ویکی‌پدیا

انقلاب ۱۳۵۷: تفاوت میان نسخه‌ها

نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
(نمایش تمامی تغییرات در حال بررسی)
[نسخهٔ بررسی‌نشده][نسخهٔ بررسی‌نشده]
→ تفاوت قدیمی‌ترتفاوت جدیدتر ←
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
دیداریویکی‌متن
تصحیح
جز تمیزکاری با ویرایشگر خودکار فارسی
خط ۸۸:
تنش‌ها و نارضایتی‌های مذکور، با بازتر شدن فضای سیاسی در سال ۱۳۵۶ که به دلیل فشارهای [[حکومت فدرال ایالات متحده آمریکا|دولت آمریکا]] و نهادهای مدافع [[حقوق بشر]] صورت پذیرفته بود، از پاییز و زمستان همان سال، به صورت تظاهرات خیابانی خود را نشان داد. معترضان برای برگزاری راهپیمایی، از سنت‌های شیعی چون [[اربعین|مراسم چهلم جانباختگان اعتراضات]]، استفاده سیاسی به عمل آوردند.<ref>آبراهامیان، ایران بین دو انقلاب، ص۶۲۳–۶۲۴</ref><ref name="Algar" /><ref name="autogenerated4">باقر عاقلی، ص۱۱۱۳–۱۱۱۴</ref> رویدادهایی چون فاجعه آتش‌سوزی [[سینما رکس آبادان]]، کشتار معترضان در تعدادی از تظاهرات‌ها (از جمله در واقعه [[تظاهرات ۱۷ شهریور ۱۳۵۷|جمعه سیاه]] در شهریورماه)، و امتیازهای دیرهنگام شاه به مخالفان، موجب تشدید اعتراضات و از دست رفتن امکان مصالحه شد.<ref>Iran. (2009). ''Encyclopædia Britannica''. Ultimate Reference Suite.</ref> [[رکود اقتصادی]] به وقوع اعتصابات گسترده و پیوستن طبقه کارگر به تظاهرات‌ها و در نتیجه فلج شدن اقتصاد کشور انجامید. با پیوستن کارگران و همچنین تهیدستان شهری به تظاهرات‌ها، دامنه اعتراضات از ده‌ها هزار نفر به صدها هزار و حتی میلیون‌ها نفر رسید.<ref>آبراهامیان، ایران بین دو انقلاب، ص۶۳۰</ref> سرانجام، روح‌الله خمینی در ۲۳ دی ماه [[شورای انقلاب اسلامی ایران]] را برای راهبری انقلاب تأسیس کرد و روز بعد از آن شاه از کشور خارج شد. نهایتاً با خروج شاه و عدم موفقیت دولت نخست‌وزیر ملی‌گرا [[شاپور بختیار]]، [[بازگشت سید روح‌الله خمینی به ایران|بازگشت خمینی]] به کشور در ۱۲ بهمن، تشکیل [[دولت موقت ایران]] به نخست‌وزیری [[مهدی بازرگان]] در ۱۵ بهمن و نهایتاً، دو روز نبرد مسلحانه سازمان‌های چریکی و هزاران داوطلب مسلح با [[گارد شاهنشاهی]] و اعلام بیطرفی [[ارتش شاهنشاهی|ارتش]] در ۲۲ بهمن ۱۳۵۷، انقلاب به پیروزی رسید.<ref>[http://www.irdc.ir/fa/content/4862/default.aspx ارتشبد قره‌باغی و انقلاب اسلامی] مرکز اسناد انقلاب اسلامی</ref><ref>[http://www.irdc.ir/fa/calendar/84/default.aspx پیروزی انقلاب اسلامی] مرکز اسناد انقلاب اسلامی</ref>
 
متعاقب آن، با [[همه‌پرسی نظام جمهوری اسلامی در ایران|برگزاری همه‌پرسی]] در ۱۲ فروردین ۱۳۵۸، نظام «[[جمهوری اسلامی]]» جایگزین نظام پیشین گردید. سپس [[قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران]] در سال ۱۳۵۸ تدوین شد که در آن جمهوری اسلامی به صورت یک [[حکومت دینی]] برمبنای [[ولایت فقیه]]، برپایهٔ تفسیر خاصی از [[فقه جعفری|فقه شیعه]]، قرار داشت. این قانون با [[همه‌پرسی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران (۱۳۵۸)|همه‌پرسی]] به تصویب مردم رسید. <ref>[روح‌الله آیت‌الله خمینی، «شئون و اختیارات ولایت فقیه»، ترجمه «مبحث ولایت فقیه از کتاب بیع، ص ۳۵]</ref><ref>[http://www.dw-world.de/dw/article/0,,4965640,00.html?maca=per-rss-per-all-1491-rdf از قانون اساسی بدون ولایت فقیه تا ولایت مطلقه فقیه - مصاحبه با عبدالکریم لاهیجی] دویچه وله</ref> پس از انقلاب، سازمان‌های سیاسی که ایدئولوژی متفاوتی نسبت به حکومت مرکزی داشتند، سرکوب شدند. از جمله اتفاقات مرتبط با انقلاب ۵۷ رخدادهای دیگری چون [[گروگان‌گیری در سفارت ایالات متحده آمریکا|گروگان‌گیری در سفارت آمریکا]]، [[جنگ ایران و عراق|حمله عراق به ایران]] و [[انقلاب فرهنگی ایران]] بود.
