پادشاهی ماد: تفاوت میان نسخه‌ها
| [نسخهٔ بررسی‌نشده] | [نسخهٔ بررسی‌نشده] |
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
خنثی‌سازی ویرایش 25757378 توسط 185.136.148.0 (بحث) برچسب: خنثی‌سازی |
Yamaha5Bot (بحث | مشارکتها) جز تمیزکاری با ویرایشگر خودکار فارسی |
||
خط ۸۱:
'''پادشاهی ماد''' حکومتی بود که طی [[سده‌های میانی]] [[هزاره اول پیش از میلاد|هزارهٔ یکم پیش از میلاد]]، بر نواحی [[فلات ایران]] حکمرانی می‌کرد. طی ۱۲۰ سال چهار یا پنج شاه بر این حکومت فرمانروایی کردند.
در اواخر سدهٔ هشتم پیش از میلاد
== پیش‌زمینه ==
{{مرتبط|امپراتوری آشوری نو|اتحادیه قبایل ماد}}
حدود سه-چهار سده پس از شروع زوال شهرهای [[عصر برنز]] در [[فلات ایران]]، مردمان ایرانی‌زبان به تدریج وارد این سرزمین شدند.<ref dir=ltr>{{harvcolnb|BRONZE AGE – Encyclopaedia Iranica| 1989}}</ref> در پایان هزارهٔ دوم پیش از میلاد، قبیله‌های مادی، استقرار در قلمروی [[غرب ایران]] که بعدها ماد نامیده شد را آغاز کردند؛ جایی که در آن زمان نشیمن‌گاه شاهک‌نشین‌های فراوان و گروه‌های قومی و زبانی گوناگونی مانند [[گوتی‌ها]]، [[لولوبی‌ها]]، [[کاسی‌ها]] و [[هوری‌ها]] بود.<ref>{{harvcolnbfa|دیاکونوف|۱۳۸۶|p=۱۳۱–۱۷۸}}</ref>
مطابق منابع کهن آشوری و یونانی و ایرانی در مجموع معلوم می‌گردد که شش طایفهٔ تشکیل‌دهندهٔ [[اتحادیه قبایل ماد|اتحاد مادها]] عبارت بودند از [[بوسیان]]، [[ستروخاتیان]]، [[بودیان]] [[آریزانتیان]] و [[مغ|مغ‌ها]] و سرانجام [[پارتاکن|پارتاکانیان]].<ref>{{harvcolnbfa|دیاکونوف|۱۳۸۶|p=۱۷۹–۱۹۰}}</ref> مطابق منابع یونانی، در سرزمین کمنداندازان [[ساگارتی]] (زاکروتی، ساگرتی) مادی‌های ساگارتی می‌زیسته‌اند که شکل بابلی - یونانی شدهً نام خود یعنی زاگروس (زاکروتی، ساگرتی) را به کوهستان غرب فلات ایران داده‌اند. نام همین طوایف است که در اتحاد طوایف پارس نیز موجود است و خط پیوند خونی طوایف ماد و [[پارس]] منجمله از منشأ همین طایفه ساگارتی‌ها (زاکروتی، ساگرتی) است.<ref>{{harvcolnbfa|دیاکونوف|۱۳۸۶|ک=تاریخ ماد|p=}}</ref>
خط ۱۹۵:
=== تشکیل پادشاهی ماد ===
[[پرونده:
دیاکو در یک دورهٔ بی‌قانونی در ماد، تلاش کرد تا عدالت را در دهکدهٔ خود اجرا کند و اعتبار و حسن شهرتی را به عنوان یک قاضی بی‌طرف بدست آورد به این ترتیب حوزهٔ فعالیت او گسترش یافت و مردم روستاهای دیگر نیز به وی مراجعه می‌کردند تا اینکه سرانجام او اعلام کرد درخواست‌های مردم زیاد است و این جایگاه برای وی دردسرساز و دشوار است و حاضر به ادامهٔ کار نیست. در پی این کناره‌گیری، دزدی و اغتشاش فزونی یافت و مادها گرد هم آمدند و وی را برای حل و فصل اختلافات به‌عنوان پادشاه برگزیدند.<ref name="ReferenceA" /> منابع آشوری نیز برای نخستین بار، در سال ۶۷۳ پیش از میلاد از پادشاهی مستقل ماد یاد می‌کنند.<ref>{{پک|دیاکونوف|۱۳۸۶|ک=تاریخ ماد|ص=۲۵۳}}</ref>
خط ۲۲۹:
=== جنگ با پارس و آشور ===
هرودوت می‌گوید: «فرورتیش پس از به‌دست گرفتن قدرت، به حکمرانی بر مادها بسنده نکرد و به سرزمین [[پارس‌ها]] حمله برد و توانست آنها را شکست دهد که موجب نیرومندی بیشتر مادها شد و به او این امکان را داد تا آسیا را نیز مطیع خویش سازد؛ از این روی سرزمین‌های مشرق و جنوب ماد را تصرف کرد و به همهٔ ملل و اقوام، یکی پس از دیگری حمله کرد. او اقوام بسیاری را فرمانبردار و همراه مادها کرد و زمینه را برای حمله به حکومت‌های نیرومندی از جمله سرزمین آشور و امپراتوری قدرتمند و گستردهٔ آن فراهم نمود.»<ref>{{پک|خدادادیان|۱۳۸۶|ک=تاریخ ایران باستان|ص=۱۲۳}}</ref>
[[پرونده:
فرورتیش با آنکه سرنوشت اسارت پدرش دیاکو را دیده بود، همان راه پدرش را دنبال کرد و به آشور [[اعلان جنگ]] داد. وی که «خداوند ده»<ref group="پ">فارسی باستان: dahyaupati، اوستایی: danhupaiti</ref> کار-کشی بود، توانست با جلب یاری مامی‌تیارشو خداوند پیشین‌ده ایالت [[آمادای|مادای]]<ref group="پ">Madāi</ref> و دوساننی<ref group="پ">Dusanni</ref> خداوند پیشین‌ده ایالت [[ساپاردا]]<ref group="پ">Saparda</ref> که پیشوایان آن ایالات از جانب آشور بودند، در ماه [[نیسان (عبری)|نیسان]] ([[مارس]]-[[آوریل]]) سال ۶۷۳ پیش از میلاد، پیرامون نوروز آشوری قیامی را علیه آشور ترتیب دهد و ریاست این قیام را برعهده بگیرد.<ref>{{پک|دیاکونوف|۱۳۸۶|ک=تاریخ ماد|ص=۲۴۷}}</ref>
خط ۲۳۵:
=== حملهٔ مجدد به آشور و مرگ ===
پیرامون سال ۶۵۲ و ۶۵۳ [[قبل از میلاد]]، امپراتوری آشور درگیر یک کشمکش داخلی و بزرگترین بحران سیاسی تاریخی خود شد. شاماشوموکین برادر [[آشور بانی‌پال]]<ref group="پ">[[زبان اکدی|اکدی]]: Aššur-bāni-apli</ref> پادشاه آشور علیه وی قیام کرد و توانست متحدان زیادی را — از جمله بابلیان، کلدانیان، آرامیان و عیلام — با خود همراه سازد. فرورتیش نیز فرصت را برای حملهٔ مجدد به آشور مناسب دید.<ref name="ToolAutoGenRef3" /><ref name="ToolAutoGenRef9">{{پک|دیاکونوف|۱۳۸۶|ک=تاریخ ماد|ص=۲۶۴}}</ref
هرودوت دربارهٔ چگونگی این شکست و مرگ او سخنی نمی‌گوید.<ref name="ToolAutoGenRef13" /> برخی از مورخان می‌گویند فرورتیش به‌دست آشور بانی‌پال کشته شد<ref name="ToolAutoGenRef7" /><ref name="ToolAutoGenRef10">{{پک|خدادادیان|۱۳۸۶|ک=تاریخ ایران باستان|ص=۱۲۴}}</ref
=== جانشین ===
خط ۲۵۶:
=== بیرون راندن سکاها ===
[[پرونده:
هرودوت می‌گوید که سکاها پس از حمله به [[آناتولی]] و احتمالاً شمال ایران، نوعی حکومت پادشاهی در محدودهٔ [[دریاچه ارومیه|دریاچهٔ ارومیه]] یا شاید شمال آن بنیان نهادند؛ اما هووخشتره، رهبران سکاها را به یک میهمانی دعوت کرد و آنان را کُشت. بازماندگان سکاها به آسیای صغیر گریختند و از این رو بود که هووخشتره با [[الیاتس]]، شاه لیدیه، به جنگ پرداخت.