانگشتی|250px|[[یسنا]]]]

از نخستین سده‌های اسلامی چون زبان و خط پهلوی حالت رسمی خود را از دست داد مشکلات آن بیشتر عیان شد و برای سهولت در خواندن متون پهلوی آن را به الفبای اوستایی برگرداندند و این نحوه نگارش [[پازند]] نامیده می‌شود. در دوره زبان‌های ایرانی میانه خطی که [[مانی]] در آثار خود به کار برده‌است نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. مانی خط را بر مبنای [[خط سریانی]] ابداع کرد که نسبت به خط پهلوی از امتیازات بیشتری برخوردار است و در آن موازین زیباشناختی خطی مراعات شده‌است.

 

{{اصلی|خط پهلوی}}

پس از دوران هخامنشی، در دوره کوتاه مدت [[اسکندر]] و [[سلوکی]]ها، زبان و خط یونانی در مراسلات رسمی و اداری به کار رفت تا این که در زمان [[اشکانیان]]، [[خط پهلوی اشکانی]] برای نوشتن زبان پهلوی اشکانی، بر مبنای خط آرامی پایه‌ریزی شد و سپس [[خط پهلوی ساسانی]] در همین راستا به وجود آمد که هرکدام گونه‌های کتیبه‌ای و تحریری دارند. این خطوط صامت نگار هستند و حتی تعداد علامت‌ها نسبت به الفبای آرامی نیز کمتر است و همین موضوع مشکلاتی را برای خواندن [[زبان پارسی میانه|زبان پهلوی]] ایجاد می‌کند. این خطوط از راست به چپ نوشته می‌شوند.

{{پایان چپ‌چین}}

 

{{اصلی|خط عبری}}

'''خط عبری''' نیز که سابقه زبانی آن به سده چهارم پیش از میلاد می‌رسد از اصل آرامی نشات گرفته‌است. عموم [[یهودیان]] جهان خط عبری را برای نگارش آثار خود به کار می‌گیرند.

 

{{اصلی|خط فنیقی}}

هم‌زمان با تکامل تدریجی خطوط میخی و در هزاره دوم پیش از میلاد خط دیگری در سرزمین فنیقیه پا به عرصه وجود می‌گذارد و آن خط '''هیروگلیف هیتیتی''' است که به '''خط فنیقی''' شهرت دارد. قدیمی‌ترین نمونه این خط در کاوش‌های شهر [[گوبله]]، از شهرهای [[فنیقیه]] باستان (حوالی سوریه کنونی) که یونانیان آن را بیبلوس می‌نامیدند، به دست آمده‌است.

الفبای فنیقی به نوعی شبه قاره هند را نیز درنوردید. دانشمندان، [[دبیره‌های براهمایی|خط برهمایی]] هند را از فرزندان همین خط می‌دانند که زبان [[سنسکریت]] و دیگر زبان‌های هندی با آن نوشته می‌شود. متون دینی [[بودایی]] به زبان [[ختنی|خُتَنی]] ([[سکایی]]) که یکی از زبان‌های ایرانی شرقی دوره [[فارسی میانه|میانه]] است به خط برهمایی نوشته شده‌است.

 

{{اصلی|خط میخی}}

'''خط میخی'''،<ref>''cuneiform''</ref> اصلی اندیشه نگار داشت و در همه کشورهای آسیای غربی بکار می‌رفت.

خط میخی [[کتیبه]]‌های فارسی باستان دوره [[هخامنشی]]<ref>''Achaemenid''</ref> از روی [[خط میخی بابلی]] و ایلامی درست شده‌است که نسبت به آن‌ها نشانه‌های ساده‌تر و کمتری دارد. [[دبیره میخی هخامنشی|خط میخی زبان فارسی]] را می‌توانیم صورت تکامل یافته خطوط میخی دیگر بدانیم که حروف هجایی در آن هستند (یعنی [[واکه]] به همراه [[هم‌خوان]]). به همین دلیل بسیاری آن را بسیار نزدیک به خطوط هجایی می‌دانند. این خط از چپ به راست نوشته می‌شد.

 

[[پرونده:Papyrus Ani curs hiero.jpg|بندانگشتی|نمونه‌ای از هیروگلیف مصری بر روی قطعه‌ای از پاپیروس]]

{{اصلی|خط هیروگلیف مصری}}

سریانیهای مقیم عراق خط خود را با چند قلم می‌نوشتند که از آن جمله، خط مشهور به [[سطرنجیلی]] مخصوص کتابت [[تورات]] و [[انجیل]] بوده‌است. عربها در قرن اول پس از اسلام این خط (سطرنجیلی) را از سریانی اقتباس کردند و یکی از وسائل پیشرفت آنان همین خط بوده‌است. بعدها خط کوفی از همان خط پدید آمد و هر دو خط از هر جهت بهم شبیه نیستند.

 

{{اصلی|خط سغدی}}

نوشته‌هایی که به [[زبان سغدی]]، یکی از زبان‌های شرقی ایران به دست ما رسیده‌است با خط‌های سغدی مانوی، سغدی مسیحی و سغدی بودایی نوشته شده‌است که خط اخیر در حقیقت [[خط سغدی]] را نشان می‌دهد. این خط نیز از فرزندان شاخه دیگر آرامی است.

 

{{اصلی|خط اورخون}}

[[خط اورخون]] خطی است که پیش از اسلام در دوره حکومت [[گؤک‌ترکان]] برای نگارش زبان ترکی کهن مورد استفاده قرار می‌گرفته‌است.

 

[[نبطی|نبطیان]] قومی از نژاد [[عرب]] بودند که در [[نبطیه]] زندگی می‌کردند، از حدود ۱۵۰ سال پیش از میلاد گونه‌ای از خط و زبان آرامی درمیان ایشان رایج بود، از این خط، خطی موسوم به [[خط سینایی نو]] به وجود آمد که از سده اول پیش از میلاد تا سده چهارم میلادی در [[شبه جزیره سینا]] رواج داشت.{{تحقیق؟}}

 

{{اصلی|خط کوفی}}

[[پرونده:Kufic alphabet.jpg|بندانگشتی|300px|نمونه‌ای از الفبای خط کوفی برگرفته از صفحه ۴ از کتاب [[:w:en:Fry's Pantographia|Fry's Pantographia]]]]

[[پرونده:Kufic Quran, sura 7, verses 86-87.jpg|بندانگشتی|نمونه‌ای از خط کوفی قرن ۷م، آیات ۸۶و۸۷ سوره اعراف]]

 

در روایتی از ابن‌عباس نقل شده‌است که: «مردم انبار از مردم حیره خط آموخته‌اند، و یکی از آن‌ها خط را به [[عبدالله بن جدعان]] و او به [[حرب بن امیه]] آموخته و [[خط حجازی]] [[قریش|قریشیان]] از این راه پدید آمده.»<ref name="حیره و انبار">[http://www.apfariana.org/Ariana/Farhangi/FIran.htm جایگاه حیره و انبار در خط دوران جاهلی]</ref>