مرز دیورند: تفاوت میان نسخه‌ها

'''خط دیورند''' یا مرز دیورند نام مرزی می‌باشند که اکنون مرز بین [[افغانستان]] و [[پاکستان]] قرار دارد. این مرز در سال ۱۸۹۳ میلادی در زمان [[عبدالرحمن‌خان|عبدالرحمن خان]] بین افغانستان و هند بریتانیایی تعیین شد.<ref name=":0">{{یادکرد وب|نشانی = http://www.bbc.com/persian/afghanistan/2012/11/121104_l09_durand_line_liwal.shtml |عنوان = دیورند؛ مرز رسمی یا قرار داد موقت -۱|ناشر = بی‌بی‌سی فارسی|تاریخ بازدید = ۱۶ فروردین ۱۳۹۶|تاریخ = 15 آبان ۱۳۹۱}}</ref> سال‌های بعد پس از [[استقلال هند]] و به دو تقسیم شدن هند و تأسیس کشور پاکستان، این مناطق واگذار شده به عنوان مناطق خودمختار قبایلی در خاک پاکستان شناخته شدند.<ref name=":0" /> پس از عبدالرحمن خان حاکمان افغانستان اکثراً مخالف به رسمیت شناختن مرز دیورند بودند. از دیرباز مردم در دو طرف مرز آزادانه و بدون ویزا می‌توانستند به آن طرف مرز بروند، اما اکنون با امضای قراردادهایی که در زمان [[حامد کرزی]] و [[اشرف غنی]] با پاکستان امضا شد. پاکستان با حمایت [[سازمان ملل]] و [[آمریکا]] برای کنترل عبور و مرور در این مرز سیم خاردار و دروازه کشیده و افراد فقط می‌توانند با داشتن ویزا از مرز عبور کنند.<ref>{{یادکرد وب|نشانی = http://af.farsnews.com/politics/news/13950430001068 |عنوان = دروازه مرزی تورخم با هماهنگی سازمان ملل داخل خاک پاکستان ساخته می‌شود|ناشر = خبرگزاری فارس|تاریخ بازدید = ۱6 فروردین ۱۳۹۶|تاریخ = ۳۰ مرداد ۱۳۹۵}}</ref>

در شکل‌گیری دیورند، شاهان سدوزایی و سرداران محمد زایی نقش مهمی داشتند. آن‌ها در طول امارت و سلطنت‌شان با امضای توافقات دوجانبه، زمینه‌های امضای توافق‌نامهٔ دیورند را مساعد کردند.<ref name=":1" />

[[شاه شجاع درانی|شاه شجاع]] در توافق‌نامه ۱۸ ماده‌ای، [[معاهده سه جانبه لاهور|سه جانبه لاهور]] که در تاریخ ۲۶ جون ۱۸۳۸ میان ایشان، [[رنجیت سنگ]] پادشاه [[پنجاب]]، مکناتن نمایندهٔ حاکم بریتانیایی هند امضا شده بود، تجزیه و جدا شدن سرزمین‌های جنوبی و غربی افغانستان را قبول کرد.<ref name=":3">{{یادکرد وب|نشانی = http://www.kotiposti.net/msaleha/nai_5/sh11/sh11_p%204.html‏html|عنوان = معاهدهٔ سه جانبه انگلیس، سک، شجاع|ناشر = وبگاه نی |تاریخ بازدید = ۱۹ فروردین ۱۳۹۶|تاریخ = ۵ قوس ۱۳۸۶}}</ref>

