محمدرضا پهلوی: تفاوت میان نسخه‌ها

زمانی که سه مرد قدرتمند آن روزگار ([[وینستون چرچیل]]، [[فرانکلین دلانو روزولت|فرانکلین روزولت]] و [[ژوزف استالین]]) برای شرکت در [[کنفرانس تهران]] به تهران رفتند،<ref>{{پک|زبان=en| Robert Service|۲۰۰۴|ص=۴۴۳}}</ref> میزبانی او را نپذیرفتند و در سفارت‌های خود اقامت کردند.<ref>{{پک|زبان=en|Paul Mayle|۱۹۸۷|ص=۵۶}}</ref> تنها استالین بود که به دیدار وی رفت. شاه جوان ناچار شد برای ملاقات با چرچیل و روزولت، به سفارت شوروی (که محل کنفرانس بود) برود. او از این‌که این‌گونه تحقیر شد، رنجید و این رنجش هرگز التیام نیافت.<ref>{{پک|زبان=en|Fereydoun Hoveyda|۲۰۰۳|ص=۱۶–۱۷}}</ref>

 

 

 

=== ترور در دانشگاه تهران ===

[[پرونده:Mohamad Reza Shah Pahlavi in hospital 1949 jpeg.jpg|بندانگشتی|200px|محمدرضا پهلوی پس از [[ترور]] نافرجام در سال ۱۳۲۷ خورشیدی]]

 

 

 

در یک گزارش دولتی آمریکایی در بهار ۱۳۲۸ (چند ماه پس از ترور) چنین درج شده‌است: «همه آثار رهبر بودن، در شاه ناپدید شده‌است. او که تاکنون تظاهر می‌کرد مایل است رهبری «پیشرفت و اصلاحات» را برعهده داشته باشد، در عمل، نه توانایی این رهبری را دارد و نه شخصیت لازم برای این‌کار را.»<ref>{{پک|زبان=en|Richard Cottam|۱۹۸۸|ص=۸۷}}</ref>

=== ملی شدن صنعت نفت ===

{{اصلی|نهضت ملی شدن نفت}}

 

 

با تشکیل مجلس شانزدهم، نه تنها قرارداد گس-گلشائیان رد شد، بلکه ماده واحده [[قانون ملی شدن صنعت نفت]] در دستورکار مجلس قرار گرفت. سفارت انگلستان از طریق [[اسدالله علم]] از شاه خواست تا تمام تلاش خود را برای ممانعت از تصویب این طرح انجام دهد؛ ولی شاه در این مرحله مصمم بود تا در کار مجلس دخالت نکند. در واقع افکار عمومی چنان بود که هیچ حکومتی حاضر به مخالفت یا رد کردن این طرح نبود.<ref>{{پک|زبان=en| Mostafa Elm|۱۹۹۲|ص=۸۱–۸۲}}</ref> حتی زمانی که آمریکایی‌ها به او هشدار دادند که ملی شدن [[صنعت نفت در ایران]]، منافع نفتی آمریکا در سایر نقاط جهان را نیز به خطر انداخته‌است، شاه از آمریکایی‌ها خواست که از او نخواهند که با این طرح مخالفت کند. او از قدرت روزافزون [[جبهه ملی]] در بهت فرورفته بود.<ref>{{پک|زبان=en| Mostafa Elm|۱۹۹۲||ص=۸۵}}</ref> سرانجام طرح به تصویب رسید و صنعت نفت ملی شد.<ref>{{پک|زبان=en|F Kazemi|۲۰۱۱|}}</ref>

{{اصلی|کودتای ۲۸ مرداد}}

[[پرونده:Shah va shaban.JPG|بندانگشتی|200px|شاه در کنار [[شعبان جعفری]] از عوامل [[کودتای ۲۸ مرداد]]]]

 