 
از جمله دلایل وقوع انقلاب آن بود که رویکرد حکومت پهلوی و بخصوص محمدرضا شاه در [[نوسازی]] جامعه سنتی ایران به یک جامعه مدرن از طریق مدرنیزاسیون آمرانه از بالا و ایجاد طبقه متوسط با شکست مواجه شد، بنابراین طبقه متوسطی بوجود آمد که به مخالفت با شاه برخاستند. استفاده از ابعاد سیاسی دین توسط برخی از مخالفان حکومت پهلوی و طرح تشیع انقلابی نیز مؤثر واقع شد. همچنین، حکومت ساختارهای میانجی کنترل‌کننده اجتماعی نظیر احزاب را تضعیف یا تخریب کرده بود و مانع از تشکیل جامعه مدنی و سیاسی متعارف شده بود. به علاوه حکومت پهلوی دارای یک برنامهٔ اقتصادی بیش از حد جاه طلبانه بود که در دهه هفتاد میلادی تنگناها و کمبودهای اقتصادی و تورم را به همراه آورد. به تعبیری می توان انقلاب را تا حدی واکنشی محافظه کارانه به تلاش‌های [[غرب‌گرایی|غرب‌گرایانه]] و [[سکولاریزاسیون]] شاه مورد حمایت [[جهان غرب|غرب]]،<ref>{{cite journal|last=Del Giudice|first=Marguerite|date=August 2008|title=Persia: Ancient Soul of Iran|journal= National Geographic|accessdate=2009-01-28}}</ref> و واکنش نه چندان محافظه کارانه به بی‌عدالتی اجتماعی و ناتوانی‌های این حکومت دانست.<ref>Abrahamian, ''Iran Between Two Revolutions'', (1982), 534-5</ref> بسیاری از ایرانیان شاه را وابسته و مدیون به یک قدرت غیر مسلمان غربی ([[ایالات متحده آمریکا]]) می‌دانستند، که با ترویج فرهنگ غربی داشت [[فرهنگ ایران]] را آلوده می‌کرد. همچنین، حکومت شاه سرکوبگر، بی‌رحم، فاسد و اهل بریز و بپاش دیده می‌شد.
