تئوری موسیقی: تفاوت میان نسخه‌ها

[[پرونده:Gaffurio Pythagoras.png|بندانگشتی|[[فیثاغورث]] و یارانش در حال آزمایش و تحقیقات نظری پیرامون موسیقی (۱۴۹۲م)]]

 

== تعریف ==

آموزش موسیقی در کشورهای مختلف متفاوت است و در بعضی از کشورهای شرقی و [[ایران]] آموزش «سینه به سینه» هم وجود داشته ولی امروزه آموزش علمی و عملی تئوری و [[سلفژ]] از دروس بنیادین مراکز آموزشی است.<ref>{{پک|کمال پورتراب|۱۳۵۹|ک=تئوری موسیقی|ص=الف}}</ref>

== الفبای موسیقی ==

=== خط حامل ===

[[پرونده:خط حامل.png|x70px|چپ|خطوط حامل در موسیقی]]

پنج خط حامل،{{یاد|dir=ltr|The Stave}}خطوطی است موازی با فواصل معین که نت‌ها در روی آن یا در بین خطوط نوشته می‌شود. خطوط حامل دارای پنج خط است و از پایین به بالا شمرده می‌شوند.<ref>{{پک|منصوری|۱۳۷۶|ک=تئوری بنیادی موسیقی|ص=۳۵}}</ref>

=== نت ===

{{اصلی|نت (موسیقی)}}

* '''سیستم هجایی'''

 

 

در ایران از سیستم هجایی استفاده می‌شود. نام نت‌ها به زبان فارسی. [[دو (نت موسیقی)|دو]]، [[ر (نت موسیقی)|ر]]، [[می (نت موسیقی)|می]]، [[فا (نت موسیقی)|فا]]، [[سل (نت موسیقی)|سل]]، [[لا (نت موسیقی)|لا]]، [[سی (نت موسیقی)|سی]]،

* کلید فا

[[پرونده:کلید موسیقی.png|x80px|وسط|کلیدهای موسیقی روی خطوط حامل]]

=== میزان ===

{{اصلی |میزان (موسیقی)}}

* ضرب اول هر میزان قویتر از سایر ضرب‌ها اجرا می‌گردد. میزان‌ها را بوسیله عدد کسری به نام «[[کسر میزان]]» تعیین می‌کنند و به سه دسته تقسیم می‌شوند:

'''۱. میزان ساده'''

:اگر ضرب‌های میزان قابل تقسیم به عدد فرد باشند به آن میزان ترکیبی می‌گویند مانند: ({{music|time|6|8}})، ({{music|time|9|8}})، ({{music|time|12|8}})<ref>{{پک|کمال پورتراب|۱۳۵۹|ک=تئوری موسیقی|ص=۱۸}}</ref>

'''۳. میزان لنگ'''

* '''ضرب قوی و ضعیف میزان'''

:در موسیقی، تأکید در ضربه‌ها، باعث درک و مفهوم آن می‌شود. اجرای موسیقی دارای دورهای منظم است که با ضرب‌های قوی و ضعیف قابل فهم می‌شود. به عنوان مثال تیک تاک ساعت، تیک دارای ضرب قوی و تاک ضرب ضعیف آن است، یا در رژه سربازان، کلمهٔ چپ ضربهٔ قوی و کلمهٔ راست، ضربهٔ ضعیف در حرکت آنان است.<ref>{{پک|منصوری|۱۳۷۶|ک=تئوری بنیادی موسیقی|ص=۵۹–۶۰}}</ref>

|[[پرونده:Video for 4o4 at 60 bpm.ogv|بندانگشتی|none|133px|{{music|time|4|4}} میزان ساده]]

|}

== ریتم ==

{{اصلی |ضرب‌آهنگ}}

ریتم{{یاد|dir=ltr|Rhythm}} نظم و تناسبی است بین کشش نت‌ها، سکوت‌ها و ضربه‌های قوی و ضعیف در میزان‌ها که با ایجاد وحدت با دیگر صداها مفهوم پیدا می‌کند.<ref>{{پک|کمال پورتراب|۱۳۵۹|ک=تئوری موسیقی|ص=۷}}</ref>

[[پرونده:Bach, Sinfonia in F minor BWV 795, mm. 1-3a composite rhythm.png|x170px|بندانگشتی|وسط|مثال از کاربرد ریتم در موسیقی و ترتیب نظم آن با دیگر صداها از قطعه «سمفونیا در [[فا مینور]]» اثر [[یوهان سباستیان باخ|باخ]]]]

== زیر و بم صدا ==

{{اصلی|زیروبمی}}

[[پرونده:وسعت صدا.png|x250px|وسط|]]

[[پرونده:Pitch Music.wav|وسط|وسعت زیر و بمی صدا در پیانو]]

== کشش صدا ==

{{اصلی|دیرند}}

* '''خط اتصال'''

{{اصلی|خط اتصال (موسیقی)}}

[[پرونده:Slur example.svg|x70px|بندانگشتی|وسط|مثال از کاربرد خط اتصال از یک کوارتت زهی اثر: بتهوون]]

== فاصله ==

{{اصلی|فاصله (موسیقی)}}

* ([[دیز]] {{music|sharp}}) صدای نت بدون علامت را نیم پرده کروماتیک به بالا می‌برد.