{{گفتاورد|تمام نقاط وعلاقه جات که در دوطرف رود سند واقع وجزء علاقهٔ کشمیر تا حدود شرقی وغربی وشمال وجنوبی اتک وتوابع پشاور ویوسفزایی وکوهات وسایر توابع پشاور تاحد خیبر و وزیری وتانک وکرانک وکاله باغ ودیرهٔ اسماعیل وتوابع آن وعلاقه جلت ملتان وتمام ملحقات آن را خانوادهٔ سدوزایی به ملکیت وحاکمیت «رنجیت سنک پاد شاه سیکها» تصدیق کرده وخانوادهٔ سدوزایی نسلاً بعد نسل وبطناً بعد بطن هیچگونه ادعایی به نقاط مذکور وممالک موصوفه نخواهد داشت وممالک مذکور متعلق به «رنجیت سنک» وخانوادهٔ اونسلاً بعد نسل وبطناً بعد بطن خواهد بود.<ref name=":3" />}}

{{گفتاورد|شاه شجاع وسایر خانوادهٔ سدوزایی بدون اجازهٔ وتصویب کمپانی انگلیس ومهاراجه رنجیت سنک، معامله وسرو کاری با احدی ازپادشاهان غیر نخواهد داشت وهرگاه پادشاه خارجی عزم لشکر کشی ازراه افغانستان به خاک کمپانی انگلیسی یا مهاراجه بنماید شاه شجاع متعهد می‌شود با قوای خود از آن جلوگیری کند.<ref name=":3" />}}

پس از عبدالرحمن خان، بیشتر حاکمان افغانستان مرز دیورند را به رسمیت نشناختن و مناطق واگذار شده را جزئی از خاک افغانستان قلمداد می‌کردند و همواره صحبت از الحاق دوباره این مناطق به افغانستان می‌کردند. این ادعاها در حالی بیان می‌شود که حاکمان افغانستان هیچ اقدام رسمی برای باز پس‌گیری این مناطق از پاکستان نکردند و ادعاهایشان در حد صحبت باقی مانده‌است.<ref name=":0" />

پس از فوت عبدالرحمن خان اعتبار معاهده دیورند پایان یافت. به همین عنوان دولت هند بریتانیایی برای تمدید این قرار داد بریتانیایی خواستار گفتگوها با [[حبیب‌الله خان]] شد. حبیب‌الله در ابتدا به‌طور ضمنی این ضمانت را داد که به تمامی توافقات پدرش با دولت بریتانیایی متعهد هست اما وارد گفتگو و مذاکره نشد و معاهده‌ای امضا نشد. دولت هند بریتانیایی برای مجبور ساختن حبیب‌الله برای گفتگوها در خصوص معاهده‌ها از فرستادن مبلغ سالانه ۱۸۰۰۰۰۰ کلدار و اجازهٔ ترانزیت اسلحه نظامی به افغانستان از طریق قلمرو هندوستان ابا ورزید تا حبیب‌الله را مجبور شود سکرتر وزیر خارجه دولت هند بریتانیایی آقای [[لویس دبلیو دن]] را به کابل دعوت و معاهده‌ای که به [[معاهده دین لویی|معاهده دین – لویی]] شناخته می‌شود را در تاریخ ۲۱ مارس ۱۹۰۵ امضا کند.<ref>{{یادکرد وب|نشانی = http://www.kabulmobile.com/article2655.html|عنوان = آیا هیچ زمام‌داری «دیورند» را به رسمیت نشناخته‌است؟|ناشر = روزنامه ماندگار|تاریخ بازدید = ۱۸ فروردین ۱۳۹۶|تاریخ = ۲۱ جدی ۱۳۹۴}}</ref><ref name=":2" />

* {{گفتاورد|امیر حبیب‌الله بدینوسیله توافق می‌نماید که در امور مهم اساسی و فرعی مندرج معاهده «خط دیورند» در ارتباط به امور داخلی و خارجی و سایر تفاهماتی که اعلیحضرت (امیر عبدالرحمان خان) پدر مرحوم من با حکومت اعلی بریتانیا منعقد نموده و مطابق به آن عمل کرد، من هم مطابق به همان موافقتنامه و معاهده «خط دیورند» عمل نموده‌ام، عمل می‌نمایم و عمل خواهم کرد، و من در هیچ معامله و پیمانی آن‌ها را نقض نمی‌نمایم.|احمد شایق قاسم<ref name=":2" />}}

