سغد: تفاوت میان نسخه‌ها

مهم‌ترین شهرهای سغد [[بخارا]]، سمرقند، [[خجند|خجند‌‎]]، [[شهرسبز]] و [[پنجکنت‎]] بودند که امروزه نیز اکثریت جمعیت آنان را تاجیکان تشکیل می‌دهند و زبان رایج در این شهرها پارسی تاجیکی است.<ref name="Sogdia">{{Cite journal|date=2019-05-02|title=Sogdia|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Sogdia&oldid=895241862|journal=Wikipedia|language=en}}</ref>

به عقیده اسوالد زمرنی، نام سغد از ریشه نیاهندوایرانی ''*skeud-'' آمده‌است که در لغت به معنای «پیش راندن» یا «شلیک کردن» است. این واژه در [[زبان سکایی]] به شکل ''Skuda'' به نام سکاها تبدیل شده است که در زبان یونانی به ریخت ''Skuthēs'' در آمده‌است. زمرنی معتقد است که واژه سغد ([[پارسی باستان]]: Suguda) نیز از همین ریشه است.<ref>{{Cite journal|date=2019-05-02|titlename="Sogdia|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Sogdia&oldid=895241862|journal=Wikipedia|language=en}}<"/ref>

قرن‌ها پیش از یکپارچه شدن سغد و سایر نقاط جهان ایرانی در زمان هخامنشیان، این منطقه میزبان یک تمدن شهرنشین عصر برنز بوده است. شواهد باستان شناسی نشان می‌دهد که نخستین تمدن عصر برنز در این منطقه و آغاز شهرنشینی در آن، به هزاره چهارم پیش از میلاد باز می‌گردد که مربوط به [[سرزم]] در تاجیکستان کنونی است. همچنین در منطقه [[بلنغور]] در کشور کنونی ازبکستان نیز بقایای یک تمدن مربوط به سده پانزدهم پیش از میلاد کشف شده است.<ref name="Vaissière Encyclopædia Iranica">É. de La Vaissière (2011), "[http://www.iranicaonline.org/articles/sogdiana-iii-history-and-archeology SOGDIANA iii. HISTORY AND ARCHEOLOGY]," ''Encyclopædia Iranica'', online edition (accessed on 31 August 2016).</ref><ref name="simonin 2012 sogdiana2sogdiana3">Antoine Simonin. (8 January 2012). "Sogdiana." ''[http://www.ancient.eu/sogdiana/ Ancient History Encyclopedia]''. Retrieved 31 August 2016.</ref>

در جریان فتوحات کوروش بزرگ در آسیای میانه، منطق سغد نیز در میان سال‌های ۵۴۶ تا ۵۳۹ پیش از میلاد فتح شد که این مسئله در تاریخ هرودوت نیز ذکر شده است.<ref name="simonin 2012 sogdiana3"/><ref>Kirill Nourzhanov, Christian Bleuer (2013), ''Tajikistan: a Political and Social History'', Canberra: Australian National University Press, p. 12, {{ISBN|978-1-925021-15-8}}.</ref><ref name="simonin 2012 sogdiana">Antoine Simonin. (8 January 2012). "Sogdiana." ''[http://www.ancient.eu/sogdiana/ Ancient History Encyclopedia]''. Retrieved 31 August 2016.</ref> در دوران داریوش یکم، زبان آرامی و سکه‌های هخامنشی در این منطقه رواج یافتند و همچنین یک یگان سغدی نیز به ارتش هخامنشی اضافه شد.<ref name="baumer 2012 pp202-203">Christoph Baumer (2012), ''The History of Central Asia: the Age of the Steppe Warriors'', London, New York: I.B. Tauris, p. 202–203, {{ISBN|978-1-78076-060-5}}.</ref> بر اساس نوشته‌های یونانی، می‌دانیم این گروه از سربازان سغدی در حمله خشایارشا به یونانی شرکت داشته‌اند.<ref name="dresden 2003 p1216p12162">Mark J. Dresden (2003), "Sogdian Language and Literature", in Ehsan Yarshater, ''The Cambridge History of Iran, Vol III: The Seleucid, Parthian, and Sasanian Periods'', Cambridge: Cambridge University Press, p. 1216, {{ISBN|0-521-24699-7}}.</ref><ref name="dresden 1981 p3">Mark J. Dresden (1981), "Introductory Note," in Guitty Azarpay, ''Sogdian Painting: the Pictorial Epic in Oriental Art'', Berkeley, Los Angeles, London: University of California Press, p. 3, {{ISBN|0-520-03765-0}}.</ref> یک سنگ‌نبشته پیدا شده در شوش ذکر می‌کند که دیوارهای یک قصر به وسیله سنگ‌های لاجورد که از سغد آورده شده بودند، تزیین شده‌است.<ref name="dresden 2003 p12162">Mark J. Dresden (2003), "Sogdian Language and Literature", in Ehsan Yarshater, ''The Cambridge History of Iran, Vol III: The Seleucid, Parthian, and Sasanian Periods'', Cambridge: Cambridge University Press, p. 1216, {{ISBN|0-521-24699-7}}.</ref>

