نیشابور: تفاوت میان نسخه‌ها
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
جزبدون خلاصۀ ویرایش |
جز جایگزینی با اشتباه‌یاب: امام⟸، تاکنون⟸تا کنون، ومامایی⟸و مامایی، وعطار⟸و عطار، ودرخواست⟸و درخواست، واصرار⟸و اصرار، نشاپور⟸نیشاپور برچسب: متن دارای ویکی‌متن نامتناظر |
||
خط ۴۲:
|جمله خوشامد= به نیشابور، شهر قلمدان‌های مرصّع، خوش آمدید. (شهرداری){{سخ}} به نیشابور پایدارترین شهر ایران خوش آمدید. (اداره فرهنگ){{سخ}} به نیشابور خوش آمدید. (اداره راه){{سخ}}
به نیشابور دیار خیام
Welcome to Neyshabur.
|پانویس=
خط ۱۰۱:
{{ب|''دِرَم داد مر هر یکی را ز گنج''|''پراگنده شد بدره پنجاه و پنج''}}
{{پایان شعر}}
و سرانجام؛ کی‌ویشتاسب ([[گشتاسپ]])، در پی گرویدن به انوشه‌روان [[زرتشت]]؛ آذر بُرزین‌مِهر -یکی از این سه [[آتش بهرام]]- را که تا آن زمان، در جهان می‌وزید و از جهانیان، نگاهبانی می‌کرد؛ بر فراز [[ریوند (کوه)|کوه رِیوَنْد (رَئِوَنْت)]] (در نزدیکی نیشابور) به دادگاه نشانید (پابرجای کرد).<ref>{{پک|فرنبغ دادگی|۱۳۹۰|ک=بندهش|ج=|ص=۹۱، ۱۷۲}}</ref><ref>{{پک |قلی‌زاده | ۱۳۹۲| ک= فرهنگ اساطیر ایرانی بر پایه متون پهلوی | ص= ۳۹}}</ref> رِیوَنْد، همچنین [[شهر ریوند|شهری]] در نزدیکی نیشابور (و محله و [[ربع ریوند|ناحیه‌ای]] پیوسته به این شهر) است که آن را از پایتخت‌های اساطیری ایران‌زمین و پایتخت گشتاسب دانسته‌اند.<ref>{{پک|محمدیوسف کیانی|۱۳۷۴|ک=پایتخت‌های ایران|ج=|ص=۷۳۸}}</ref> [[یاقوت حموی]]، نیز گشتاسب را بنیان‌گذار [[ربع بشتفروش]] (بُشتَنفُروش) نیشابور معرفی نموده‌است.<ref>{{پک|یاقوت حموی|۱۹۰۶م|ک=معجم‌البلدان|ج=۱|ص=۱۸۷}}</ref> اما پس از گشتاسب، [[بهمن (شاهنامه)|بهمن پور اسفندیار]] بر تخت نشست و او دخترش ([[همای دختر بهمن|همای]]) را بر پسرش (ساسان) برتری داد و ولیعهد خویش ساخت؛ و ساسان، رنجیده از پدر به شهر
{{شعر}}
{{ب|''دمان سوی شهر نشابور شد''|''پر آزار بود، از پدر؛ دور شد''}}
خط ۱۶۹:
}}
پایهٔ توسعهٔ نیشابور در سده‌های میانه را، شهرنشینی نهادینه‌شده در دورهٔ ساسانی در آن منطقه می‌دانند؛ از مراکز بزرگ اقتصادی راه ابریشم بود که بخش‌های مرکزی فلات ایران را با خوارزم و ماوراءالنهر مرتبط می‌ساخت. [[ابن رسته]]، [[مقدسی]]، [[اصطخری]]، [[ابن حوقل]] و [[یاقوت حموی]] دربارهٔ نیشابورِ سده‌های میانه‌ها نگاشته‌اند یا در پژوهش‌هایشان به نیشابور نیز سفر کرده‌اند. [[ابن رسته]] این شهر را «صحرایی ـ کوهستانی» خوانده که زیرشهرهایی داشته مانند: [[تربت جام|جام]]، [[باخرز]]، [[جوین]] و [[بیهق]]؛ سپس، سیزده روستا و چهار ربعِ شهر نیشابور را نام می‌برد که [[ریوند]]، [[بخش کوهسرخ|تکاب]]، [[ریوند (ربع)|بشتفروش]] و [[دهستان مازول|مازول]] بوده‌اند و روستاها نیز شامل [[قوچان|استوا]]، [[ارغیان]]، [[اسفراین]]، [[ترشیز|پُشت]]، [[رخ]]، [[زاوه]]، [[زوزن]]، [[فریمان|اشبند]] و [[خواف]] بوده‌اند.