خط ۱۵۵:
دو روایت از رشد اقتصادی ایران پس از سال ۱۳۴۱ وجود دارد. طبق روایت متکی به آمارهای رسمی برنامه عمرانی سوم بین سال‌های ۱۳۴۱ تا ۱۳۴۶ با بودجه ۲٬۷ میلیارد دلار اجرا شد.<ref>Charles Issawi: The Iranian Economy 1925-1975. in: George Lenczowski: Iran under the Pahlavis. 1985, P. 129</ref> برنامه عمرانی چهارم بین سال‌های ۱۳۴۷ تا ۱۳۵۱ با بودجه ۶٬۷ میلیارد دلار اجرا شد و رشد اقتصادی به سالانه ۱۵٪ رسید که با رشد اقتصادی [[سنگاپور]] و [[کره جنوبی]] برابری می‌کرد.<ref>Charles Issawi: The Iranian Economy 1925-1975. in: George Lenczowski: Iran under the Pahlavis. 1985, P. 135</ref> برنامه عمرانی پنجم بین سال‌های ۱۳۵۲ تا ۱۳۵۶ با اختصاص بودجه ۵۵ میلیارد دلار تدوین شد و رشد اقتصادی [[برنامه‌ریزی]] شده بیش از ۲۶٪ پیش‌بینی شده بود. در نتیجه، درآمد ناخالص ملی از سال ۱۳۴۱ تا ۱۳۵۶ سیزده برابر شد و [[درآمد سرانه]] هشت برابر افزایش پیدا کرد.<ref>Gholam Reza Afkhami: The Life and Times of the Shah, University of California Press, 2009, Chapter 14, Development and Dreams, p. 327-328</ref>
 
اما به روایت منتقدان سیاست اقتصادی آن دوره [[اقتصاد ایران]] در فاصله ده ‌ساله ۱۳۴۲ تا ۱۳۵۲ طی [[برنامه‌های عمرانی دوره پهلوی|برنامه های عمرانی سوم و چهارم]]، با نرخ رشد ۱۱٫۵ درصد میانگین سالانه و نرخ تورم تک‌رقمی ۲٫۶ درصد میانگین سالانه، دارای یکی از بیشترین رشدها در میان کشورهای جهان بود و حجم اقتصاد ایران ظرف ده سال چهار برابر شد.<ref name="tejarat">{{یادکرد وب |نویسنده = موسی غنی نژاد|نشانی=http://www.tejaratefarda.com/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF-35/17784-%D8%B4%DA%AF%D9%81%D8%AA%DB%8C-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B9%D9%85%D9%84%DA%A9%D8%B1%D8%AF-%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86 |عنوان=شگفتی‌های عملکرد اقتصاد ایران | ناشر =تجارت فردا |تاریخ =شنبه ۳۰ آذر ۱۳۹۲ |تاریخ بازبینی=۷ فوریهٔ ۲۰۱۹}}</ref> این امر موجب تمایل به افزایش پروژه های عمرانی در دولت [[هویدا]] در دهه پنجاه شمسی گردید، در حالی که [[سازمان برنامه و بودجه|سازمان برنامه]] مخالف این رویکرد بود. نهایتا، پس از افزایش شدید درامدهای نفتی در سال های ۱۳۵۲ و ۱۳۵۳ در پی [[بحران نفتی سال ۱۹۷۳|افزایش قیمت جهانی نفت]] در اثر [[جنگ یوم کیپور|جنگ اعراب و اسرائیل]]، [[محمدرضا شاه]] به روایتی به اصلاح برنامه عمرانی پنجم برای گسترش پروژه های عمرانی تن در داد و به روایت دیگر خود آن را تشویق کرد.<ref>{{پک|Bayandor|2018|ک=The Shah, the Islamic Revolution and the United States|ص=94-96}}</ref> در پی آن حجم سرمایه گذاری های برنامه پنجم نسبت به برنامه چهارم شش برابر شد و حجم هزینه های بخش عمومی نیز افزایش یافت. این موضوع فراتر از توان اقتصاد ایران بود و سبب شد [[اقتصاد کلان]] دچار عارضه [[بیماری هلندی]] شود. بدین ترتیب، دولت بزرگی ایجاد شد که برای تأمین هزینه های خود بشدت دچار وابستگی به درامدهای