* ([[بمل]] {{music|flat}}) این علامت صدای نت را نیم پرده کروماتیک پایین می‌آورد.

نمودار بصری از فواصل نام‌گذاری شده در یک اکتاو (دو ماژور):<ref>{{پک|روشن‌روان|۱۳۹۲|ک=هارمونی جامع کاربردی|ص=۴۵}}</ref>

[[پرونده:Music Interval.png|x110px|وسط|نمودار بصری از فواصل نام‌گذاری شده در یک اکتاو (دو ماژور)]]

=== دیسونانس و کنسونانس ===

{{اصلی|مطبوعیت (موسیقی)}}

در حرکت نت‌ها، اگر پی در پی شنیده شوند ملودیک و اگر هم‌زمان اجرا شوند هارمونیک می‌گویند. در اجرای همزمان، نت‌ها دارای تأثیر [[مطبوعیت (موسیقی)|«مطبوع»]] (کنسونانس) {{یاد|dir=ltr|Consonance}}و «نامطبوع» (دیسونانس){{یاد|dir=ltr|Dissonance}}هستند.<ref>{{پک|کمال پورتراب|۱۳۵۹|ک=تئوری موسیقی|ص=۳۸الف}}</ref>

[[پرونده:فواصل مطبوع و نا مطبوع در موسیقی.png|x200px|وسط|نام‌گذاری فاصله‌های مطبوع و نا مطبوع در اجرای همزمان]]

== شدت ==

{{اصلی|شدت (موسیقی)}}

[[پرونده:Music hairpins.svg|x80px|بندانگشتی|وسط|مثال از افزایش و کاهش تدریجی صدا]]

 

{{اصلی|تندا}}

«سرعت» یا «تندا» ،{{یاد|dir=ltr|Tempo}}تندی و کندی اجرای موسیقی است. کشش نت‌ها در میزان، خود دارای ارزش زمانی است و طول زمانی آن در قطعات مختلف با هم متفاوت است و این تفاوت با تعیین سرعت یا (تمپو) مشخص می‌شود. برای تعیین سرعت به‌طور عام از اصطلاحاتی به زبان [[ایتالیایی (زبان)|ایتالیایی]] و به صورت خاص، با یکی از اَشکال نت در بالای میزان و تعیین طول زمانی به نسبت دقیقه نشان داده می‌شود. مثلاً (نت سیاه '''۶۰='''<span style="font-size:180%;">♩</span>) به معنی هر ضرب برابر با یک ثانیه یا ('''1/60''') دقیقه می‌باشد. برای کنترل سرعت از ابزاری بنام [[مترونوم]]{{یاد|dir=ltr|Metronome}}استفاده می‌شود و در [[ارکستر]] به عهده [[رهبر ارکستر|رهبر]] است که با حرکت دست، سرعت را کنترل می‌کند.<ref>{{پک|کمال پورتراب|۱۳۵۹|ک=تئوری موسیقی|ص=۶۷}}</ref>

|}

برای افزایش و کاهش تدریجی سرعت، از اصطلاحاتی چون «آچلراندو»{{یاد|dir=ltr|Accelerando}} با مخفف (......accel) به معنی افزایش تدریجی و اصطلاح «ریتارداندو» {{یاد|dir=ltr|Ritardando}} با مخفف (......rit) به معنی کاهش تدریجی سرعت استفاده می‌شود و از اصطلاح «آتمپو»{{یاد|dir=ltr|A tempo}}به معنی برگشت به سرعت اولیه نام برده می‌شود.<ref>{{پک|کمال پورتراب|۱۳۵۹|ک=تئوری موسیقی|ص=۷۱}}</ref>

== طنین ==

{{اصلی|رنگ (صدا)}}

«طنین»{{یاد|dir=ltr|Timbre}}یا «رنگ صدا»، عاملی است که صدای سازهای مختلف را از یکدیگر تفکیک می‌کند. به عنوان مثال می‌توانیم صدای ساز [[تار]] را از صدای ساز [[سه تار]] یا صدای ساز ویولن را از صدای ساز [[کمانچه]] تشخیص دهیم. طنین یک ساز به شکل جعبه تشدید صدای ساز بستگی دارد. دقیقاً همین تفاوت (جنس صدا) را طنین و رنگ می‌گویند.