<ref>{{یادکرد کتاب | نام خانوادگی = ابن رسته| عنوان = الأعلاق النفیسة | ترجمه = حسین قره چانلو| جلد = | سال = ۱۳۶۵ | ناشر = امیر کبیر |مکان = | شابک = | صفحه =}}</ref>{{سخ}}
در [[۸۱۵ (میلادی)|۸۱۵م]]، [[علی بن موسی|علی ابن موسی الرضا]]،
این داستان را به دیگران، از جمله [[غازان خان]] نیز نسبت می‌دهند. کاخ [[شادیاخ]]، تا سده هفتم هجری، آبادان بود.{{سخ}}
{{multiple image
خط ۲۱۲:
به‌هنگام حملهٔ غزها به نیشابور در [[۱۱۵۴ (میلادی)|۱۱۵۴م]]، جنگ داخلی مذهبی نیز در نیشابور رخ داد؛ «هر شب یک فرقة مذهبی به محله فرقة دیگر حمله می‌کرد و عده‌ای از آنان را می‌کشت» که نمونه‌ای برجسته از درگیری‌های مذهبی [[سده ۶ (قمری)|سده ششم هجری]] است، حتی اگر دو طرف از سوی دشمن مشترکی تهدید می‌شدند، از ستیزه‌جویی بازنمی‌ایستادند.<ref>؛ [[ابن راوندی]] در ''راحة الصدور''.</ref>{{سخ}}
همهٔ منابع تاریخی دربارهٔ [[حمله مغول به نیشابور|نبرد نیشابور (۱۲۲۱)]]، از سوی مسلمانان نوشته شده‌است. آنان [[حمله مغول]] و تأثیرات پس از آن را، به عنوان ضربه‌ای رکودکننده در [[تاریخ نیشابور]] و در پی آن، [[تمدن اسلامی]] و [[ایران]] مطرح می‌کنند: «تبدیل به جویبارهای خون گردید، از سران مردان و زنان و کودکان هرم‌هایی ساخته شد، حتی به سگ‌ها و گربه‌های شهر نیز رحم نکردند.»<ref>{{یادکرد|نویسنده =ساندرا ماکی |کتاب =The Iranians: Persia, Islam, and the soul of a nation | ناشر = |صفحه =بخش اشغال نیشابور |تاریخ =}}</ref>{{سخ}}[[محمد خوارزمشاه]] در [[۲۴ آوریل]] [[۱۲۲۰ (میلادی)|۱۲۲۰ م]] به نیشابور وارد شد.<ref name="تاریخ جهانگشای">{{یادکرد کتاب | پیوند نویسنده = [[عطاملک جوینی]]| کوشش = [[محمد قزوینی]] | عنوان = [[تاریخ جهانگشای]]| جلد = ۲ | عنوان جلد = تاریخ جهانگشای جوینی | سال =۱۳۶۷ | ناشر = ارغوان | شابک =}}</ref> مدّتی ماند و نیشابور نقش دربار خوارزمشاهیان داشت.<ref name="تاریخ جهانگشای" /> عطاملک جوینی از چگونگی درهم‌آمیزی ازدحام و تشویش مردمان و نابسامی سلطنت خوارزمشاهیان نوشته‌است.<ref name="تاریخ جهانگشای" /> سلطان محمد در یک خطبهٔ نماز جمعه در نیشابور بیان داشت که «کارِ این مغولان بلایی آسمانی است، هرکس چارهٔ خویش کند و برود یا تسلیم شود.» سپس سه تن را مأمور ادارهٔ شهر کرد: «[[نظام‌الدین ابوالمعالی جامی]]»، «[[ضیاءالملک زوزنی]]» و «[[مجیرالملک کافی]]»<ref name="تاریخ جهانگشای" />؛ سرانجام برای [[شکار]] از نیشابور سوی [[اسفراین]] رفت.