نفتی بود. نرخ تورم از سال ۱۳۵۲ دورقمی شد و در سال ۱۳۵۶، یعنی سال آخر برنامه عمرانی پنجم، به ۲۴٫۹ درصد رسید. دولت برای کنترل تورم اقدام به واردات ارزان با استفاده از نرخ ارز پایین کرد و سیاست کنترل قیمت و مقابله با گران فروشی را اتخاذ کرد. این سیاست به تولید داخل آسیب زد و فعالان اقتصادی ناراضی شدند. در نهایت نرخ رشد دوره برنامه پنجم به ۷٫۶ درصد افت کرد که نصف رشد برنامه چهارم بود و همچنین نرخ رشد بهره وری هم به ۴٫۱ افت کرد.<ref name="tejarat">{{یادکرد وب |نویسنده = موسی غنی نژاد|نشانی=http://www.tejaratefarda.com/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF-35/17784-%D8%B4%DA%AF%D9%81%D8%AA%DB%8C-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B9%D9%85%D9%84%DA%A9%D8%B1%D8%AF-%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86 |عنوان=شگفتی‌های عملکرد اقتصاد ایران | ناشر =تجارت فردا |تاریخ =شنبه ۳۰ آذر ۱۳۹۲ |تاریخ بازبینی=۷ فوریهٔ ۲۰۱۹}}</ref> و تورم نیز از ۲٫۶ به ۲۴٫۹ درصد رسید و شاخص هزینه های زندگی طبقه متوسط و پایین شهری دو برابر شد. طبق آمار سازمان برنامه شاخص هزینه زندگی از عدد ۱۰۰ در سال ۱۳۴۹ به عدد ۱۲۶ در سال ۱۳۵۳، ۱۶۰ در سال ۱۳۵۴ و نهایتا ۱۹۰ در سال ۱۳۵۵ رسید. این افزایش بخصوص برای هزینه خوراک و مسکن در شهرها بیشتر بود. به گزارش [[اکونومیست]] در سال ۱۳۵۵، هزینه اجاره مسکن برای یک خانوار طبق متوسط طی پنج سال 300 درصد افزایش داشته است و هزینه مسکن تا پنجاه درصد درامد سالانه آنها را دربر می گرفته است. <ref>{{پک|Abrahamian|1982|ک=Iran between Two Revolutions|ص=427}}</ref> برای کنترل این وضعیت دولت [[جمشید آموزگار]] در سال ۱۳۵۶ سیاست [[ریاضت اقتصادی]] را اتخاذ کرد که نارضایتی عمومی را دامن زد و در گرایش مردم به سوی [[انقلاب ۱۳۵۷ ایران|انقلاب ۱۳۵۷]] مؤثر بود. <ref>{{پک|Bayandor|2018|ک=The Shah, the Islamic Revolution and the United States|ص=96}}</ref>
 
== تنش‌های سیاسی؛ مخالفان حکومت پهلوی ==
خط ۳۱۲:
 
===تأسیس نهادهای انقلابی===
در سال های اولیه پس از پیروزی انقلاب نهادهایی برای پیشبرد اهداف و حراست از آن تأسیس شد.
 
* [[شورای انقلاب اسلامی]] نهادی بود که [[روح‌الله خمینی]] برای مدیریت [[انقلاب]] در [[ایران]] در ۲۲ دی‌ماه ۱۳۵۷ تشکیل داد<ref>{{یادکرد وب| نشانی =http://emam.com/posts/view/1199| عنوان = پیام به ملت ایران (تشکیل شورای انقلاب، دولت بختیار و احتمال کودتا)| ناشر = [[سایت جامع امام خمینی]]}}</ref> وجود این شورا پیش از پیروزی انقلاب در ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ و در ماه‌های آغازین پس از پیروزی به جهت مسائل امنیتی فاش نشده و این شورا در ابتدا به صورت محرمانه و غیر علنی فعالیت می‌کرد. این شورا از انحلال [[مجلس شورای ملی]] تا پیش از تأسیس [[مجلس شورای اسلامی|مجلس]] نهاد قانون‌گذار در ایران به‌شمار می‌آمد. شورای انقلاب در ۲۶ تیرماه ۱۳۵۹ منحل شد. به گفته هاشمی رفسنجانی، [[مرتضی مطهری]]، در مراجعت از سفر [[پاریس]] به دستور روح