تاریخ ایران: تفاوت میان نسخه‌ها

محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
Arya1100a (بحث | مشارکت‌ها)
برچسب‌ها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه
جز ویرایش به‌وسیلهٔ ابرابزار:
خط ۹:
گاه '''تاریخ ایران''' را از ورود [[آریایی‌ها]] که نام [[ایران]] نیز از ایشان گرفته شده‌است، به [[فلات ایران]] آغاز می‌کنند؛ ولی این به این معنی نیست که [[فلات ایران]] تا پیش از ورود ایشان خالی از سکنه یا تمدن بوده‌است. پیش از ورود آریاییان به فلات ایران تمدن‌های بسیار کهنی در این محل شکفته و پژمرده شده بودند و تعدادی نیز هنوز شکوفا بودند. برای نمونه تمدن [[نوشیجان]] در [[ملایر]]<ref name="britannica.com">[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/372077/Mede Encyclopædia Britannica Encyclopedia Article: Media ancient region, Iran]</ref><ref>{{یادکرد وب|نویسنده =|نشانی =http://www.irstm.ir/new/اخبار/دانستنیها/tabid/550/language/fa-IR/Default.aspx?topic=ملایر؛+شهر+مادها|عنوان = تنها اثر به جا مانده مادها | ناشر =[[موزه علوم و فناوری جمهوری اسلامی ایران]] |تاریخ بازدید = ۲۳ ژانویهٔ ۲۰۱٥}}</ref> تمدن [[شهر سوخته]] در [[سیستان]]، [[تمدن عیلام]] در شمال [[خوزستان]]، [[تمدن جیرفت]] در [[کرمان]]، تمدن [[تپه سیلک]] در [[کاشان]]، تمدن [[پارسوا]] در [[پیرانشهر]]، تمدن [[اورارتو]] در [[آذربایجان]]، تمدن [[تپه گیان]] در [[نهاوند]] و تمدن [[مانناییان]] در [[کردستان]] و آذربایجان و و تمدن [[کاسی‌ها]] در [[لرستان]] ذکر می‌شود.<!-- با این حال نظریاتی نیز وجود دارد که برخی از این تمدن‌ها ریشهٔ آریایی (پیش از مهاجرت اصلی آریاییان به ایران) داشته‌اند.{{مدرک}} -->
[[پرونده:Timeline of Iran map.gif|215x215px|بندانگشتی|چپ|نقشه قلمرو سلسله‌های حاکم بر ایران و گستره حکومتی سلسله‌های مختلف از دودمان هخامنشیان تا حکومت جمهوری اسلامی. در این نقشه سلسله‌هایی که بر غالب ایران مسلط بوده‌اند، متذکر شده‌اند و حکومت‌های ملوک طوایفی و محلی ذکر نشده‌اند. همچنین هنگامی که سرزمین کنونی ایران بخشی از یک امپراتوری خارجی بوده در این نقشه ثبت نشده‌است به عنوان مثال وقتی ایران زیر حکومت سلوکیان، [[خلفای راشدین]]، [[امویان]]، [[عباسیان]] و [[مغول]] بوده‌است.]]
[[پرونده:Izertu of bukan iran.jpg|240px|farme|بندانگشتی|چپ|آجر مونومنت ایزیرتو در موزه شرق توکیو مربوط به تمدن مانناییان،آجرمانناییان، آجر شیشه ای از بوکان با نشان دادن یک بز کوهی از موزه شرق باستانی توکیو، ژاپن تانابه ۱۹۸۳.]]
 
== تمدن در فلات ایران پیش از آریاییان ==
خط ۲۷:
[[پرونده:Hunters Cave.JPG|بندانگشتی|180px|چپ|[[غار شکارچیان]] در ناحیه [[بیستون]] [[کرمانشاه]]]]
هرچند کاوش‌های مربوط به دوره پارینه‌سنگی در ایران (تا ۱۲۰۰۰ سال پیش) ناچیز است، اما با توجه به موقعیت جغرافیایی فلات ایران، این سرزمین تنها پلی بوده‌است که [[شکارچی-گردآورنده|انسان شکارچی-گردآورنده]] در [[مهاجرت انسان‌های اولیه|مهاجرت]] از [[آفریقا]] به [[جنوب آسیا]] می‌توانسته از آن عبور کند.<ref>{{پک|Daryaee|2012|ف=The Oxford Handbook of Iranian History|زبان=en|ص=14}}</ref> آثار یافت شده از این دوران در ایران، محدود به غارها و پناهگاه‌های صخره‌ای در [[زاگرس میانی]]، چند منطقه در ساحل [[دریای خزر]] و مناطق پراکنده‌ای در کویرهای مرکزی می‌شود. یافت شدن سکونتگاهی با قدمت هشتصد هزار سال در [[آسیای میانه]] این گمان را طرح کرده که در ایران نیز در آن زمان انسان‌هایی می‌زیسته‌اند.<ref>[http://www.iranicaonline.org/articles/paleolithic-age Paleolithic Age in Iran, Frank Hole, by Iranica]</ref> قدیمی‌ترین سکونتگاه کشف شده انسان در ایران، [[غار دربند رشی]] است. طبق مطالعات جدید این غار پیش از ۲۰۰ هزار سال پیش مسکن شکارچیان عصر سنگ بوده‌است.
 