<ref name="تاریخ جهانگشای" /> [[جبه نویان]] و [[سبتای]] همراه گردان‌هایی در [[۱۳ مه]] [[۱۲۲۰ (میلادی)|۱۲۲۰م]] به نیشابور رسیدند و حاکمان سه‌گانه پیام پیروی به آن دو فرستادند.<ref name="تاریخ جهانگشای" /> کم‌کم شورش‌هایی علیه بود-وباش سربازان امپراتوری مغولان در ربع نیشابور شدّت گرفت.<ref name="تاریخ جهانگشای" /> سپس [[تولی‌خان|تولُی]] از سوی [[چنگیز|چنگیز، خان مغول]] مأمور رسیدگی شد که او [[تغاجار نویان]] را فرماندهٔ سپاه خود برگزید.<ref name="تاریخ جهانگشای" /> [[تولی‌خان]] در [[۲۰ نوامبر]] [[۱۲۲۰ (میلادی)|۱۲۲۰م]] (نیمهٔ رمضان) به مرزهای ربع نیشابور رسید. در این درگیری‌ها، [[تغاجار نویان]] با تیر یک کمان‌دار مرزدار نیشابور کشته شد.<ref name="تاریخ جهانگشای" />[[شهاب‌الدین زیدری نسوی]] از تغییر تاکتیک فرماندهان مغولان نوشته که ''تا بیست شهر از توابع نیشابور را تصرف نکردند، قصد نشابور نکردند''.<ref>{{یادکرد کتاب | پیوند نویسنده = [[شهاب‌الدین زیدری نسوی]]| کوشش = [[مجتبی مینوی]] | عنوان = سیرت جلال‌الدین منکبرنی| سال =۱۳۶۵ | ناشر = شرکت انتشارات علمی و فرهنگی}}</ref> پس از چیرگی [[امپراتوری مغولان]] بر [[مرو]]، نیشابور در [[۱۶ ژوئن]] [[۱۲۲۱ (میلادی)|۱۲۲۱ م]] به فرماندهی [[تولی‌خان|تولُی]] [[سقوط نیشابور|سقوط کرد]] و در فرمان [[ایلخانان|امپراتوری مغولان]] جای گرفت.<ref>{{یادکرد|نویسنده =سید انورالحق حقانی |کتاب =Chingiz Khan: The Life and Legacy of an Empire Builder | ناشر =Primus Books |صفحه =۱۱۵ |تاریخ =۲۰۱۰}}</ref>{{سخ}}
اکنون در شهرستان نیشابور، آثاری از دورهٔ خوارزمشاهیان به‌جامانده که دربرگیرندهٔ تپه-قلعه‌های [[تپه چکنه قلعه چهار گوشلی|چهار گوشلی]]، [[تپه دختر گلبو|دختر، گلبو]]، [[تپه دهنه حیدری|دهنه حیدری]]، [[تپه قلعه رضی|رضی]] و [[تپه قلعه کهنه کلیدر|کلیدر]] هستند. همچنین [[سردابه یام]] و [[قلعه قدیمی سرده|قلعهٔ کهنهٔ سرده]] از این دسته‌اند.{{سخ}}[[ابن ابی البرکات|ابن ابی‌برکات]]، [[علی بن احمد سیفی|علی سیفی]]، [[رضی‌الدین نیشابوری|رضی‌الدین]]، [[امیرمعزی]]، [[ابوالفضل میدانی]]، [[ابن فندق]]، [[ابن ابوسعید]]، [[ابن ابی صادق]]، [[
==== ایلخانی-تیموری ====
خط ۲۳۵:
{{نقل قول|یکی از شهرهای چهارگانه‌ای است که پایتخت‌های خراسان‌اند، از برای فراوانی میوه‌ها، بوستان‌ها، آب‌ها و زیبایی‌هایش «دمشق کوچک» نامیده می‌شود. چهار نهر در آن روان است، بازارهایش نیکو و گسترده‌است، مسجد نوساخته‌اش در میانهٔ بازار است که چهار مدرسه در کنارش می‌باشد و آب‌واره‌های فراوانی دارد.<ref>http://shamela.ws/browse.php/book-12009/page-340</ref>}}