الله خمینی مبنی بر تشکیل شورای انقلاب اسلامی را ابلاغ کردند. خمینی آقایان مطهری، بهشتی، [[محمد جواد باهنر|باهنر]]، [[هاشمی رفسنجانی]] و [[موسوی اردبیلی]] را به عنوان هسته اولیه شورای انقلاب اسلامی تعیین و اجازه داده بود که افراد دیگر، با اتفاق نظر آنان اضافه شوند. ترتیب انتخاب اعضای دیگر و تکمیل آن شورا پیش از پیروزی انقلاب اسلامی عبارت از آقایان [[سید محمود طالقانی]]، [[سید علی خامنه‌ای]]، [[محمد رضا مهدوی کنی]]، [[احمد صدر حاج سید جوادی]]، [[مهدی بازرگان]]، [[یدالله سحابی]]، [[مصطفی کتیرایی]]، [[ولی‌الله قرنی]] و [[علی اصغر مسعودی]] بودند. پس از انقلاب با انتقال بعضی افراد به کارهای اجرایی و یا کشته شدن و فوت آنان اشخاص ذیل جایگزین شدند: [[حسن حبیبی]]، [[عزت‌الله سحابی]]، [[عباس شیبانی]]، [[ابوالحسن بنی صدر]]، [[صادق قطب زاده]]، [[میر حسین موسوی]]، [[احمد جلالی]] و [[حبیب‌الله پیمان]] جایگزین شدند.<ref>[https://article.tebyan.net/347149/%D8%A7%D8%B9%D8%B6%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%D9%88%D9%84%DB%8C%D9%87-%DB%8C-%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%D9%86%D9%82%D9%84%D8%A7%D8%A8-%DA%86%D9%87-%D8%A7%D9%81%D8%B1%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D8%A8%D9%88%D8%AF%D9%86%D8%AF- اعضای اولیه ی شورای انقلاب چه افرادی بودند؟]</ref>
* [[کمیته‌های انقلاب اسلامی]] جزو اولین سازمان هایی بود که پس از انقلاب در [[۲۳ بهمن]] [[۱۳۵۷]] پس از پیام [[آیت الله خمینی]] تأسیس شد.<ref>{{یادکرد|فصل=|کتاب=|ناشر= |چاپ= |شهر= |کوشش= |ویرایش= |سال=|شابک=|نویسنده= |نویسندگان سایر بخش‌ها=|ترجمه=|صفحه= |مقاله= [http://www.mehrnews.com/fa/newsdetail.aspx?NewsID=572125 تشکیل نیروی انتظامی به روایت اولین فرمانده آن] |ژورنال= |نشریه=خبرگزاری مهر |تاریخ=۱۳۸۶/۰۷/۲۹ |دوره= |شماره= |شاپا=}} بازیابی‌شده در ۲۶ مارس ۲۰۰۹.</ref> پایگاه‌های اولیه تأسیس کمیته‌ها در مساجد محلات بود و در هر کمیته یک روحانی نقش سرپرستی داشت. آیت‌الله [[محمدرضا مهدوی کنی]] اولین سرپرست کمیته‌ها بود.<ref>{{یادکرد|فصل=|کتاب=|ناشر= |چاپ= |شهر= |کوشش= |ویرایش= |سال=|شابک=|نویسنده= |نویسندگان سایر بخش‌ها=|ترجمه=|صفحه= |مقاله= [http://www.rasanews.com/Negaresh_Site/FullStory/?Id=47998 روحانیان، رهبر معنوی کمیته‌های انقلاب بودند] |ژورنال= |نشریه=خبرگزاری رَسا |تاریخ=۲۳ بهمن ۱۳۸۷ |دوره= |شماره= |شاپا=}} بازیابی‌شده در ۲۶ مارس ۲۰۰۹.</ref> <ref>تاریخ شفاهی کمیته انقلاب اسلامی؛ سید علی هاشمی و علی رنجبر؛ تهران؛ ۱۳۸۷؛ مرکز اسناد انقلاب اسلامی</ref> این سازمان در آغاز تأسیس، بدون هماهنگی با دولت [[مهدی بازرگان]] به خلع سلاح و تأمین امنیت برخی مراکز، مصادره اموال، تعیین مسئول برای برخی نهادها، دستگیری برخی مقامات سابق و سایر فعالیت‌های مشابه می‌پرداخت.<ref>{{یادکرد|فصل=|کتاب=|ناشر= |چاپ= |شهر= |کوشش= |ویرایش= |سال=|شابک=|نویسنده= |نویسندگان سایر بخش‌ها=|ترجمه=|صفحه= |مقاله= [http://www.aviny.com/archive/War/12/09.aspx روزشمار انقلاب] |ژورنال= |نشریه=سایت آوینی |تاریخ= |دوره= |شماره= |شاپا=}} بازیابی‌شده در ۲۶ مارس ۲۰۰۹.