* '''[[پارینه‌سنگی زیرین]]'''(۲٫۵ میلیون تا ۲۰۰۰۰۰ سال پیش):در این دوره دو سنت ساخت ابزار وجود دارد که یکی نوعی [[تبر]] ساخته شده از [[تراشه سنگی]] است و در شرق رودخانه [[فرات]] از جمله ایران اثری از آن یافت نشده‌است. دیگری [[:en:Chopper (archaeology)|ابزارهای خردکننده]] از تراشه سنگی است که در مناطق شرقی [[اوراسیا]] از جمله ایران یافته شده‌است.<ref>[http://www.iranicaonline.org/articles/paleolithic-age Paleolithic Age in Iran, Frank Hole, by Iranica]</ref>
 
[[پرونده:Pointe Moustérienne MHNT PRE 2009.0.205.4 De Maret.jpg|بندانگشتی|180px|چپ|[[ابزار سنگی]] موسوم به موستری کشف شده در [[شرانت]]، [[فرانسه]]]]
 
* '''[[پارینه‌سنگی میانی]]''' (فرهنگ [[موستری]])(۲۰۰۰۰۰ تا ۴۰۰۰۰ سال پیش): سکونتگاه‌های انسان اولیه در این دوره اغلب در غارهای ناحیه [[زاگرس]] کشف شده‌است. این مکان‌ها نزدیک منابع ساخت [[ابزار سنگی]] [[موستری]] می‌باشد و نوع ابزارها نشانه پیشرفت روش زندگی شکارگری است،<ref>{{پک|Daryaee|2012|ف=The Oxford Handbook of Iranian History|زبان=en|ص=14-15}}</ref> اما اطلاعاتی دربارهٔ سبک زندگی آن‌ها به دست نمی‌دهد. تکنیک متمایز فرهنگ موستری در ناحیه زاگرس نسبت به [[اروپا]] و [[شام]] مربوط فراوانی بسیار کمتر [[:en:Levallois technique|تکه برداری]] برای ساخت تراشه‌های [[چخماق|چخماقی]] و تمرکز کامل بر تراشه‌های سنگی دوطرفه و دولبه می‌باشد.<ref>[http://www.iranicaonline.org/articles/paleolithic-age Paleolithic Age in Iran, Frank Hole, by Iranica] “The main distinctions include the much lower frequencies of Levallois [a technique of flaking the flint (Dibble and Bar-Yosef, 1995)] in the Zagros and an almost total emphasis on double [two-edged] and convergent [two-sided] scraper forms there instead of the transverse [broad-bladed] and déjeté [obliquely angled] forms”</ref>
 
غار شنیدار در [[کردستان عراق]] مهم‌ترین سکونتگاه کاوش شده‌است که به [[نئاندرتال|انسان‌های نئاندرتال]] تعلق داشته و یافته‌های بسیار شبیه غار حاضرمرد در [[سلیمانیه]] و سکونتگاه‌های زاگرس در ایران است، با این حال هیچ نئاندرتالی در سکونتگاه‌های واقع در ایران یافته نشده‌است.<ref>[http://www.iranicaonline.org/articles/paleolithic-age Paleolithic Age in Iran, Frank Hole, by Iranica]</ref> شناخته شده‌ترین سکونتگاه‌ها در ناحیه زاگرس در ایران عبارتند از شامل [[غار کوبه]]، [[غار خار]] و پناهگاه سنگی [[وارواسی]]<ref>{{پک|Daryaee|2012|ف=The Oxford Handbook of Iranian History|زبان=en|ص=14-15}}</ref> نزدیک [[بیستون]] و نیز [[غار کنجی]] و غار ارجنه نزدیک [[خرم‌آباد]]. همه این سکونتگاه‌ها دربردارنده تراشه‌های سنگی، استخوان‌های حیوانات و خاکسترهای اجاق است. اما در هیچ‌یک سازه دیگری نظیر ابزارهای چوبی و استخوانی نیست. به نظر می‌رسد که انسان‌ها در زمان‌های گرم تر در این مناطق سکونت گزیده‌اند.<ref>[http://www.iranicaonline.org/articles/paleolithic-age Paleolithic Age in Iran, Frank Hole, by Iranica]</ref>
 