یک سال پس از [[قیام ۳۰ تیر|رویداد ۳۰ تیر ۱۳۳۱]]، شاه طی [[کودتای ۲۸ مرداد|کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲]] با طرح [[سازمان اطلاعات و امنیت خارجی بریتانیا|سازمان مخفی اطلاعات بریتانیا]] و [[سیا|سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا]]، [[محمد مصدق|مصدق]] را برکنار نمود. این عملیات از روز ۲۵ مرداد آغاز شد. شاه پیش از آغاز عملیات به ویلایش در [[کلاردشت]] رفت و با شکست خوردن اولین مرحله از [[کودتای ۲۵ مرداد]] ابتدا به [[بغداد]] و سپس به [[رم]] رفت؛ ولی سه روز بعد، طرفداران شاه موفق به اجرای [[کودتای ۲۸ مرداد]] و تسخیر ساختمان رادیو و سایر مراکز دولتی شدند. تنها پس از آن بود که شاه به ایران بازگشت. [[محمد مصدق|مصدق]] برکنار، زندانی و پس از پایان دوره زندان، به احمدآباد تبعید شد.<ref>{{پک|زبان=en|Milani|۲۰۰۸|ک=Eminent Persians|ص=۲۴۴}}</ref>

یک سال پس از [[کودتای ۲۸ مرداد]]، با تلاش شاه [[قرارداد کنسرسیوم]] به امضاء رسید. بر اساس این قرارداد، [[کنسرسیوم]]ی از [[کارتل]]های [[نفت]]ی آمریکایی، [[بریتانیا]]یی، [[فرانسه|فرانسوی]] و [[هلند]]ی، [[انحصار]] استخراج و تولید نفت در سراسر خاک ایران را به دست آوردند. سهم درآمد ایران بر پایه ۵۰–۵۰ درنظر گرفته شد.<ref>{{پک|زبان=en|James Bamberg|۲۰۰۰|ص=۴۳}}</ref>

 

 

 

 

سقوط نظام‌های سلطنتی در کشورهای [[مصر]] و [[عراق]] در دهه پنجاه میلادی شاه را بیمناک نمود؛ ولی تا سال ۱۹۵۸ شاه موفق شد که تمام قدرت در ایران را در مشت خود بگیرد. نخست‌وزیران اکنون موظف بودند که مستقیماً به او گزارش بدهند. در این زمان، شاه در ملاقاتی با کابینه گفت که او «سرچشمه قدرت در کشور» است و جزئیات وقایع در تمام [[سازمان دولتی]] باید به اطلاع او رسانده شود.<ref>{{پک|زبان=en|Milani|۲۰۱۱|ک=The Shah|ص=11-1 to 11-4}}</ref> bv در سال ۱۹۵۸ سیاست‌گذاران آمریکا، بسیار نگران سطح نارضایتی در [[طبقه متوسط]] ایران بودند و وقوع یک [[انقلاب]] یا [[کودتا|کودتای نظامی]] را در این زمان پیش‌بینی می‌کردند. آمریکا به این نتیجه رسید که باید در این مقطع زمانی از شاه حمایت نمود، اما باید هم‌زمان تمام تلاش‌ها را برای تشویق شاه برای انجام اصلاحات ضروری به کار برد.<ref>{{پک|زبان=en|Milani|۲۰۱۱|ک=The Shah|ص=15-1 to 11-15}}</ref>

[[پرونده:Azemat e bazyafteh - entesharat e universal cover book.jpg|250px|بندانگشتی|چپ|جلد کتاب «عظمت بازیافته» (انتشارات یونیورسال، ۱۳۵۵ شمسی) قصه‌ای است تصویری (کامیک بوک) برای کودکان و نوجوانان که تاریخ معاصر ایران را از شهریور ۱۳۲۰ تا سال ۱۳۵۵ بنا بر روایت رسمی حکومت وقت و بر محور زندگی محمدرضا پهلوی نشان می‌دهد. تصویرگر کتاب طراحی بلژیکی به نام ''[[دینو آتاناسیو]]'' است.]]

 

 

 

 