</ref> به دلیل تشکیل سریع سازمان و ضعف مدیریت و نظارت، موارد متعددی از نقض قوانین و [[حقوق بشر]] در ساختار کمیته‌ها روی داد.<ref>{{یادکرد|فصل=|کتاب=|ناشر= |چاپ= |شهر= |کوشش= |ویرایش= |سال=|شابک=|نویسنده= |نویسندگان سایر بخش‌ها=|ترجمه=|صفحه= |مقاله= [http://www.roozonline.com/archives/2006/11/post_140.php پدیده «اسماعیل افتخاری»] |ژورنال= |نشریه=روزآنلاین |تاریخ=۲۹ آبان ۱۳۸۵ |دوره= |شماره= |شاپا=}} بازیابی‌شده در ۲۶ مارس ۲۰۰۹.</ref><ref>{{یادکرد|فصل=|کتاب=|ناشر= |چاپ= |شهر= |کوشش= |ویرایش= |سال=|شابک=|نویسنده= |نویسندگان سایر بخش‌ها=|ترجمه=|صفحه= |مقاله= [http://www.iran-newspaper.com/1382/820729/html/casual.htm در جلسه هفتم رسیدگی به اتهامات اسماعیل افتخاری رخ داد :شناسایی متهم از سوی شاهدان] |ژورنال= |نشریه=روزنامه ایران |تاریخ=۲۹ مهر ۱۳۸۲ |دوره= |شماره= |شاپا=}} بازیابی‌شده در ۲۶ مارس ۲۰۰۹.</ref> سرانجام، این سازمان پس از تصویب قانون تشکیل [[نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران]] در سال [[۱۳۷۰]]، با [[شهربانی]] و [[ژاندارمری ایران|ژاندارمری]] ادغام و سازمان [[نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران]] تأسیس شد.<ref>{{یادکرد|فصل=|کتاب=|ناشر= |چاپ= |شهر= |کوشش= |ویرایش= |سال=|شابک=|نویسنده= |نویسندگان سایر بخش‌ها=|ترجمه=|صفحه= |مقاله= [http://www.mehrnews.com/fa/newsdetail.aspx?NewsID=572125 تشکیل نیروی انتظامی به روایت اولین فرمانده آن] |ژورنال= |نشریه=خبرگزاری مهر |تاریخ=۱۳۸۶/۰۷/۲۹ |دوره= |شماره= |شاپا=}} بازیابی‌شده در ۲۶ مارس ۲۰۰۹.</ref>
 
* [[دادگاه‌های انقلاب اسلامی|دادگاه انقلاب اسلامی]] دادگاهی است که در تاریخ [[۵ اسفند]] [[۱۳۵۷ (خورشیدی)|۱۳۵۷]] و به دستور [[سید روح‌الله خمینی]] توسط [[صادق خلخالی]] تشکیل شد. این دادگاه، پس از تصویب [[قانون اساسی]] در سال ۱۳۵۸، به عنوان یکی از دادگاه‌های بدنهٔ [[دادگستری|دادگستری جمهوری اسلامی]] درآمد که دارای صلاحیت ذاتی نسبت به دیگر دادگاه‌های دادگستری است.<ref>{{یادکرد وب| نشانی = http://www.jamejamonline.ir/newstext.aspx?newsnum=100931516374| عنوان =دادگاه‌های انقلاب تشکیل شد | تاریخ بازدید = ۴ تیر ۱۳۸۸| تاریخ = ۵ اسفند ۱۳۸۶| ناشر = جام جم آنلاین | زبان = فارسی}}</ref>
* [[سپاه پاسداران انقلاب اسلامی]]: یک نیروی نظامی برای صیانت از انقلاب اسلامی در برابر شورش ها و توطئه ها بوده است که در یک روند نامنسجم از بهمن ۱۳۵۷ تا فروردین ۱۳۵۸ بتدریج در قالب چهار گروه مجزا شکل گرفت و نهایتا با حکم روح الله خمینی به صورت یک نیروی نظامی واحد درآمد. این چهار نیرو عبارت بودند از ''سپاه پاسداران'' با مسئولیت [[حسن لاهوتی]] زیر نظر [[دولت موقت]]، ''گارد انقلاب'' به سرپرستی [[عباس آقازمانی]] و مورد حمایت [[موسوی اردبیلی]]، ''گارد دانشگاه‌ها'' یا '''پاسا''' به سرپرستی [[محمد منتظری]] و