== ملودی ==

[[پرونده:Fur Elise.ogg|بندانگشتی|چپ|یکی از ملودی‌های معروف [[موسیقی کلاسیک]] «[[برای الیزه]]»{{یاد|dir=ltr|Für Elise}}اثر: [[لودویگ فان بتهوون|بتهوون]]]]

{{اصلی|ملودی}}

== گام ==

{{اصلی|گام (موسیقی)}}

=== گام دیاتونیک ===

{{اصلی|گام دیاتونیک}}

==== گام ماژور ====

{{اصلی|گام ماژور}}

* مثال از گام دیاتونیک در دو ماژور (خطوط منحنی فواصل «یک پرده‌ای» و خطوط زاویه‌دار فواصل «نیم پرده‌ای» را نشان می‌دهد:<ref>{{پک|روشن‌روان|۱۳۹۲|ک=هارمونی جامع کاربردی|ص=۴۵}}</ref>

[[پرونده:گام دوماژور.wav|وسط|]]

* '''گام‌های دیز دار'''

* '''گام‌های بمل دار'''

[[پرونده:Major scale.png|x200px|وسط|گام‌های ماژور دیز دار و بمل دار]]

==== گام مینور ====

{{اصلی|گام مینور}}

[[پرونده:گام مینورتئوریک.png|x100px|وسط|]]

[[پرونده:Theoric A Minor.wav|وسط|گام مینور تئوریک]]

* '''مینور هارمونیک'''

:اگر درجه هفتم گام مینور تئوریک «نیم پرده» [[گام کروماتیک|کروماتیک]] (برای ایجاد [[محسوس (موسیقی)|محسوس]]) به بالا تغییر کند به گام مینور هارمونیک تبدیل خواهد شد. مینور هارمونیک دارای سه (پرده)، سه (نیم پرده) و یک (یک و نیم پرده) است.<ref>{{پک|روشن‌روان|۱۳۹۲|ک=هارمونی جامع کاربردی|ص=۵۰}}</ref>

:هر گام ماژور، یک [[گام مینور نسبی|مینور نسبی]] دارد. اگر درجه ششم گام ماژور را مبدأ قرار داده و یگ گام مینور ساخته شود، مینور نسبی گام ماژور بدست می‌آید. فاصله بین پایهٔ گام ماژور تا پایهٔ گام مینور نسبی، یک [[ششم بزرگ]] است. بدین ترتیب علامت‌های دیز و بمل که بعد از کلید قرار می‌گیرند ممکن است متعلق به یک گام ماژور یا مینور نسبی آن باشد.<ref>{{پک|روشن‌روان|۱۳۹۲|ک=هارمونی جامع کاربردی|ص=۵۱}}</ref>

[[پرونده:Relative Minor.png|x150px|وسط|گام مینور نسبی]]

=== گام کروماتیک ===

{{اصلی|گام کروماتیک}}

[[پرونده:Chromatic scale full octave ascending and descending on C.PNG|x150px|وسط|]]

[[پرونده:گام کروماتیک.wav|وسط|گام کروماتیک]]

=== گام آنارمونیک (مترادف) ===

دو گام (یا دو نت) که دارای اسامی مختلف و صدای واحد باشند «[[مترادف (موسیقی)|مترادف]]» گویند. مانند: «[[دو دیز ماژور|دودیز ماژور]]» و «[[ر بمل ماژور|ربمل ماژور]]»<ref>{{پک|کمال پورتراب|۱۳۵۹|ک=تئوری موسیقی|ص=۵۵}}</ref>

=== گام‌های مدال ===

[[مد (موسیقی)|مد]]{{یاد|dir=ltr|Mode}}در موسیقی غرب به [[قرون وسطی]] بر می‌گردد و در آوازهای مذهبی اجرا می‌شد و به مدهای کلیسایی معروف است و از مدهای [[یونان باستان]] اخذ شده‌است ولی در نحوهٔ استفاده از آن تغییراتی انجام گرفت. در این مدها از تغییر ات [[کروماتیک]] استفاده نمی‌شد و قابل انتقال و [[مدگردی|مد گردی]] نبوده‌است و فقط در هفت مد موجود موسیقی ساخته می‌شد. مد در موسیقی دیگر ملت‌های شرق و غرب هم دارای تنوع زیاد و فراوانی است.<ref dir=ltr>{{پک|Encyclopedia Britannica|2019|ک=Music theory|زبان=en}}</ref>

