مسجد جامع اصفهان: تفاوت میان نسخه‌ها

در دوران حکمرانی ملکشاه در اصفهان (۴۶۵–۴۸۵ ه‍.ق) توسط [[خواجه نظام‌الملک طوسی|خواجه نظام‌الملک]] — وزیر سلجوقی — در ضلع جنوبی مسجد با تخریب شبستان<ref group="پ">تخریب ۲۴ ستون از شبستان</ref> گنبدی عظیم با دهانه‌ای بیش از ۱۵ متر و ارتفاعی بیش از ۳۰ متر به [[شیوه رازی|سبک رازی]] ایجاد شد.<ref>{{پک|استیرلن|۱۳۷۷|ک=اصفهان، تصویر بهشت|ص=۲۱}}</ref> بنایی که ایجاد شد به صورت کاملاً آزاد بود یعنی در قسمت شرقی، غربی و شمالی هیچ فضای سرپوشیده‌ای قرار نداشت و بناهایی که حال به چشم می‌خورد بعداً اضافه شد. قاعدهٔ این گنبد مربعی شکل است، در قسمت‌های بالاتر ۸ ضلعی و بعد دایره‌ای می‌شود و پس از آن ساختمان گنبد شروع می‌شود؛ این گنبد عظیم بر گوشواره‌های ۳ پره‌ای قرار دارد<ref group="پ">سبک معماری این گوشواره‌ها مربوط به دوران آل‌بویه است</ref> و دارای ۲ پوسته است که پوستهٔ اول بین ترکبندی‌ها قرار دارد و پوستهٔ دوم که همان پوستهٔ خارجی است ترکبندی‌ها را می‌پوشاند. گنبد بر ۸ ستون گچ‌بری شده قرار گرفته که این ستون‌های باربر از ترکیب ۴ دایره ایجاد شده تا به جای ستون‌های مربعی شکل و حجیم باشد. این گنبد نسبت به جمعیت آن زمان کوچک ساخته شده و درواقع برای شهری مثل اصفهان که یکی از مهم‌ترین مراکز حکومتی بود کافی نبوده و احتمال دارد که این بنا تنها برای اعیان و اشراف ساخته شده‌باشد نه مردم عادی.<ref>{{پک|گالدیری|۱۳۷۹|ک=گنبد نظام‌الملک در مسجد جامع اصفهان|ص=۳۵-۴۳}}</ref><ref>{{پک|جبل عاملی|۱۳۹۱|ک=ثبت جهانی مسجدجامع عتیق اصفهان|ص=}}</ref><ref>{{پک|پیرنیا|۱۳۸۳|ک=سبک شناسی معماری ایرانی|ص=۱۷۸}}</ref> کتیبهٔ داخل این گنبد به خط کوفی سادهٔ آجری است و نام ملکشاه سلجوقی و خواجه نظام‌الملک بر روی آن حک شده‌است. زمان دقیق ساخت این گنبد و نصب کتیبه ذکر نشده اما ''پوپ'' سال ۴۷۳ ه‍.ق/۱۰۸۰ م را تاریخ ساخت بنا می‌داند. محراب این مسجد احتمالاً در قرن دهم ه‍.ق مصادف با دورهٔ سلطنت شاه طهماسب اول با مرمر و کاشی تزیین شده‌است. کتیبه‌ای به خط ثلث در این قسمت وجود دارد که جمله «قال الله تبارک و تعالی» و آیهٔ ۱۴۲ و ۱۴۳ تا اواخر ۱۴۴ سورهٔ بقره بر آن نوشته شده‌است. گروه باستان‌شناسی «ایزمئو» به سرپرستی «''شراتو''» حفاری‌هایی در گنبد نظام‌الملک انجام دادند. لایهٔ اول سنگ مرمر بود و متعلق به دوران صفوی، لایهٔ دوم مربوط به سنگ‌فرش‌های دوران سلجوقی بود که حدود ۵۰ سانتی‌متر پایین‌تر از کف‌سازی دوران صفوی بود. سپس کف‌سازی قرن سوم ه‍.ق قرار داشت که به دیوار محراب و کف‌سازی آن قرن برخورده‌اند، اما پس از آن به ستونی دست یافتند که به وسیلهٔ گچ تزیین شده‌بود و تاکنون آن را مربوط به دوران [[شاهنشاهی ساسانی|ساسانی]] دانسته‌اند.<ref>{{پک|نصرتی|۱۳۸۰|ک=کتیبه‌های قرآنی مسجد جامع اصفهان|ص=۲۸}}</ref><ref>{{پک|جبل عاملی|۱۳۹۲|ک=تاريخ تحولات مسجد جامع اصفهان|ص=۴۴}}</ref><ref>{{پک|پورنادری|۱۳۹۴|ک=بررسی شاخص‌های معماری «کنج» و «شکل کتیبه» شبستان جنوب شرقی مسجد جامع اصفهان، به منظور شناخت گوشه‌ای از تحولات تاریخی آن|ص=۱۱۹-۱۲۶}}</ref><ref>{{پک|قاسمی سیچانی|۱۳۹۶|ک=تحلیل مضمون کتیبه‌های قرآنی ورودی‌ها و محراب‌های مسجد جامع اصفهان|ص=۵۹-۶۰}}</ref>