در ۲۲ نوامبر ۱۹۲۱ دومین معاهده میان [[امان‌الله شاه|امان‌الله خان]] و دولت انگلیس به امضا رسید که در نتیجه آن [[معاهده راولپندی]] منسوخ شد اما مرز دیورند را به عنوان مرز بین‌المللی افغانستان یکبار دیگر به رسمیت شناخت. [[محمود طرزی]] [[وزیر خارجه]] وقت افغانستان و [[هینری دابس]] دو نماینده دو کشور افغانستان و انگلیس بودند که این معاهده که به [[معاهده صلح کابل]] شناخته شد را امضا کردند.<ref name=":2" />

* {{گفتاورد|جانبین سرحد هند ـ و افغان را، همانطوری‌که توسط دولت افغانستان تحت مادهٔ پنجم معاهدهٔ ۸ اگست ۱۹۱۹ منعقدهٔ راولپندی پذیرفته شده بود، متقابلاً قبول دارند.}}<ref name=":2" />

دوره ۹ ماهه حکومت [[حبیب‌الله کلکانی]] بیشتر در حال جنگ و درگیری با [[محمد نادر شاه|محمد نادر]] و برادرانش سپری شد و توسط آنان نیز کشته شد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی = http://www.islahat.org/durand-line-afghanistan-pakistan/ ‏|عنوان = “دیورند” عامل اساسی بحران میان دو کشور|ناشر = سایت اصلاحات|تاریخ بازدید = ۱۹ فروردین ۱۳۹۶|تاریخ = ۳۰ جوزا ۱۳۹۵}}</ref>

* {{گفتاورد|در پاسخ به «یادداشت شما» من نیز افتخار دارم تا رسماً ضبط نمایم که درکِ ما نیز همین است که این دو معاهده [معاهدۀ ۱۹۲۱و معاهدۀ تجارتی جون ۱۹۲۳] دارای اعتبار تام بوده و کاملاً مرعی‌الاجرا می‌باشند.<ref name=":2" />}}

سردار [[محمدهاشم]] که از آغاز سلطنت نادرشاه تا سال ۱۹۴۶ صدراعظم دولت سلطنتی برادرزاده اش محمدظاهرشاه بود، در آستانه استقلال شبه قاره هند سیاستِ اغماض و سکوت در مورد دیورند اتخاذ کرد. او در سال‌های صدارت خود در سلطنت محمدظاهرشاه به سیاستِ [[محمد نادر شاه]] در مورد دیورند متعهد باقی ماند.<ref name=":4" />

* {{گفتاورد|رای پشتونها و بلوچ‌ها هم فرصت داده شود تا حکومت خود را تشکیل دهند یا به افغانستان بپیوندند.<ref name=":4" />}}

* {{گفتاورد|سؤال سرحدات آزاد حل و فصل شده‌است و خط دیورند به حیث یک سرحد و حد فاصل بین‌المللی شناخته شده‌است. پیمان ۱۹۲۱ (۱۳۰۰ خورشیدی) هنوز مورد تطبیق و موجود است که خط قبلی دیورند را دوباره تأیید می‌کند.<ref name=":4" />}}

و همچنین به افغانستان هشدار داده بود، پس از تحویل قدرت از حکومت هند بریتانیایی به هند و پاکستان، از هرگونه دخالت و اعمال تحریک‌آمیز خود داری کند.<ref name=":4" />