* '''[[پارینه‌سنگی پسین]]'''(۴۰۰۰۰ تا ۱۲۰۰۰ سال پیش):در این دوره سکونتگاه‌های ناحیه زاگرس در فضای باز واقع شده‌است و ابعاد مختلف آن‌ها نشان دهنده یک نظام سلسله مراتبی است، به‌طوری‌که گویا سکونتگاه‌های بزرگتر گنجایش پنجاه نفر را دارد. سکونتگاه‌هایی نیز برای دسته‌های کوچک شکارچیان تعبیه شده که تا دو تا پنج نفر گنجایش دارد و مناسب اقامت کوتاه مدت است. این سکونت گاه‌ها به دو فرهنگ [[برادوستی]](Baradostian) و [[زارزی]](Zarzian) تعلق دارد. در قیاس با فرهنگ موستری دوره میانی، فرهنگ برادوستی (۴۰۰۰۰ تا ۲۰۰۰۰ سال پیش) توان ساخت انواع بیشتری از ابزارها را داشته و تکنیک‌های پیشرفته تری برای ابزارسازی به کار گرفته‌است. ساخت ابزارهای تیغه‌ای نشانه بهره‌گیری بیشتر از گیاهان است.<ref>{{پک|Daryaee|2012|ف=The Oxford Handbook of Iranian History|زبان=en|ص=14-15}}</ref> همچنین تیغه‌های سنگی برای استفاده در نوک [[پیکان]] و [[نیزه]] ساخته شده‌است. هرچند، نوع شکارها نسبت به دوره قبل تغییر نکرده‌است، اما سلاح‌ها متنوع تر شده‌است. همچنین از استخوان برای ساخت [[درفش]] و ابزارهای سنگی برای آسیا کردن قطعات [[اخرایی (رنگ)|اخرا]] و دانه‌های گیاهان استفاده شده‌است. هرچند وجود رنگدانه‌های اخرا گواه بر رنگ آمیزی بدن یا ابزارهاست، اما برخلاف اروپا غارنگاره‌ای یافت نشده‌است. آثار این فرهنگ در ناحیه زاگرس در [[غار ارجنه]]، [[غار خار]]، [[غار یافته]] و پناهگاه سنگی [[وارواسی]] یافت شده‌است و نشان دهنده تعداد بسیار بیشتری سکونتگاه در زاگرس میانی است. فراتر از زاگرس، سکونتگاه‌هایی در حاشیه [[دریاچه طشک]]، [[دریاچه مهارلو]] و ۲۴ سکونتگاه در [[مرودشت]] یافت شده‌است. این نشانه آن است که در این دوره انسان سازگاری بیشتری با شرایط محیطی یافته‌است. اواخر دوره برادوستی (حدود ۲۰۰۰۰ سال پیش) مصادف با [[آخرین بیشینه یخچالی]] است و کوه‌ها در تمام سال پوشیده از برف بوده‌است و انسان‌ها در طول سال باید کوچ می‌کرده‌اند و غذای کمتری در ارتفاعات می‌یافته‌اند.<ref>[http://www.iranicaonline.org/articles/paleolithic-age Paleolithic Age in Iran, Frank Hole, by Iranica]</ref>
 