مورد حمایت [[سید محمد بهشتی]]، نیروهای مسلح ''[[سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی]]'' به سرپرستی [[محمد بروجردی]] و مورد حمایت [[مرتضی مطهری]]. هر یک از این چهار گروه 3 نفر را معرفی می کنند و یک جمع موسس 12 نفره تشکیل می شود. با درخواست برخی از اعضای موسس سپاه از روح الله خمینی، سپاه از دولت موقت جدا و زیر نظر شورای انقلاب اداره می شود. در روز 2 اردیبهشت ۱۳۵۸ حکم تأسیس سپاه پاسداران با ادغام این نیروهای جداگانه رسما ابلاغ می شود و [[جواد منصوری]] به عنوان اولین فرمانده آن تعیین می شود. <ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1396/02/02/1382738/%D8%B3%D9%BE%D8%A7%D9%87-%D9%BE%D8%A7%D8%B3%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D9%86-%DA%86%DA%AF%D9%88%D9%86%D9%87-%D8%AA%D8%A3%D8%B3%DB%8C%D8%B3-%D8%B4%D8%AF-%D9%88-%D9%81%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AF%D9%87%D8%A7%D9%86%D8%B4-%DA%86%D9%87-%DA%A9%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A8%D9%88%D8%AF%D9%86%D8%AF سپاه پاسداران چگونه تأسیس شد و فرماندهانش چه کسانی بودند؟]</ref><ref>[https://www.isna.ir/news/95020100358/%D8%B3%D9%87-%D8%B1%D9%88%D8%A7%DB%8C%D8%AA-%D8%A7%D8%B2-%D8%AA%D8%B4%DA%A9%DB%8C%D9%84-%D8%B3%D9%BE%D8%A7%D9%87-%D9%BE%D8%A7%D8%B3%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D9%86 سه روایت از تشکیل سپاه پاسداران]</ref>
 
===استقرار نظام جدید===
در ۱۰ فروردین مردم ایران در یک [[همه‌پرسی]] به دعوت خمینی شرکت کردند و با اکثریت (بیش از ۹۸ درصد) به [[جمهوری اسلامی]] (به عنوان تنها گزینه موجود برای نظام حکومتی آینده) رأی دادند. در ۱۸ فروردین [[امیرعباس هویدا]]، نخست‌وزیر سابق ایران با حکم [[صادق خلخالی]] قاضی [[دادگاه انقلاب]] به اعدام محکوم شد. همچنین بیش از ۲۰۰ تن از مقامات بلندپایه رژیم سابق در خلال دو ماه بعد از انقلاب طی حکمهای [[دادگاه انقلاب|دادگاه‌های انقلاب]] اعدام گشتند.<ref>Moin, Khomeini, 2000, p. 208</ref><ref>Mackay, Iranians, 1996, p. 373</ref> به گفته [[ابراهیم یزدی]]، خمینی گرچه اعدام چند نفر از سران ارتش را تأیید کرد، اما نه شکل اعدام و نه برخی دیگر از رفتارهای خلخالی را قبول نداشت. <ref>[http://www.aftabnews.ir/vdchmz-n23nq.html یزدی:امام(ره)هم مخالف اقدامات خلخالی بود]
(خبرگزاری آفتاب، ۲۱خرداد۱۳۸۴)</ref> خلخالی پس از انتصاب [[سید محمد بهشتی]] به ریاست [[دیوان عالی کشور]] در اسفند ۱۳۵۸ از ریاست بر دادگاه های انقلاب برکنار شد.<ref name=":1"/><ref>{{یادکرد وب| نشانی =http://emam.com/posts/view/1334| عنوان = حکم به آقای صادق خلخالی جهت تشکیل دادگاه انقلاب اسلامی | ناشر = [[سایت جامع امام خمینی]]}}</ref>
 