* {{گفتاورد|خط دیورند که در معاهده سال ۱۸۹۳ مشخص شده‌است، به حیث مرز بین‌المللی قابل اعتبار است که متعاقباً در چندین موارد، جانب افغانستان آن را تأیید نموده‌است. نقشه این خط بین‌المللی به هرگونه ادعای جانب افغانی در مورد خودمختاری ارضی یا نفوذ برمردم شرق دیورند نقطه پایان گذاشته‌است. پاکستان بمثابه دولت جانشین هند بریتانوی مالک کامل این منطقه و مردم آن می‌باشد، حق و مسئولیت یک دولت جانشین را بدوش دارد.<ref name=":4" />}}

افغانستان تنها کشوری بود که به عضویت پاکستان در سازمان ملل رای منفی داد. [[عبدالحسین عزیز]] نماینده افغانستان در سازمان ملل ابتدا در ۳۰ سپتامبر ۱۹۴۷ به عضویت پاکستان در سازمان ملل رای منفی داد و ادعا کرد افغانستان ایالت سرحد شمال غربی را به عنوان بخشی از خاک پاکستان نمی‌پذیرد و تا زمانی‌که شرایط آزاد برای خودمختاری مردم این ایالت در پیوستن به پاکستان یا استقلال سرزمین شان مساعد نشود، افغانستان از این موقف خود دست نخواهد کشید. اما سپس نماینده مذکور در ۲۰ اکتبر ۱۹۴۷ رأی منفی خود را پس گرفت و به عضویت پاکستان در سازمان ملل رأی مثبت داد و ابراز امیدواری کرد که هر دو کشور اختلافات خود را از راه مذاکره و دیپلماتیک حل کنند.<ref name=":4" />

در اواسط نوامبر ۱۹۴۷ گفتگوهایی میان افغانستان و پاکستان در خصوص منازعه دیورند در [[کراچی]] صورت گرفت. در این گفتگوها [[نجیب‌الله خان]] نماینده افغانستان هیچگاه از عدم شناسایی موافقت نامه دیورند و بازگردانی سرزمین‌های از دست رفته در این معاهده صحبت نکرد و اکثر خواسته‌ها در محور اعطای حق خود مختاری به قبایل آزاد سرحدی، ارتقای سطح مادی و معنوی زندگی [[پشتون]]ها در پاکستان و نامگذاری ایالت شمال غربی به نامی که معرف هویت قومی آن‌ها باشد، خلاصه می‌شد.<ref name=":4" />

با افزایش جنگ سرد میان افغانستان و پاکستان، کشور پاکستان در ۱۲ جون ۱۹۴۹ [[قریه مغلگی]] [[پکتیا]] را بمباران کردند که در اثر آن ۲۳ نفر کشته شدند. سپس شورای ملی افغانستان تمام معاهدات قبلی افغانستان به شمول توافقنامه دیورند با حکومت هند بریتانیایی را ملغی اعلان کرد.<ref name=":4" />

داوودخان در اواخر صدارت خود به این نتیجه رسید که با سرد بودن رابطه با پاکستان نمی‌توان به نتیجه‌ای رسید به همین دلیل به دنبال احیا روابط میان افغانستان و پاکستان از طریق تبادل سفیر و لغو انسداد مرزها مسیر گفتگوها را بار دیگر باز کرد؛ و از صدارت کناره‌گیری کرد تا یک حکومت جدید بتواند در مناسبات با پاکستان روش مناسبی را اتخاذ کند.<ref name=":4" />

پس از داوود خان، [[محمد یوسف بیرون]] به صدارت رسید، در آن دوره افغانستان در خصوص منازعه دیورند سیاست سکوت و مداخله نکردن را در پیش گرفت و در سه جنگی که در پاکستان رخ داده و جنبش‌های جدایی طلب و ناسیونالیست میان [[بلوچ]]‌ها و [[پشتون]]‌ها در پاکستان گسترش یافته بود. افغانستان از مداخله در امور پاکستان خود داری کرد و حکومت پاکستان توانست این جنبش‌ها را سرکوب کند.<ref name=":4" />

