بند ریگ

'بند ریگ' یا 'بیابان بند ریگ' یا 'کویر بند ریگ' یکی بیابانهای بزرگ مرکزی ایران است که سه بیابان کویر مرنجاب، پشت ریگ، ریگ بلند را شامل می‌شود.

بند ریگ سرزمینهای ریگزار گسترده‌ای به مساحت؟ کیلومتر مربع است که از شمال به کویر مرنجاب و دریاچه نمک از غرب به شهر آران و بیدگل و کاشان و از جنوب به ابوزیدآباد از شرق به بیابان پشت ریگ محدود می‌شود.

این بیابان بخشی از منطقه خشک و نیمه خشک جهان در عرض‌های ۲۰ تا ۴۵ درجه شمالی و جنوبی است؛ و در آن توده‌های بزرگی از ماسه‌های بادی در نقاط مختلفی متراکم شده‌اند. این توده‌های ماسه‌ای در اصطلاح محلی ریگ یا رمل نامیده می‌شوند. محدوده تپه ماسه‌ای بند ریگ، واقع در چاله مسیله و در جنوب دریاچه نمک می‌باشد.

بند ریگ کاشان، یکی از مجموعه‌های پیچیده تپه‌های ماسه ای مهم ایران به‌شمار می‌رود. به دلیل وزش بادهای فرساینده، همواره مناطق حاشیه ای آن با مشکلات ناشی از انتقال ماسه‌های روان مواجه است؛ لذا در این تحقیق، میزان فعالیت تپه‌های ماسه ای بر اساس شاخص لن کستر مورد بررسی قرار گرفت. بدین منظور با استفاده از عکس‌های هوایی، تصاویر ماهواره ای Google earth و نیز بازدیدهای میدانی، نقشه مرفولوژی بند ریگ کاشان تعیین شد. سپس با استفاده از آنالیز داده‌های بادسنجی ایستگاه‌های مجاور آن و تلفیق آن‌ها در محیطArc GIS، نقشه‌های هم بارش، هم تبخیر و تعرق پتانسیل و درصد سرعت‌های بیشتر از سرعت آستانه فرسایش بادی در ارتفاع ۱۰ متری از سطح زمین، در منطقه تهیه شد و در نهایت، نقشه میزان فعالیت تپه‌های ماسه ای ترسیم گردید. بر اساس شاخص لن کستر، سرعت آستانه فرسایش بادی برابر ۱۲ نات در نظر گرفته شد. نتایج نشان داد که در بیشتر مناطق بند ریگ کاشان، تپه‌های ماسه ای از نوع «فعال» بوده و تنها بخش کوچکی در شمال و بخشی در جنوب آن، دارای تپه‌های ماسه ای «بسیار فعال» است. همچنین در حاشیه غربی آن، فقط نوک تپه‌ها فعال اند. تلفیق نقشه‌های مرفولوژی و فعالیت تپه‌های ماسه ای در منطقه مورد مطالعه نشان داد که به دلیل مدیریت مناسب تمام تپه‌های ماسه ای «کاملاً فعال» به جز قسمت کوچکی از تپه‌های عرضی در شمال بند ریگ، تثبیت و غیرفعال شده‌اند. بخش‌های حاشیه آن هم که دارای تپه‌های ماسه ای فعال اند، تثبیت شده‌اند. [۲]

چاله‌های سمبک در ناحیه شمال آران و بیدگل و در دل بند ریگ قرار گرفته که در آن چاله‌های طبیعی کشاورزی جهت کشت هندوانه به کار می‌رود. انواع هندوانه‌های بومی مثل هندوانه بومی تخم حنائی، تخم سیاه و چیتی. تعداد این چاله‌ها تقریباً ۵۰۰ عدد است که کمتر از ۱۵۰ چاله آن قابل استفاده برای کاشت مناسب می‌باشد. در عمق کمتر از یک متری کف این چاله‌ها در دامان کویر به آب شیرین دسترسی داریم شگفتی در دل کویر که حیرت هر ببینده ای را با خود دارد. این چاله‌ها تا چند سال پیش دارای جاده ای مالرو بوده که فقط کشاورزان هندوانه بومی دررفتن به آنجا مشتاق بوده‌اند دارای یک جاده دو فرسخی خاکی که جدیداً توسط جهاد کشاورزی احداث گردیده می‌باشد.

پوشش گیاهی ماسه زارهای بندریگ، به صورت کاملاً لکه ای و منقطع رویت می‌گردد. نتایج مقایسه خصوصیات خاک رویشگاه دم گاوی و منطقه شاهد (فاقد دم گاوی) [۳]