در عمل، انقلاب سفید شاه، به نتیجه مطلوب شاه نرسید.<ref>{{پک|زبان=en|William Dorman|۱۹۸۷|ص=۱۱۳}}</ref> شاه انقلاب سفید خود را به «بزرگترین نمایش تبلیغاتی که دنیا تاکنون دیده بود» تبدیل کرد.<ref>{{پک|زبان=en|William Dorman|۱۹۸۷|ص=۱۱۸}}</ref> انجام این اصلاحات، نظام تولید ثروت [[اشراف‌سالاری|طبقه اشراف]] را که از متحدان شاه بودند، دگرگون کرد. از سوی دیگر انقلاب سفید، شکاف میان مذهبی‌ها با شاه را گسترده کرد.<ref>{{پک|زبان=en|Heather Lehr Wagner|۲۰۱۰|ص=۴۲}}</ref> از میان اصل‌های انقلاب سفید، اصلی که بیش از بقیه موجب تحریک و موضع‌گیری مخالفان [[دین|مذهبی]] گردید، اصل [[حق رأی زنان]] بود.<ref>{{پک|زبان=en|Saeed Rahnema|Sohrab Behdad|۱۹۹۶|ص=۳۵–۳۶}}</ref> در یک گزارش [[سیا|سازمان سیا]] آمده‌است که هر روز ایرانیان بیشتر و بیشتری اصلاحات موجود در این برنامه را رد می‌کنند.<ref>{{پک|زبان=en|Douglas Little|۲۰۰۸|ص=۲۲۴}}</ref>

در سال ۱۳۵۱، یعنی در خاتمه برنامه عمرانی چهارم، به گزارش سفارت آمریکا در ایران کشور دچار [[تورم]] فزاینده شده است و قیمت مواد غذایی که سبد غذایی مردم فقیر و متوسط را تشکیل می دهد، تا دو برابر افزایش یافته اما دستمزدها متناسب با آن رشد نکرده است. کارشناسان سازمان برنامه به محدودیت های رشد و نیز تورم و نابرابری توزیع درآمد آگاه بودند و لذا در برنامه عمرانی پنجم بر رشد تحصیلات، خدمات بهداشتی، اصلاح توزیع درآمد، ثبات قیمت ها، جذب جوانان جویای کار و افزایش رفاه اجتماعی تمرکز کردند. این کار به قیمت توقف پروژه های عمرانی بزرگ و سرمایه بر بود. این طرح در کنفرانسی در شهریور ۱۳۵۱ ارائه شد و شاه آن را مشروط به عدم کاهش هزینه های نظامی پذیرفت. اما پس از بروز [[جنگ یوم کیپور|جنگ یوم کیپور یا جنگ اعراب و اسرائیل ۱۹۷۳|جنگ اعراب و اسرائیل]] قیمت نفت ناگهان افزایش یافت. لذا در آغاز سال ۱۳۵۳، شاه تصمیم به تطبیق هزینه های عمومی با سطح جدید درآمدهای نفتی کرد و در نتیجه، برنامه عمرانی پنجم بازنویسی شد و وزرا مشتاق به تأمین سرمایه های کلان برای پروژه های عمرانی بزرگی بودند که سال ۱۳۵۱ متوقف شده بود. آنها با دور زدن سازمان برنامه و نخست وزیر، مستقیما نزد شاه رفته و برای تأمین مالی پروژه های خود مجوز گرفتند. وزرا خواهان برنامه توسعه ای با چهار برابر حجم سرمایه گذاری بودند که [[عبدالمجید مجیدی]]، رئیس سازمان برنامه، مخالف آن بود. نهایتا، [[فریدون هویدا]]، قادر به اتخاذ موضع میان آنها نشد و سه سناریو را تدوین کرد و به شاه ارائه داد. در کنفرانس رامسر در مرداد ۱۳۵۳ به ریاست شاه، حجم اعتبارات برنامه برای سه سال و نیم باقی مانده از ۳۵٫۷ به ۶۸ میلیارد دلار می رسد و بخش کوچکی از آن به دغدغه های سازمان برنامه اختصاص می یابد. به نوشته بایندر، در خصوص نقش شاه در کنفرانس رامسر دو تصویر متفاوت ارائه شده است. در تصویری که وفاداران حکومت پهلوی نظیر مجیدی ارائه داده اند، شاه جانب ملاحظات سازمان برنامه را گرفته است و در تصویر منتقدان وی بر رشد سریع بدون توجه به ملاحظات آن، تأکید داشته است. این تصمیمات سبب شد که تورم کشورهای صادرکننده محصولات به اقتصاد ایران تحمیل شود و نیز پایانه های ورودی کشور یارای ورود این حجم واردات را نداشته باشد. در نهایت، اجرای این برنامه منجر به بروز [[بیماری هلندی]] در اقتصاد ایران می شود، که البته هنوز به لحاظ نظری توسط اقتصاددانان صورتبندی نشده بود. ورود ثروت بادآورده نفتی به اقتصاد و افزایش فزاینده هزینه های حکومت، منجر به یک تورم شدید و کاهش تولیدات کارخانه ها گشت. در نتیجه دولت [[جمشید آموزگار]] در سال ۱۳۵۶ مجبور به اتخاذ سیاست [[ریاضت اقتصادی]] شد. این وضعیت منجر به بروز نارضایتی عمومی شد که راه را برای انقلاب هموار کرد.<ref>{{پک|Bayandor|2018|ک=The Shah, the Islamic Revolution and the United States|ص=94-96}}</ref>