[[پرونده:Church modes.png|x230px|وسط|نمودار هفت مد کلیسایی]]

[[پرونده:Locrian Mode.wav|بندانگشتی|وسط|مد لوکرین]]

* '''بلوز'''

:مد [[موسیقی بلوز|بلوز]]{{یاد|dir=ltr|Bluse Mode}}مد رایج در موسیقی [[سیاه پوستان آمریکا]] است. دارای یک [[نت متغیر]] است که به نت آبی معروف است.<ref>{{پک|کمال پورتراب|۱۳۵۹|ک=تئوری موسیقی|ص=۴۲}}</ref>

[[پرونده:Blues Mode.png|x80px|وسط|مد بلوز]]

* '''جیپسی'''

[[پرونده:Gipsy Mode.wav|بندانگشتی|چپ|مد جیپسی]]

[[پرونده:Gipsy Mode.png|x80px|وسط|مد جیپسی یا کولی]]

== آکوردشناسی ==

{{اصلی |آکورد}}

«آکوردهای [[سه صدایی]]» ساده‌ترین نوع آکورد هستند و از پایین به بالا شمرده می‌شوند. نت اول آکورد را «[[پایه آکورد]]»، نت دوم را «[[سوم آکورد]]» و نت سوم را «[[پنجم آکورد]]» می‌نامند و روی همه درجات یک گام قرار می‌گیرند.<ref>{{پک|منصوری|۱۳۷۶|ک=تئوری بنیادی موسیقی|ص=۲۶۴}}</ref>مثال از آکوردهای سه صدایی روی درجات گام دو ماژور:

[[پرونده:Chords in C.png|x70px|وسط|مثال از آکوردهای سه صدایی روی درجات گام دو ماژور]]

== علائم اختصاری در موسیقی ==

 

'''۱.''' «تکرار»{{یاد|dir=ltr|Repeat}} یا «برگشت»، علامتی است که شامل میزان‌هایی در ابتدا و انتهای یک جمله موسیقی است که با «دو لا خط» و «دو نقطه» نشان داده می‌شود و معنی آن این است که قطعه باید تکرار شود. اگر تکرار در ابتدای قطعه موسیقی باشد «دو لا خط» اول حذف می‌شود.<ref>{{پک|کمال پورتراب|۱۳۵۹|ک=تئوری موسیقی|ص=۷۳}}</ref>

[[پرونده:Tremolos.png|x129px|بندانگشتی|وسط|تکرار نت]]]]

 

[[پرونده:Octave in Music.png|x100px|وسط|علامت اجرای اکتاو در موسیقی]]

 

 

|}

نت‌های زینت عبارتند از:

* نت «[[آپوجیاتورا|آپاژیاتور]]»{{یاد|dir=ltr|Appoggiatura}}نت کوچکی است که در بالا یا پایین نت اصلی قرار گرفته و نصف کشش نت اصلی را دارد.<ref>{{پک|وجدانی|۱۳۷۱|ک=فرهنگ تفسیری موسیقی|ص=۳۷}}</ref>

* نت‌های زیور{{یاد|dir=ltr|Fioritura}}گروهی از نت‌های کوچک هستند که به صورت (سه لا چنگ) یا (چهار لا چنگ) و برای ایجاد تنوع و تزیین در موسیقی بکار می‌روند و معمولاً به صورت تمپوی آزاد استفاده می‌شود.<ref>{{پک|کمال پورتراب|۱۳۵۹|ک=تئوری موسیقی|ص=۸۰}}</ref>

[[پرونده:Ornament music.png|x350px|وسط|نمودار نگارش و اجرای نت‌های زینت]]

== جستارهای وابسته ==

* [[موسیقی‌شناسی]]

* [[روانشناسی موسیقی]]

== یادداشت ==

{{چپ‌چین}}

{{یادداشت|۴}}

{{پایان چپ‌چین}}

== پانویس ==

{{پانویس|۲}}

== منابع ==

* {{یادکرد ویکی|عنوان = Music theory|پیوند = https://en.wikipedia.org/wiki/Music_theory |زبان =en | بازیابی = ۳ ژانویه ۲۰۱۹}}

{{چپ‌چین}}

* {{یادکرد وب|نویسنده = Encyclopedia Britannica|نشانی = https://www.britannica.com/art/music-theory |عنوان = Music theory| سال = 2019|تاریخ = |تاریخ بازدید =}}

== پیوند به بیرون ==

{{ویکی‌انبار-رده|Music theory}}