سطر ۲۲۹ ⟵ ۲۲۶:
== [[قاجاریان]] ==
== تاریخ معاصر ایران ==
تا پیش از سدهٔ نوزدهم کنش اجتماعی عمده‌ای در ایران علیه سیاست‌های حاکمان صورت نمی‌گرفت. فرمانروایان در ایران دارای قدرت مطلقه و «فره ایزدی» بودند و با القابی مانند «سایهٔ خدا بر روی زمین» توصیف می‌شدند.<ref>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی=زیباکلام |نام=صادق |کتاب=ما چگونه ما شدیم؟ :ریشه یابی علل عقب ماندگی در ایران | صفحه=ص106}}</ref> بر خلاف تاریخ اروپای غربی (و شاید [[تاریخ ژاپن|ژاپن]]) اشرافیت ریشه دار و مستقل که توانایی مهار قدرت مطلقهٔ پادشاهان را داشته باشند در ایران شکل نگرفته بود. (استبداد شرقی) در نتیجهٔ این استبداد و توانایی ضبط و تصرف بی ضابطهٔ اموال و نبود امنیت برای مالکیت خصوصی فرایند انباشت سرمایه در ایران به وجود نیامده‎بودنیامده‌بود.<ref>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی=کاتوزیان|کتاب=اقتصاد سیاسی ایران}}</ref>
 
اما در طول سدهٔ نوزدهم و به‌طور عمده نیمهٔ دوم آن، افزایش فزایندهٔ حجم تماس‌ها با اروپا_اعم از مراودات بازرگانی و برخوردهای نظامی و نقل و انتقال سفیر_ و به دنبال آن آشنایی هرچه بیشتر گروه‌هایی از مردم با نهادها و ابزارهای مدنی مدرن و شیوه‌های دیگر کشورداری و مفاهیم نو مانند «ملت» و وظایف متقابل دولت و ملت، تحزب و… باعث شکل‌گیری جامعهٔ مدنی و افزایش مطالبات ملت از حاکمیت برای اصلاح شد.{{نیازمند منبع}}
سطر ۲۳۵ ⟵ ۲۳۲:
[[آغامحمدخان]] پس از نزدیک به دو دهه لشکرکشی بی‌وقفه در سال ۱۱۶۱خورشیدی/۱۷۹۵میلادی، در تهران تاج گزاری کرد و بدین ترتیب دودمان [[قاجار]] تأسیس شد.
 
قاجارها از لحاظ چگونگی به قدرت رسیدن و همچنین خاستگاه چادرنشینی خود تفاوت چشمگیری با بخش عمدهٔ دودمان‌های پیش از آن از جمله افشارها و زندیان نداشتند<ref>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی=زیباکلام|کتاب=سنت و مدرنیته | صفحه=ص69}}</ref> اما بر خلاف دو سلسلهٔ پیشین که به سرعت پس از مرگ بنیانگذار آن مضمحل می‌شدند، توانستند نزدیک به یک و نیم سده بر مصدر قدرت باقی بمانند.<ref>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی=زیباکلام |فصل=فصل دوم:علل بقای قاجارها}}</ref> برای ریشه یابی این واقعیت می‌توان به موضوعاتی مانند: بهره‌برداری آگاهانه و عمدی قاجارها از تمایزهای اجتماعی فراوان موجود در جامعهٔ ایران سدهٔ نوزدهم همانند درگیری حیدری_نعمتی در شهرها و رقابت‌های ایلیاتی و طایفه‌ای در خارج از آنآن،<ref>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی=آبراهامیان |کتاب=تاریخ ایران مدرن | صفحه=ص71}}</ref>، تعامل متقابل با روحانیان برجستهبرجسته،<ref>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی=زیباکلام |کتاب=سنت و مدرنیته، از صفحهٔ 108 تا پایان فصل سوم:قاجارها و مذهب}}</ref>، تأیید و پشتیبانی دولت‌های بزرگ غربی از دودمان قاجار{{نیازمند منبع}} اشاره کرد.
 
پایان کار دودمان قاجار و تصرف تدریجی قدرت به دست [[رضاشاه]] تحولی اساسی را در ساختار دولت، [[بوروکراسی]] و اعمال حاکمیت بر مناطق دور از پایتخت به وجود آورد که تا پیش از آن سابقه نداشت. رضاشاه شالودهٔ دولتش را بر دوپایهٔ ارتش و بوروکراسی پایه‌گذاری کرد که اولی در دوران حکومت وی تا ده برابر و دومی هفده برابر رشد کردند.<ref>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی=آبراهامیان|کتاب=تاریخ ایران مدرن|سال=۱۳۸۹|فصل=|صفحه=۱۳۰|جلد=|زبان=}}</ref>
سطر ۲۵۱ ⟵ ۲۴۸:
* اصلاحات امیرکبیر:
* اصلاحات سپهسالار:
* [[نهضت تنباکو|جنبش تنباکو]]:
 
=== جنبش مشروطه ===