 

 

=== ارتش ===

[[پرونده:Aerobatic team and Shah.jpg|200px|بندانگشتی|چپ|بازدید شاه از [[تاج طلایی|تیم آکروجت تاج طلایی]] [[نیروی هوایی شاهنشاهی]]]]

{{نقل قول|شاه، که خود را یک نابغه نظامی می‌داند. احساس می‌کند که کشورش توان نظامی کافی برای دفاع از خود نداشته، یا، مردم ایران وجود چنین قدرتی را در ارتش باور ندارند. او گمان می‌کند که به تسلیحات مدرن بیشتری برای نمایش نیاز دارد.}}

 

با آغاز سلطنت شاه جوان در ۱۳۲۰، احزاب شروع به شکل‌گیری کردند. تا پیش از واقعه ترور دانشگاه تهران، [[حزب توده ایران]]، موفق‌ترین حزب از میان احزاب بود. پس از این ترور، حزب توده ایران غیرقانونی اعلام شد. با وقوع [[کودتای ۲۸ مرداد]] ۱۳۳۲، فعالیت احزاب [[ملی‌گرایی|ملی‌گرا]] نیز ممنوع شد. در سال ۱۳۳۶ شاه به این نتیجه رسید که برای پایداری حکومت خود، نیاز به دو حزب دارد. او [[منوچهر اقبال]] و [[اسدالله علم]] را مأمور تشکیل دو حزب (در ظاهر مخالف) کرد؛ ولی این دو حزب، در خارج از مجلس نفوذی نداشتند. سرانجام مجادله همین دو حزب با یکدیگر بر سر [[تقلب انتخاباتی]]، باعث شد که شاه از احزاب خود ساخته نیز ناامید شود<ref>{{پک|زبان=en|Kenneth Janda|۱۹۸۰|ص=۸۶۱}}</ref> و در سال ۱۳۵۳، [[حزب رستاخیز]] را به عنوان تنها حزب قانونی کشور ایجاد کند. او اعلام کرد که «هرکسی مایل نیست به این حزب بپیوندد، باید کشور را ترک کند».<ref>{{پک|زبان=en|Touraj Daryaee|۲۰۱۲|ص=۳۶۱}}</ref>

 

 

=== سیاست خارجی ===

[[پرونده:Jimmyn Carter with King Hussein of Jordan, the Shah of Iran and Shahbanou of Iran. - NARA - 177332.tif|بندانگشتی|200px|شاه در سفرش به آمریکا در سال ۱۹۷۷، در کنار [[ملک حسین]]، شاه [[اردن]] و [[جیمی کارتر]]، [[رئیس‌جمهور آمریکا]]]]

 

 

از اواسط دهه چهل، شاه برای کاستن از وابستگی‌های سیاسی و فنی به غرب، روابطش با شوروی را بهبود بخشید. به دنبال سفر شاه به [[مسکو]] در سال ۱۳۴۳ خورشیدی، مناسبات اقتصادی و سیاسی جدیدی با شوروی شکل گرفت. این بهبودی روابط علاوه بر سود اقتصادی، موقعیت و قدرت چانه‌زنی شاه را در مقابل غرب، رقیبان منطقه‌ای مانند عراق و [[جمال عبدالناصر]] و نیروهای مخالف داخلی بالا برد.<ref>{{پک|زبان=en|Saikal|۲۰۰۹|ک=The rise and fall of the shah|ص=۹۴–۹۶}}</ref>

 

 