<ref name="ToolAutoGenRef1" /> دیاکونوف نیز در کتاب ''[[تاریخ ماد]]'' عقیده دارد، مرگ [[فرورتیش]] پدر هووخشتره و شکست مادی‌ها (حدوداً بین ۶۴۰ تا ۶۲۵ پیش از میلاد)، منجر به استقرار فرمانروایی سکاها در ماد شد و سکاها علی‌رغم قتل و غارتی که در کشورهای مغلوب خود، از جمله ماد می‌کردند، نتوانستند یک امپراتوری واقعی تشکیل بدهند و پایه‌های حکومت خود را در آن کشورها مستحکم کنند. پادشاهی ماد هم در این دوران به حیات خود ادامه داد و سکاها نتوانستند اساس دولت ماد را تخریب کنند و قدرت مادها بعد از پایان فرمانروایی سکاها کم‌تر از گذشته نبود. قدرت‌گرفتن سریع دولت ماد در زمان هووخشتره هم این ادعا را ثابت می‌کند و ظاهراً مادها در این دوران تنها خراج سنگینی به سکاها می‌پرداختند.<ref>{{پک|دیاکونوف|۱۳۸۶|ک=تاریخ ماد|ص=۲۶۶}}</ref><ref>{{پک|علیف|۱۳۸۸|ک=پادشاهی ماد|ص=۳۷۲ و ۳۷۳}}</ref> سرانجام هووخشتره در حدود سال ۶۲۵ پیش از میلاد نبرد خود را علیه سکاها شروع کرد و توانست به ۲۸ سال فرمانروایی آنها بر ماد خاتمه دهد.<ref>{{پک|علیف|۱۳۸۸|ک=پادشاهی ماد|ص=۳۸۶}}</ref> در این زمینه هرودوت می‌نویسد «هووخشتره و مادها، آنها را به جشنی دعوت کرده و مست‌شان کردند و همه را از دم تیغ گذراندند و بدین‌طریق سلطنت خود را نجات دادند و آنچه را پیش‌تر داشتند، به تصرف درآوردند».<ref>{{پک|دیاکونوف|۱۳۸۶|ک=تاریخ ماد|ص=۲۶۷}}</ref><ref>{{پک|علیف|۱۳۸۸|ک=پادشاهی ماد|ص=۴۰۰}}</ref>
خط ۲۶۴:
=== جنگ با آشوریان ===
[[پرونده:
==== اتحاد با بابل و فتح ماننا ====
در دهه‌های دوم و سوم قرن هفتم پیش از میلاد شرایط [[آشوری‌ها|آشوریان]] رو به وخامت گرایید. در سال ۶۲۶ پیش از میلاد [[کلده (تمدن بابل)|کلدانیان]] قیام کردند و [[بابل (دولت‌شهر)|بابل]] را تصرف کردند و در آن دولت جدیدی تشکیل دادند که از آن با نام [[امپراتوری بابل نو]] یاد می‌شود. [[نبوپلسر]]، پادشاه کلدانی بابل، از شرایط دشوار آشور استفاده کرد و با هووخشتره علیه آشوریان متحد شد.<ref name="ToolAutoGenRef4" />
در بهار سال ۶۱۶ پیش از میلاد نبوپلسر توانست لشکریان آشور را به همراه [[منائیان|ماننائیان]]، که متحد آشور بودند، در نبردی در کابلین<ref group="پ">Kablin</ref> (کمی پایین‌تر از محل برخورد رود [[فرات]] و [[خابور]]) شکست دهد و سران آشور و ماننا را به اسارت بگیرد و این می‌توانست فرصت خوبی برای هووخشتره باشد تا به نبرد با ماننایی‌ها در ۶۱۵ پیش از میلاد بپردازد، چیزی که می‌توانست او را به مرزهای آشور که همان‌گاه نیز از دیگر سو توسط بابلی‌ها مورد حمله قرار گرفته بود، نزدیک کند. هووخشتره هم از فرصت به دست آمده‌استفاده کرد و خاک ماننا را که بدون دفاع مانده بود (احتمالاً در سال‌های ۶۱۵–۶۱۶ پیش از میلاد) به امپراتوری ماد ملحق کرد. به این ترتیب هووخشتره به طرفداری از بابل وارد جنگ علیه آشور شد و بعدها حتی رهبری آن را هم بر عهده گرفت.<ref name="ToolAutoGenRef1" /><ref>{{پک|دیاکونوف|۱۳۸۶|ک=تاریخ ماد|ص=۲۷۸ و ۲۷۹}}</ref
==== فتح آشور ====