آنچه که بین تمامی رئیس‌جمهوران افغانستان در دوران حکومت [[حزب دموکراتیک خلق افغانستان|حزب دموکراتیک خلق]] مشترک به نظر می‌رسد، مسئله پشتونستان و به رسمیت نشناختن این مرز بود. تمامی رئیسان جمهوران افغانستان در آن دوره این مرز را به رسمیت نشناختند و در چهارچوب اصول مرامی خود، این مسئله ملی را دنبال می‌کردند. کشور [[اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی|شوروی]] نیز که رابطه نزدیکی با افغانستان در آن دوران داشت، از ادعای افغانستان در خصوص مرز دیورند حمایت می‌کرد.<ref name=":0" /><ref name=":7">{{یادکرد |کتاب = [[نگاهی به تاریخ حزب دیموکراتیک خلق افغانستان]]|نویسنده = [[عبدالقدوس غوربندی]]|فصل = |صفحه =ص 24 | ناشر = عبدالقدوس غوربندی | چاپ =| سال = س 1379 |شابک =}}</ref>

در ۹ سپتامبر ۱۹۷۸ [[محمد ضیاءالحق|ضیاء الحق]] رئیس‌جمهور پاکستان برای ادامه گفتگوهایی که با داوود خان داشت، سفری به افغانستان داشت و در این سفر با [[نورمحمد ترکی|نور محمد تره‌کی]] دیدار کرد. در این دیدار ضیاء الحق به تره‌کی پیشنهاد داده بود که اگر افغانستان موافقت کند می‌تواند کنترل مرزهای مشترک را بر عهده بگیرد. در جواب آن نور محمد تره‌کی بیان کرد که خط دیورند یک خط استعماری و تحمیلی هست که در هنگام تجزیه هند و تشکیل دولت نو بنیاد پاکستان به خلق پشتونخوا و بلوچستان حق تعیین سرنوشت داده نشده. ضیاء الحق با دادن این پاسخ صریح متوجه شد که نمی‌تواند با رهبران حزب دموکراتیک خلق افغانستان به نتیجه برسد و به پاکستان بازگشت.<ref name=":6" /><ref name=":7" />

بسیاری از مردم از جمله مردم [[ولایت پکتیا|پکتیا]] اعتقاد دارند که نجیب الله بخاطر مرز دیورند کشته شده‌است.<ref>{{یادکرد وب | عنوان = باشنده‌گانباشندگان پکتیا: داکتر نجیب قربانی خط مرزی دیورند شد | نشانی = http://www.salamwatandar.com/Article.aspx?a=25915| تاریخ بازدید = ۲۲ فروردین ۱۳۹۶| تاریخ = ۷ میزان ۱۳۹۵}}</ref>

هرچند در دوران [[مجاهدین افغان|حکومت مجاهدین]] و ریاست جمهوری [[صبغت الله مجددی]] و [[برهان الدین ربانی]] مسئله مرز دیورند به فراموشی سپرده شده بود، اما دولت پاکستان به دنبال ایجاد حکومتی وابسته به پاکستان بود تا به اهداف استراتژیک خود که یکی از آن‌ها حل مسئله دیورند بود دست یابد. به همین دلیل [[طالبان]] را پرورش داد و از آنان حمایت کرد تا آنکه طالبان توانست قدرت را از دست مجاهدین خارج کند.<ref name=":6" />

برخلاف ادعاهای مطرح شده مبنی بر اینکه معاهده دیورند صد ساله می‌باشد، این معاهده فقط در طول حیات [[عبدالرحمن‌خان|عبدالرحمن خان]] معتبر بوده و در هفت ماده معاهده معاهده دیورند هیچ اشاره‌ای به صد ساله بودن این معاهده ندارد. اما آنچه که مرز را رسمیت بخشید، امضای پادشاهان و حاکمان بعد از عبدالرحمن خان از جمله [[امان‌الله شاه|امان‌الله خان]] و به رسمیت شناختن آنان بود.<ref name=":2" /><ref>{{یادکرد وب|نشانی = http://www.ariaye.com/dari2/seminar/faryabi2.html|عنوان = طرح حصار یا ادامه بحران خط دیورند|ناشر = آریایی|تاریخ بازدید = ۲۳ فروردین ۱۳۹۶|تاریخ = ۲۰ اکتبر ۲۰۰۵}}</ref>