از سوی دیگر بعد از حوادث انقلاب، چریک‌های مارکسیست و احزاب فدرال در برخی از مناطق شامل [[قیام ۱۳۵۷ خوزستان|خوزستان]]، [[شورش ۱۳۵۷ کردها در ایران|کردستان]] و [[شورش گنبد کاووس|گنبد کاووس]] شورش کردند، که منجر به جنگ بین آنها و نیروهای انقلابی شد. این شورش‌ها در ماه آوریل سال ۱۹۷۹ آغاز شد و بسته به منطقه، بین چند ماه تا بیش از یک سال به طول انجامید.<ref>Mehmet Akif Okur, [https://www.academia.edu/13255404/The_American_Geopolitical_Interests_and_Turkey_on_the_Eve_of_the_September_12_1980_Coup_12_Eylül_1980_Darbesi_nin_Eşiğinde_Amerikan_Jeopolitik_Çıkarları_ve_Türkiye "The American Geopolitical Interests and Turkey on the Eve of the September 12, 1980 Coup"], ''CTAD'', Vol.11, No.21, p. 210-211</ref>
 
پس از همه پرسی تأسیس جمهوری اسلامی، بحث‌ها دربارهٔ قانون اساسی نظام گسترش یافت. [[پیش‌نویس قانون اساسی]] که پیش‌تر به فرمان [[سید روح‌الله خمینی]]، توسط گروهی از حقوقدانان به سرپرستی [[حسن حبیبی]] به نگارش درآمده بود، توسط شورای انقلاب و دولت موقت بحث و بررسی شد، و در تاریخ ۲۴ خرداد ۱۳۵۸ در روزنامه‌های پرشمارگان منتشر گشت. سپس، [[مجلس خبرگان قانون اساسی]] برای بررسی نهایی [[قانون اساسی جمهوری اسلامی]] طی انتخاباتی که در ۱۲ مرداد ۱۳۵۸ برگزار شد، تشکیل شد و ۷۵ نفر به نمایندگی آن برگزیده شدند.<ref name="irdc">{{یادکرد وب| نشانی = http://www.irdc.ir/fa/calendar/42/default.aspx| عنوان = تشکیل مجلس خبرگان قانون اساسی| تاریخ بازدید = ۳ تیر ۱۳۸۸| تاریخ = | ناشر = مرکز اسناد انقلاب اسلامی | زبان = فارسی}}</ref> در روز ۲۸ مرداد ۱۳۵۸، مجلس خبرگان قانون اساسی، با پیام [[سید روح‌الله خمینی]] گشایش یافت. مجلس خبرگان اکثراً از هواداران خمینی تشکیل می‌شد و با تلاش‌های [[حسینعلی منتظری]] (رئیس) و [[سید محمد بهشتی]] (نائب رئیس) پس از سه ماه، کار تدوین آن در ۲۴ آبان ۱۳۵۸ به پایان رسید. این قانون اساسی شامل ۱۲ فصل و ۱۷۵ اصل و یک مقدمه و موخره بود که در تاریخ ۱۲ آذر ۱۳۵۸ به تصویب نهایی ملت ایران رسید. در این قانون، اختیارات وسیعی به خمینی به عنوان [[ولی فقیه]] از جمله فرماندهی نیروهای مسلح و تعیین نیمی از اعضای [[شورای نگهبان]] داده شده بود. ملی‌گرایان، چپ‌گرایان و [[مجاهدین خلق]] با این قانون به مخالفت برخاستند. به گفته میلانی در این زمان، هرچند هواداران [[روح‌الله خمینی]] یا «مکتبی‌ها» هنوز کاملاً قدرت را دست نگرفته بودند و از این‌رو به چالش طلبیدن آنان امری ممکن بود، اما مخالفان [[ولایت فقیه]]، در متحد شدن با یک‌دیگر ناتوان بوده و از یک‌دیگر حمایتی به عمل نیاوردند.<ref name="irdc" /><ref>میلانی، ص۲۸۳–۲۹۳</ref><ref name="Tadvin">سیر تدوین و تصویب قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران- مرکز اسناد انقلاب اسلامی-1385-محمدرضا معیدفرد- بخش سوم ص97-ص 135</ref><ref name="irdc" />
 
در تاریخ ۱۳ آبان ماه [[دانشجویان پیرو خط امام]] به سفارت [[آمریکا]] در تهران حمله کردند و افراد حاضر در سفارت را به گروگان گرفتند و این واقعه استعفای دولت موقت و لیبرال مهدی بازرگان را در پی داشت. (''مقاله مرتبط در این زمینه: [[اشغال سفارت آمریکا]]'')
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/wiki/انقلاب_۱۳۵۷»