تفاوت میان نسخه‌های «حاجی آقا»

به‌باور نصراصفهانی و فهیمی، انتخاب نام‌های طنز مانند حاجی آقا (که حتی به مکه هم نرفته است)، بکاءالذاکرین، حجت‌الشریعه، علی‌قلی خیبرآبادی، کلب زلف‌علی، دکتر جالینوس‌الحکماء، گل و بلبل، آقا کوچیک، منادی‌الحق، دوام‌الوزاره، انیس‌آغا، مه‌لقا، اقدس، محترم، حلیمه‌خاتون، مراد، شاه شهید، یوزباشی حسین سقط‌فروش، بصیر لشکر، فلاخن‌الدوله، قوچ‌علی بیگ، سرهنگ بلندپرواز، مشهدی فیض‌الله، سرتیپ‌الله وردی، میخ‌چیان، رئیس‌الوزراء، تاج‌المتکلمین، و خیزران‌نژاد، به طنزگونگی این داستان افزوده است.<ref name="chekhov95" /> هاشمی دو مورد از طنز موفق هدایت در داستان را برشمرده است که یکی این است که حاجی که خود خوردن جگر را تقبیح می‌کند، به پیشکارش دستور می‌دهد برایش جگر تهیه کند، و دیگری گفتگوی حاجی با مزلقانی است که می‌خواهد شغلی در [[سفارت ایران در آمریکا]] داشته باشد و وقتی حاجی از او می‌پرسد که «چرا زبان انگلیسی می‌خوانید؟» پاسخ می‌دهد «ممکن است در راه احتیاج پیدا کنم وگرنه زبان آمریکایی را به خوبی می‌دانم.» و حاجی هم می‌گوید: «بارک‌الله، بارک‌الله…»<ref name="hashemi59">{{پک|هاشمی|۱۳۸۱|ک=نقد و تحلیل و گزیدهٔ داستان‌های کوتاه|ص=۵۹}}</ref><ref name="hashemi60">{{پک|هاشمی|۱۳۸۱|ک=نقد و تحلیل و گزیدهٔ داستان‌های کوتاه|ص=۶۰}}</ref>

 

نصراصفهانی و فهیمی به بررسی [[ادبیات تطبیقی|تطبیقی]] ''حاجی آقا'' و داستان کوتاه «[[ویولن روتشید]]»<!-- Rothschild's Violin --> از [[آنتون چخوف]] پرداخته‌اند. به‌گفتهٔ آن‌ها، در این داستان‌ها که نمونه‌هایی از طنز انتقادی هستند، چخوف دیدی [[خوشبینی|خوشبینانه]] دارد، اما دید هدایت [[بدبینی|بدبینانه]] و یأس‌آلود است.<ref name="chekhov102">{{پک|نصراصفهانی|فهیمی|۱۳۹۰|ک=نگاهی به طنز اجتماعی|ص=۱۰۲}}</ref> نصراصفهانی و فهیمی می‌گویند، روتشیلدِ چخوف و حاجی آقایِ هدایت هر دو نماد افراد مادی‌گرایی هستند که تنها چیزی که می‌شناسند و باعث خرسندیشان می‌شود پول است. این شخصیت‌ها هر دو زندگی منفعت‌محوری دارند، هر دو خسیسند، و هر دو به زن و زندگی بی‌اهمیت و سخت‌گیرند.<ref name="chekhov91">{{پک|نصراصفهانی|فهیمی|۱۳۹۰|ک=نگاهی به طنز اجتماعی|ص=۹۱}}</ref> همچنین در مقایسهٔ [[شخصیت (آثار هنری)|شخصیت‌ها]]، شخصیت‌های داستان چخوف، یکنواخت، ایستا، و کسل‌کننده هستند که تغییر حالت نمی‌دهند، در حالی که شخصیت‌های داستان هدایت، همراه با حوادث داستان دگرگون می‌شوند. هم حوادث در ساخت شخصیت‌ها و تغییر آن‌ها سهم دارد، هم شخصیت‌ها در مسیر حوادث تعیین‌کننده‌اند.<ref name="chekhov94">{{پک|نصراصفهانی|فهیمی|۱۳۹۰|ک=نگاهی به طنز اجتماعی|ص=۹۴}}</ref>

 

 

به‌گفتهٔ فیروزه خضرایی، خواندن ''حاجی آقا'' شخص را به‌یاد نمایش‌نامهٔ ''[[بازرس (نمایشنامه)|بازرس]]'' [[نیکلای گوگول]] می‌اندازد که آن هم مانند ''حاجی آقا'' کاری طنز و سیاسی است. خضرایی می‌گوید، همانند ''حاجی آقا'' که تمام رویدادهایش در خانه و بیمارستان رخ می‌دهد، تمام رویدادهای ''بازرس'' نیز در خانه و می‌خانه رخ می‌دهد. به‌باور خضرایی، ایجاز در زمان و مکان در این دو اثر، اجازه می‌دهد که گستره‌ای از دیدگاه‌ها آزادانه در آن‌ها جریان یابد.<ref name="satire95" />

 

== اهمیت ادبی ==