در ماه اکتبر-نوامبر سال ۶۱۴ پیش از میلاد، مادی‌ها ایالت آراپخا<ref group="پ">Arrapxa</ref> ([[کرکوک]] کنونی) را که صحنهٔ نبرد میان آشوریان و کلدانیان بود و پادشاه آشور آن را از دست داده بود، تصرف کردند.<ref name="
[[پرونده:
نبوپلسر، پادشاه بابل، برای مشارکت در تسخیر آشور تأخیر زیادی کرد و بدین ترتیب مادها به تنهایی و بدون کمک بابلیان آشور را فتح کردند و توانستند انتقام سختی از دشمن قدیمی خود بگیرند. پس از آن هووخشتره و نبوپلسر در ویرانه‌های آشور و در اردوگاه مادی‌ها یکدیگر را ملاقات کردند و به‌طور رسمی با یکدیگر «پیمان دوستی و اتحاد» بستند. هووخشتره با دختر (و یا نوه) نبوپلسر ازدواج کرد و بدین ترتیب پایه‌های این اتحاد را با ازدواج سیاسی مستحکم‌تر کردند.<ref name="
==== فتح نینوا و سقوط پادشاهی آشور ====
{{اصلی|نبرد نینوا (۶۱۲ پیش از میلاد)}}در سال ۶۱۲ پیش از میلاد، نیروهای ماد و بابل به هم ملحق شدند تا به نینوا حمله کنند. شهر به مدت سه ماه محاصره شد و در این فاصله، بین محاصره‌کنندگان و محاصره‌شوندگان سه نبرد عمده صورت گرفت. سرانجام در ماه اوت سال ۶۱۲ پیش از میلاد متحدان از طریق ایجاد سیل مصنوعی و خراب کردن حصار گلین شهر وارد نینوا شدند. در همان روز ورود متحدان به نینوا، [[سینشاریشکون]]، پادشاه آشور، خود را در میان شعله‌های آتش کاخ خود انداخت و به زندگی خود پایان داد. متحدان شهر نینوا را تصرف و تا بیخ و بن ویران کردند.<ref>{{پک|دیاکونوف|۱۳۸۶|ک=تاریخ ماد|ص=۲۸۱ و ۲۸۲}}</ref><ref>{{پک|علیف|۱۳۸۸|ک=پادشاهی ماد|ص=۳۹۰}}</ref> سهم عمدهٔ این پیروزی و سقوط شهر را مادی‌ها بر عهده داشتند.<ref dir=ltr name=":02">{{پک|Dandamayev|Medvedskaya|۲۰۰۶|ک=MEDIA|زبان=en}}</ref>
بخشی از ارتش آشور به رهبری [[آشوراوبالیت دوم|آشوراوبالیت]] توانستند هنگام حمله به نینوا، از شهر بیرون بروند و در [[حران|حرّان]] پنهان شوند. در سال ۶۱۰ پیش از میلاد نیروهای مادی به لشکریان بابل پیوستند و به سمت حران حرکت کردند. آشوراوبالیت به دژ کارکمیش<ref group="پ">Karkamiš</ref> پناه برد و حران تسخیر شد. بعدها آشوراوبالیت با یاری قوای کمکی در سال ۶۰۹ پیش از میلاد دوباره حمله‌ای دیگر به حران ترتیب داد اما نیروهای اصلی نبوپلسر به کمک بابلیان حران آمدند. آشوراوبالیت ظاهراً از [[اورارتو]] یاری طلبید ولی در همان زمان مادی‌ها به اورارتو حمله کردند و به پایتخت آن [[توشپا]] رسیدند و آن دولت را مطیع خود کردند. آشوریان به ناچار به [[کاراکامش|کارکمیش]] پناه بردند. سرانجام در سال ۶۰۵ پیش از میلاد لشکریان بابل کارکمیش را محاصره و تسخیر کردند و بدین ترتیب عمر بقایای پادشاهی آشور هم پایان یافت.<ref name="ToolAutoGenRef1" /><ref>{{پک|دیاکونوف|۱۳۸۶|ک=تاریخ ماد|ص=۲۸۸، ۲۸۹ و ۲۹۰}}</ref><ref>{{پک|علیف|۱۳۸۸|ک=پادشاهی ماد|ص=۳۹۲}}</ref
=== جنگ با لیدیه و مرگ ===
[[پرونده:
هووخشتره پس از فتوحات و پیروزی‌های فراوان و مطیع کردن کشورهای بسیار این بار متوجه غرب ثروتمند و [[لیدیه]] و شهرهای تجاری یونان شد. دلیل آن هم توسعهٔ بیشتر امپراتوری تحت فرمان خود و گسترش ارتباطات تجاری با غرب و شرق بود. در سال ۵۹۰ پیش از میلاد دو قدرت بزرگ ماد و لیدیه وارد جنگ با یکدیگر شدند. علت این جنگ ظاهراً فرار سکاها به لیدیه و امتناع پادشاه لیدیه از استرداد آنها به هووخشتره بود. لیدی‌ها در این جنگ از چند نظر بر مادی‌ها برتری داشتند؛ مادها از سرزمین خود دور بودند در حالی که لیدی‌ها در سرزمین خود می‌جنگیدند و در سپاه خود شماری از یونانیان را اجیر کرده بودند که در فنون جنگی بسیار ماهر بودند و هم‌چنین دارای سواره‌نظام ورزیده‌تری بودند. جنگ میان لیدی‌ها و مادی‌ها بیش از پنج سال طول کشید و در طی آن پیروزی گاهی نصیب مادها و گاهی نصیب دیگری می‌شد.<ref name="ToolAutoGenRef11" /><ref>{{پک|دیاکونوف|۱۳۸۶|ک=تاریخ ماد|ص=۲۹۱ و ۲۹۲ و ۲۹۵}}</ref
با این حال مادها توانستند سپاهیان [[الیاتس|آلیات]] را دفع کنند و آنان را به سمت مغرب عقب برانند اما به خاطر خستگی جنگاواران ماد، ناشی از جنگ‌های طاقت‌فرسای اخیر، موفقیتی قطعی به دست نیاوردند. تا اینکه در جریان [[نبرد هالیس]]، [[خورشیدگرفتگی]] کاملی شکل گرفت که موجب هراس طرفین جنگ و دست کشیدنشان از جنگ شد.<ref name="ToolAutoGenRef12">{{پک|دیاکونوف|۱۳۸۶|ک=تاریخ ماد|ص=۲۹۵}}</ref> نظرات متفاوتی در مورد تاریخ وقوع این خورشید گرفتگی وجود دارد. برخی آن را به سال ۶۱۰ پیش از میلاد، برخی دیگر به سال ۵۹۷ و گروهی نیز آن را به دوران حکومت ایشتوویگو نسبت می‌دهند اما موازین علمی و بررسی‌های امروزی نشان می‌دهد چنین خورشیدگرفتگی‌ای که در محدودهٔ بین جنگ ماد و لیدیه قابل رؤیت بوده‌است، در [[خورشیدگرفتگی ۲۸ مه ۵۸۵ پیش از میلاد|۲۸ مه سال ۵۸۵ پیش از میلاد]] رخ داده‌است. [[تالس]] فیلسوف یونانی هم وقوع این خورشیدگرفتگی را پیش‌بینی کرده بود.<ref name="ToolAutoGenRef11" /><ref name="ToolAutoGenRef2">{{پک|پیرنیا|۱۳۶۹|ک=ایران باستان|ص=۱۹۹}}</ref><ref name="ToolAutoGenRef14">{{پک|زرین‌کوب|۱۳۹۰|ک=تاریخ مردم ایران|ص=۱۰۲}}</ref>
بعد از این حادثه پیمان صلحی با وساطت بابل و [[کیلیکیه]] میان لیدیه و ماد منعقد شد و مرز میان ماد و لیدیه امتداد رود هالیس ([[قزل‌ایرماق]] کنونی) تعیین شد.<ref name="ToolAutoGenRef1" /> این پیمان با ازدواج ایشتوویگو پسر هووخشتره و [[آرینیس|آریانیا]] دختر آلیات مستحکم‌تر شد. هووخشتره هم در همان سال یا سال بعد درگذشت.<ref name="
هرودوت جریان جنگ ماد با لیدیه را به پیش از سقوط نینوا (در سال ۶۱۲ پیش از میلاد) برمی‌گرداند که مسلماً نادرست است زیرا علاوه بر زمان وقوع خورشیدگرفتگی که به بعد از سقوط نینوا برمی‌گردد، حضور پادشاه بابل هم در امر انعقاد صلح مابین طرفین جنگ تنها پس از سقوط نینوا امکان‌پذیر بوده چون قبل از آن بابل استقلالی نداشت تا پادشاه مستقل خود را داشته باشد.<ref name="ToolAutoGenRef14" />
| |||