او همچنین از گونه‌های پوشاک‌بافی در نیشابور نام می‌برد که از حریر بافته می‌شدند که برای فروش به هند می‌بردند.{{سخ}}
در [[۱۴۹۳ (میلادی)|۱۴۹۳م]] [[مسجد جامع نیشابور]] با تلاش پهلوانی به نام ''علی بن بایزید کرخی'' (احتمالاً هراتی) ساخته شد که
==== صفوی ====
خط ۲۵۴:
نتیجهٔ این نبرد محاصره قلعهٔ نیشابور به‌دست طوایف شاملو و استاجلو، عقب‌نشینی طوایف تکلو و ترکمان، به سلطنت رساندن [[شاه عباس یکم]] در خراسان و سرانجام عقب‌نشینی طوایف شاملو و استاجلو به هرات بود.{{سخ}}
در [[۱۵۹۲ (میلادی)|۱۵۹۲م]] [[شاه عباس یکم]] در پی [[نزاع شیبانیان و صفویان (۱۵۹۲)|اختلافات شیبانیان و صفویان]]، نیشابور را از چیرگی [[شیبانیان]] درآورد.{{سخ}}
از پنج سنگ‌نوشته در [[مسجد جامع نیشابور]]، دوتای آن وابستهٔ [[شاه عباس یکم]] است که در دو سوی درگاه شمالی‌اش نصب است. این سنگ‌نوشته‌ها، فرمان‌هایی از او دربارهٔ «کاهش مالیات و نپرداختن آن»، «تشویش‌زدایی مقام‌داران حکومتی از مردم نیشابور» به تاریخ [[رمضان]] [[۱۰۲۱ (قمری)|۱۰۲۱]]/ [[اکتبر]] [[۱۶۱۲ (میلادی)|۱۶۱۲]] می‌باشد.{{سخ}}[[کاروانسرای شاه‌عباسی (نیشابور)|کاروانسرای شاه‌عباسی]]، [[کاروانسرای قدمگاه]]، [[بازار تاریخی نیشابور|بازار سرپوشیده]]، [[حمام گلشن (نیشابور)|گرمابه گلشن]]، [[آرامگاه فضل بن شاذان|آرامگاه فضل]]، [[آرامگاه و مسجد محمد محروق|مسجد محمد محروق]]، [[مسجد قدمگاه|مسجد و زیارتگاه قدمگاه]]، [[سرای زهدی]] و [[حمام قدیمی بازار|گرمابهٔ کهنهٔ بازار]] از یادگارهای دورهٔ صفوی در نیشابور است.{{سخ}}[[
==== افشاری-قاجاری ====
خط ۳۹۱:
شخصیت‌هایی که اجدادشان از نیشابور بوده‌اند:
* [[سید روح‌الله خمینی|روح‌الله خمینی]] بنیان‌گذار [[نظام جمهوری اسلامی ایران|جمهوری اسلامی ایران]] نیاکان و اجدادش از دزق سرولایت نیشابور بوده<ref>{{یادکرد وب|وبگاه=www.rovzane.com|نشانی=http://www.rovzane.com/blog/show/دزق-زادگاه-اجداد-
=== جمعیت و مهاجرت ===
خط ۴۳۶:
| caption2 = مراسم نمادین «روز ملّی خراسان» ۱۰ تیر ۱۳۹۲
}}
از [[سده ۱۶ (میلادی)|سدهٔ شانزدهم م]]، فرهنگ دینی برگرفته از [[فقه شیعه]] در نیشابور نیرو گرفت؛ همچنین در دهه [[۱۹۸۰ (میلادی)|۱۹۸۰]] و پس از [[انقلاب فرهنگی ایران]]، به‌طور ویژه به بازسازی [[حدیث سلسلة الذهب]] و بازمانده‌های [[علی بن موسی الرضا|رضوی]] در نیشابور پرداخته شد. این فرهنگ دینی، پیشینه‌ای در [[تاریخ نیشابور]] داشته؛ در غربِ [[ربع|ربعِ نیشابور]]، [[ولایت بیهق]] از پایگاه‌های برجستهٔ شیعیان خراسان قرار گرفته بود. در شرقِ آن، ولایت [[طوس]] بود که در حومهٔ آن [[علی بن موسی الرضا|