او حاکمیت نظامی ایران را بر [[مناقشه جزایر سه‌گانه ایرانی در خلیج‌فارس|جزایر سه‌گانه]] اعمال کرد<ref>{{پک|زبان=en|Farhang Mehr|۱۹۹۷|ص=۵۳–۵۴}}</ref> و در عوض، از ادعای حاکمیت بر [[بحرین]] دست برداشت.<ref>{{پک|زبان=en|Ann Gillespie|۲۰۰۲|ص=۴۷}}</ref> [[سازمان پیمان مرکزی|پیمان بغداد]] (بعدها [[سازمان پیمان مرکزی|پیمان سنتو]]) میان کشورهای [[ایران]]، [[عراق]]، [[ترکیه]] و [[پاکستان]] منعقد شد.<ref>{{پک|زبان=en|Ruud van Dijk|۲۰۰۸|ص=۵۷}}</ref> شاه از موضع قدرت [[پیمان‌نامه ۱۹۷۵ الجزایر|پیمان الجزایر]] را امضاء کرد و به اختلافات مرزی با عراق خاتمه داد.<ref>{{پک|زبان=en|Jasim Abdulghani|۱۹۸۴|ص=۱۵۲–۱۵۸}}</ref>

 

 

== حکومت ==

 

=== شروع سقوط شاه ===

 

 

=== انقلاب ۱۳۵۷ ===

[[پرونده:Statue of Shah Revolution.jpg|بندانگشتی|دانشجویان انقلابی [[دانشگاه تهران]] در حال کندن مجسمه شاه]]

 

شاه در دو سال آخر سلطنتش، اشتباه‌ترین تصمیمات دوره حکومت خود را گرفت. زمانی که باید خود را قدرتمند نشان می‌داد از خود ضعف نشان داد و زمانی تظاهر به قدرت می‌کرد که نشانه‌ای از قدرت در او وجود نداشت. دلیل این اشتباهات تصمیم‌گیری مجموعه‌ای از عوامل شخصی و سیاسی بود. عواملی که ریشه در شخصیت متزلزل شاه در آن زمان خاص داشت.<ref>{{پک|زبان=en|Milani|۲۰۱۱|ک=The Shah|ص=۳۸۵}}</ref> او هر روز کمتر و کمتر خود را درگیر امور روزانه کشور می‌کرد.<ref>{{پک|زبان=en|Milani|۲۰۱۱|ک=The Shah|ص=۳۸۸}}</ref> به گفته ماروین زونیس، زمانی که انقلاب آغاز شد شاه همه عوامل خارجی که برای سال‌ها سرچشمه‌های حمایت روانی از شخصیت او را تشکیل می‌دادند، از دست داده بود.<ref>{{پک|زبان=en|Martin S. Kramer|۱۹۹۱|ص=۱۵–۱۶}}</ref>

 

 

 

 

[[پرونده:Kennedy's welcome Shah of Iran to W. House digital file from original item.tif|250px|بندانگشتی|راست|خوشامدگویی کندی به شاه در سفر شاه به آمریکا در سال ۱۳۴۱ خورشیدی]]

 

[[پرونده:Shah and Shahbanu leaving Iran, Mehrabad International Airport - 16 January 1979.jpg|بندانگشتی|محمدرضا و فرح پهلوی که نخست‌وزیر شاپور بختیار همراهشان است در فرودگاه مهرآباد، به هنگام خروج از ایران در ۲۶ دی ۱۳۵۷.]]

ساختار شاه‌محور قدرت در ارتش ایران و نبود آموزش کافی برای مواجهه با ناآرامی‌های مدنی نتیجه‌ای جز فاجعه و خون‌ریزی در پی نداشت. چندین و چند مورد تیراندازی ارتش به سوی مردم اتفاق افتاد که بدترین آن وقایع هفدهم شهریور بود. در این روز که بعدها به نام [[واقعه ۱۷ شهریور|جمعه سیاه]] معروف شد، هزاران نفر در [[میدان ژاله]] تهران برای یک تظاهرات مذهبی گرد آمدند. وقتی مردم حکومت نظامی را نادیده گرفتند، سربازان به سویشان آتش گشودند که در نتیجه آن بسیاری از مردم کشته یا به شکل وخیمی مجروح شدند. جمعه سیاه نقشی اساسی در [[رادیکال]]‌کردن جنبش‌های اعتراضی داشت. این کشتار فرصت هر گونه مصالحه را کاهش داد، به گونه‌ای که جمعه سیاه، به «نقطهٔ بی‌بازگشت انقلاب» معروف شد.<ref>{{پک|Milani|2000|ک=The Persian sphinx|زبان=en|ص=292-293}}</ref><ref>{{پک|Schweikart|2010|ک=Seven events that made America America|زبان=en|ص=}}</ref><ref>{{پک|Klüsener|2007|ک=The Iranian Revolution of 1978/1979|زبان=en|ص=12}}</ref><ref>{{پک|Neubauer|1999|ک=Cultural History After Foucault|زبان=en|ص=64}}</ref><ref>{{پک|Ende|Steinbach|2010|ک=Islam in the World Today|زبان=en|ص=264}}</ref><ref>{{پک|Lorentz|2010|ک=The A to Z of Iran|زبان=en|ص=63}}</ref><ref>{{پک|Esposito|1998|ک=Islam and politics|زبان=en|ص=212}}</ref>

