خیمه‌شب‌بازی: تفاوت میان نسخه‌ها

محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
FreshmanBot (بحث | مشارکت‌ها)
جز اصلاح فاصله مجازی + اصلاح نویسه با ویرایشگر خودکار فارسی
Hamid Hassani (بحث | مشارکت‌ها)
جز ویرایش به‌وسیلهٔ ابرابزار:
خط ۱:
[[پرونده:Karagoez-davul-Hacivat-zurna.jpg|بندانگشتی|255px|قره‌گؤز]]
[[پرونده:Swanage Punch & Judy.JPG|چپ|انگشتدان|260px|خیمه‌شب‌بازی سنتی بریتانیایی به نام [[پانچ و جودی]].]]
'''نمایش عروسکی''' یا '''خیمه‌شب‌بازی''' طبق آخرین نظریه‌ها در اصل از ایران شروع شده{{مدرک}}؛ اما در زمان ترکهای عثمانی به ترکیه رفته و در آنجا قوت گرفته و تحت عنوان نمایش [[:w:tr:Karagöz|قره‌گؤز (Karagöz)]] (چشم سیاه) معروف گشته‌است.
خط ۹:
[[عطا ملک جوینی]] (وفات ۶۸۰ هجری قمری) در قرن هفتم در کتاب خود ''[[تاریخ جهانگشا]]'' که تاریخ مغولان است، گزارشی از خیمه شب بازی در روزگار [[اوکتای قاآن]] می‌دهد:
{{گفتاورد بزرگ}}
روزی خیمه شب بازان از ختا (شهری میان [[ترکستان]] و [[چین]] قدیم) آمده بودند و عروسک‌های ختایی عجیب و غریبی با خود آورده بودند که ما هرگز ندیده بودیم و به خیمه شب بازی پرداختند و در این هنگام عروسکی را که شکل پیرمردی با ریش سفید بود، از صندوق بیرون آورده و به صورت اسیر به نمایش در آوردنددرآوردند. اوکتای قاآن پرسید این صورت ِصورتِ کیست؟ گفتند صورت مسلمانی است یاغی که به دست لشکریان اسیر آمده‌است. اوکتای قاآن بی درنگ فرمود که بازی را متوقف بدارند.»<ref>جوینی، ص ۱۳۱</ref>
{{پایان گفتاورد بزرگ}}
در قدیم به این هنر، شب‌بازی نیز اطلاق می‌شده‌است؛ همچنان‌که [[واعظ کاشفی]] گفته‌است:
:اگر پرسند که مخصوص لعبت‌بازان چیست، بگوی خیمه و پیش‌بند.پیش‌بند؛ و بازی خیمه در روز توان کرد و بازی پیش‌بند در شب.شب؛ و پیش‌بند، صندوقی را گویند که در پیش آن خیال‌بازی می‌کنند و در روزبازی به دست حرکت کنند و در شب‌بازی، رشته‌ای چند را متحرک سازند.<ref>فتوتنامهٔ سلطانی</ref>
 
[[نظامی گنجوی]] فرموده استفرموده‌است:
{{شعر}}
{{ب|چنان بود شب‌بازی روزگار|که شب را دگرگون شد آموزگار}}
{{پایان شعر}}
 
در ایران خیمه شب بازی در زمان [[بهرام گور]] مقارن با کوچ بازیگران کولی هند متداول شد. این نمایش شاد به مناسبت جشن‌ها، عروسی‌ها و ختنه سوران‌ها به اجرا در می‌آمددرمی‌آمد. در خیمه شب بازی تعدادی عروسک در اندازه‌های ۲۰ تا ۲۵ [[سانتی مترسانتی‌متر]] از چوب ساخته شده بود و در محلی به نام خیمه به جای آدم‌ها ایفای نقش می‌کردند. عروسک‌های زن روسری، شلیته و چاقچور بر تن داشتند و عروسک‌های مرد کلاه نمدی، پیراهن آبی یا قرمز و شلواری سیاه و گشاد.
 
بر اساس نوع عروسک‌ها و نحوه اجرای آن‌ها، نمایش‌های خیمه شب بازی به دو دسته کلی تقسیم شده‌است:
 
در ''حالت اول''، عروسک‌ها از کیسه ساخته می‌شد. [[انگشتان دست]] [[عروسک گردان]] در سر و دو دست عروسک جای می‌گرفت و آن را بالای سر خود به حرکت در می‌آورددرمی‌آورد. در این حالت عروسک گردان پشت پرده روی زمین می‌نشست.
در ''حالت دوم''، عروسک‌ها با نخ یا سیمی که از بالا به آن‌ها وصل شده بود حرکت می‌کردند. خیمه شب بازی در این حالت شب هنگام داخل خیمه برگزار می‌شد.
خیمه در واقع صندوقی بود که از یک سو رو به تماشاگر داشت و از سه سوی دیگر دیوارهای اتاق را القا می‌کرد.
خط ۳۷:
 
== منابع ==
* {{یادکرد|فصل= |کتاب=نمایش در ایران |نویسنده=بیضایی، بهرام|ترجمه=|ناشر=روشنگران |چاپ=دوم |شهر=تهران |کوشش= |ویرایش= |صفحه=
|سال=۱۳۷۹ |شابک=۹۶۴-۶۷۵۱-۰۹-۱}}
* {{یادکرد|فصل= |کتاب=تاریخ جهانگشا |نویسنده=جوینی، عطا ملک|ترجمه=|ناشر= |چاپ= |شهر=تهران |کوشش=سید جلال الدین طهرانی |ویرایش= |صفحه=
|سال=۱۳۱۲ |شابک=}}
* [[دائرةالمعارف فارسی]] مصاحب، [[شرکت سهامی]] کتابهای جیبی، تهران، ۱۳۵۶