از سال ۱۳۸۵/ ۲۰۰۶، طبق مصوبه ۶۳ شورای عمومی فرهنگ [[استان خراسان رضوی]]، ۱۰ تیر/ [[۱ ژوئیه]] یا [[۳۰ ژوئن]] «روز ملی خراسان» نام گرفته‌است که [[w:en:Memorial Day|یادبودی]] برای ورود [[علی بن موسی الرضا|
=== فرهنگ همگانی ===
خط ۵۳۲:
* «آموزشکدهٔ فنی و حرفه ای دختران نیشابور»<ref>{{یادکرد وب |عنوان= |نشانی=https://afdn.tvu.ac.ir}}</ref>
* «آموزشکدهٔ فنی و حرفه ای کشاورزی نیشابور»<ref>{{یادکرد وب |عنوان= |نشانی=https://k-neishaboor.tvu.ac.ir}}</ref>
* [[دانشکده علوم پزشکی نیشابور|دانشکدهٔ پزشکی نیشابور]] (تأسیس ۱۳۸۹).<ref>[[دانشکده پرستاری
{{یادکرد وب |عنوان= |نشانی=http://www.nums.ac.ir/معرفی-دانشکده.html |بازبینی= مرداد ۱۳۹۵|ناشر=دانشکده علوم پزشکی نیشابور}}</ref>
* [[دانشگاه نیشابور]] (تأسیس: ۱۳۸۹).<ref>{{یادکرد وب |عنوان= |نشانی=http://www.neyshabur.ac.ir/ |بازبینی= مرداد ۱۳۹۵|ناشر=دانشگاه نیشابور}}</ref>
خط ۵۷۷:
|۱۹۶۲||عمر خیام || [[کتابخانه عمومی|همگانی]] (درجه ۹)||[[نهاد کتابخانه‌های عمومی ایران|نهاد کتابخانه‌ها]]||<ref name="vakilipl.ir">{{یادکرد وب |عنوان=کتابخانه وکیلی، نیشابور |نشانی= http://vakilipl.ir/post/4|بازبینی=اوت ۲۰۱۶}}</ref>
|-
|۱۹۸۵||
|-
|۱۹۹۳||نظیری||[[کتابخانه عمومی|همگانی]] (درجه ۷)||[[نهاد کتابخانه‌های عمومی ایران|نهاد کتابخانه‌ها]]||۱۸٬۶۴۷<ref>{{یادکرد وب |عنوان=کتابخانه نظیری، نیشابور |نشانی= http://naziripl.ir/4|بازبینی=اوت ۲۰۱۶}}</ref>
خط ۶۴۹:
| caption2 =قطاری در [[ایستگاه راه‌آهن نیشابور]]، آذرماه ۱۳۸۸.
}}
موضوع احداث یک فرودگاه مسافربری کوچک با کاربری هواپیمای کوچک ATR در شهرستان نیشابور با پیشنهاد
نیشابور در مسیر ترابری [[مشهد]]–[[تهران]] جای گرفته و همین امر در رشد ترابری و شمار گذرهایش تأثیرگذار بوده‌است.<ref>{{یادکرد وب |عنوان=مراسم تودیع و معارفه رئیس اداره راه و شهرسازی نیشابور برگزار شد |نشانی=http://www.khrud.ir/RContent/0002Q8-مراسم-تودیع-و-معارفه-رئیس-اداره-راه-و-شهرسازی-نیشابور-برگزار-شد.aspx |تاریخ=۱۳۹۵/۰۴/۲۲ |ناشر=ادارهٔ حمل و نقل و پایانه‌های خراسان رضوی}}</ref> [[جاده ۴۴ (ایران)|بزرگراه ۴۴ شرق ایران]] از داخل این شهر می‌گذرد و مسافت نیشابور از طریق این جادهٔ بزرگراهی تا [[مشهد]] ۱۰۶ کیلومتر و تا [[تهران]] ۷۳۰ کیلومتر است. [[باجگیران]] با فاصلهٔ ۲۲۱ کیلومتر، نزدیکترین [[مرزهای ایران|گذرگاه مرزی]] و [[عشق‌آباد]] با فاصلهٔ ۲۵۵ کیلومتر، نزدیکترین پایتخت به نیشابور است.<ref name="ReferenceC" />
| |||