=== اقدامات صنعتی-اقتصادی شاه ===

{{اصلی|اقدامات محمدرضا پهلوی}}

 

[[پرونده:Shah and Shahbanou Abadan.jpg|بندانگشتی|200px|بازدید رسمی از [[پالایشگاه نفت آبادان|پالایشگاه آبادان]]]]

پس از رسیدن به پادشاهی، از وزیر دربار خواست تا [[محمد قزوینی|علامه محمد قزوینی]] را به قصر دعوت کند. در اولین ملاقات شاه جوان از قزوینی و دوستانش خواست تا جلسات خود را در قصر او برگزار کنند تا او فقط شنونده باشد و از آنان بیاموزد. این جلسات هفتگی، سال‌ها ادامه یافت و محمدرضا پهلوی از طریق این جلسات با [[فلسفه]]، [[تاریخ]]، [[فرهنگ]] و [[ادبیات فارسی]] و به‌خصوص شعر [[حافظ]] آشنا شد. در طول دهه‌های چهل و پنجاه شمسی، افراد [[روشن‌فکری|روشنفکر]] بیشتری در اطراف او بودند. او با گسترش اندیشه روشنفکرانه در اطراف خود موافقت کرد. او اعتقاد نداشت که روشنفکری خطری برای او و حکومت او باشد. او در سال ۱۳۴۴ به تماشای نمایشِ ''[[پهلوان اکبر می‌میرد]]'' [[بهرام بیضایی]] نشست<ref>{{پک|کتابخانه پهلوی|۱۳۶۵|ف=گاهنامه پنجاه سال شاهنشاهی پهلوی|ص=۱۵۳۴}}</ref> و در دههٔ پنجاه سلسله بحث‌های میان [[سید حسین نصر]] و [[احسان نراقی]] را از تلویزیون پی‌می‌گرفت. او بی آن‌که بداند واژه «[[غرب‌گرایی|غرب‌زدگی]]» را [[جلال آل‌احمد]] اشاعه داده و بدون آن‌که کتاب‌های او را خوانده باشد از این واژه استفاده می‌کرد.<ref>{{پک|زبان=en|Afkhami|۲۰۰۹|ص=۵۶–۵۵}}</ref>

 

 

=== رسانه‌ها ===

[[پرونده:1959-11-02 Iran.ogv|بندانگشتی|گزارش [[یونیورسال استودیوز|یونیورسال نیوزریل]] از مراسم [[جشن تولد]] ۴۰ سالگی شاه، ۱۹۵۹]]

 

 

=== منش و ویژگی‌ها ===

او روش رضاشاه را در قلع و قمع روحانیت [[شیعه]] در پیش نگرفت و به آنان (همچون [[سید حسین طباطبایی بروجردی]]) احترام می‌گذاشت. اما پس از مرگ بروجردی و [[مرجع تقلید|مرجعیت]] [[سید روح‌الله خمینی|روح‌الله خمینی]] فاصله‌اش با روحانیت شیعه زیاد شد. مخالفت خمینی با اصول [[انقلاب سفید]] در سال ۱۳۴۲ سرآغاز این فاصله بود که به [[قیام ۱۵ خرداد|قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲]] منجر شد.<ref>{{پک|زبان=en|باقر عاقلی|۱۳۷۰|ص=۹۴۳–۹۴۷}}</ref>

 

 

=== دارایی و سرمایه ===

 

{{ترتیب‌پیش‌فرض:پهلوی، محمدرضا}}

[[رده:محمدرضا پهلوی|*]]

[[رده:افراد آذری‌تبار اهل ایران]]