در ۶ مارس ۱۹۵۶ در یک پیمان نظامی به نام [[سازمان دفاعی و نظامی سنتو]] که متشکل از کشورهای آمریکا، پاکستان، [[ترکیه]]، [[انگلیس]]، [[ایران]] بود، مرز دیورند را به عنوان مرز رسمی میان افغانستان و پاکستان اعلان کرد.<ref name=":0" /><ref name=":8" />

در زمان حکومت [[محمدرضا پهلوی|پهلوی]] در ایران، کشور ایران رابطه نزدیکی با انگلیس و آمریکا داشت و در اکثر مسائل خارجی هم نظر با آنان بود به همین دلیل با حمایت از کشور پاکستان همواره سعی داشت از نفوذ [[اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی|شوروی]] در منطقه جلوگیری کند. علاوه بر آن در زمان [[ظاهرشاه]] هنگامی که [[داعیۀداعیهٔ پشتون و بلوچ]] مطرح شد، دولت ایران از ترس اینکه با گسترش این داعیه [[بلوچ‌های ایران|بلوچ]]<nowiki/>های ایران را تشویق به تجزیه طلبی کند مرز دیورند را به رسمیت می‌شناخت. پس از سقوط حکومت پهلوی و روی کار آمدن [[نظام جمهوری اسلامی ایران|جمهوری اسلامی]] در ایران موضع شان در خصوص به رسمیت شناخته شدن مرز دیورند همانند دوره پهلوی ثابت ماند.<ref name=":8" />

بسیاری از رهبران پشتو زبان در پاکستان کشور پاکستان را به عنوان کشور خود بیان می‌کنند، عده دیگری از رهبران پشتو زبان نیز که خواستار تجزیه طلبی از پاکستان و تشکیل [[کشور پشتونستان]] بودند، هیچگاه به دنبال الحاق با کشور افغانستان نبودند. صدها تن از افراد و عناصر فعالِ جامعهٔ پشتون آن‌سوی دیورند در جرگهٔ بنو در ۲۱ جون ۱۹۴۷ خواستار ایجاد کشور مستقل گردیدند. اما در این جرگه، از طرح و اندیشهٔ الحاق به افغانستان صدایی برنخاست.<ref name=":8" /> [http://www.mandegardaily.com/منـازعۀ-دیورند/]

* [[خان عبدالغفار خان|خان عبدالغفارخان]] از رهبران نامدارِ پشتون‌ها و رهبر «[[جنبش خدایی خدمتگاران]]»: [[ابوالکلام آزاد|مولانا ابوالکلام آزاد]] یکی از رهبرانِ مسلمان و آزادی‌خواه شبه‌قارهٔ هند در کتاب «[[هند آزادی گرفت (کتاب)|هند آزادی گرفت]]» می‌نویسد که خان غفار خان بر پیوستن مناطق شمال‌غربی هند یعنی مناطق پشتون نشین به هندوستان پافشاری داشت.<ref name=":8" />

* [[دکترخان صاحب]] برادر بزرگ خان عبدالغفارخان در نامه‌ای به تاریخ دوم ژوئیه ۱۹۴۷ به نهرو نوشت: «به شما اطمینان می‌دهم هیچ‌گاه در اندیشهٔ الحاق به افغانستان نبوده‌ایم… برای نخستین‌بار مطلع گشتیم که دولت افغانستان رسماً به دولت هند در این خصوص رجوع کرده‌است. در حال حاضر با شرایط ناخوشایندی مواجه هستیم».<ref name=":8" />