باوجود اینکه نام سغد در میان ساتراپی‌های هخامنشی در سنگ‌نبشته بیستون ذکر شده‌است، اما در نوشته‌های باستانی نامی از هیچ‌کدام از ساتراپ‌های سغد نیامده‌است.<ref>Pierre Briant (2002), ''From Cyrus to Alexander: a History of the Persian Empire'', trans. Peter T. Daniels, Winona Lake: Eisenbrauns, p. 746, {{ISBN|1-57506-120-1}}.</ref> تاریخ‌دانان معاصر بر این عقیده هستند که بلخ و سغد - که در بیستون نیز نامشان پشت سر هم ذکر رفته‌است - توسط یک ساتراپ اداره می‌شدند. همچنین از آنجایی که بلخ منطقه‌ای بود که شاهنشاهان هخامنشی معمولا پسران کوچک‌ترشان را برای اداره آن منطقه انتخاب می‌کردند، این مسئله چندان دور از ذهن نیست.<ref name="simonin 2012 sogdiana3">Antoine Simonin. (8 January 2012). "Sogdiana." ''[http://www.ancient.eu/sogdiana/ Ancient History Encyclopedia]''. Retrieved 31 August 2016.</ref>

سغد احتمالا تا سال ۴۰۰ پیش از میلاد تحت کنترل هخامنشیان باقی ماند<ref name="baumer 2012 p207p2072">Christoph Baumer (2012), ''The History of Central Asia: the Age of the Steppe Warriors'', London, New York: I.B. Tauris, p. 207, {{ISBN|978-1-78076-060-5}}.</ref> و در آن زمان بود که شورشی در آن منطقه روی داد که منجر به استقلال سغد شد. احتمالا وقایع پرآشوب آغاز شاهنشاهی اردشیر دوم، این فرصت را برای سغدیان فراهم کرده است. در این دوران همچنین مصر نیز بر شاه بزرگ شورید و استقلال خود را پس گرفت. اما برخلاف مصریان که مدتی بعد دوباره تحت فرمان شاهنشاهی هخامنشی درآمدند، سغد تا زمان فتح منطقه توسط اسکندر مستقل باقی ماند.<ref name="baumer 2012 p2072">Christoph Baumer (2012), ''The History of Central Asia: the Age of the Steppe Warriors'', London, New York: I.B. Tauris, p. 207, {{ISBN|978-1-78076-060-5}}.</ref>

داریوش سوم پس از شکست در برابر اسکندر، به سمت ایران شرقی رهسپار شد تا سپاه جدیدی را گرد آوری کرده و بار دیگر با فاتح مقدونی روبرو شود. اما در جریان همین سفر، توسط بسوس، شهربان سغد و بلخ دستگیر و سپس کشته شد.<ref>John Prevas (2004), ''Envy of the Gods: Alexander the Great's Ill-Fated Journey across Asia'', Da Capo Press, pp 60–69.</ref><ref>Independent Sogdiana: Lane Fox (1973, 1986:533) notes [[Quintus Curtius]], vi.3.9: with no satrap to rule them, they were under the command of [[Bessus]] at [[Gaugamela]], according to [[Arrian]], iii.8.3.</ref><ref>"The province of Sogdia was to Asia what Macedonia was to Greece: a buffer between a brittle civilization and the restless barbarians beyond, whether the Scyths of Alexander's day and later or the [[Hephthalite Empire|White Huns]], Turks and Mongols who eventually poured south to wreck the thin veneer of Iranian society" ([[Robin Lane Fox]], ''Alexander the Great'' (1973) 1986:301).</ref> بسوس سپس با نام اردشیر پنجم تاج‌گذاری کرد و خود را شاهنشاه نامید. او یک مقاومت مردمی در برابر اسکندر را رهبری کرد اما در نهایت شکست خورد و کشته شد. پس از پیشروی اسکندر به ایران شرقی، منطقه سغد در سال ۳۲۷ فتح شد.<ref>Horn, LT Bernd; Spencer, Emily, eds. (2012), ''No Easy Task: Fighting in Afghanistan'', Dundurn Press Ltd, p. 40, {{ISBN|978-1-4597-0164-9}}.</ref> در جریان همین اردوکشی بود که وی با وخشه‌ارته، یکی از اشراف سغد، ملاقات کرده و مدتی کوتاهی بعد با دختر او [[روشنک (همسر اسکندر)|روخشنه]] ازدواج کرد.<ref name="ahmed 2004 p61p612">Ahmed, S. Z. (2004), ''Chaghatai: the Fabulous Cities and People of the Silk Road'', West Conshokoken: Infinity Publishing, p. 61.</ref> روخشنه که در زمان مرگ اسکندر باردار بود، [[اسکندر چهارم]] را به دنیا آورد که البته مدتی بعد توسط سرداران اسکندر کشته شد.<ref>William Smith, eds et al. (1873), ''A Dictionary of Greek and Roman Biography and Mythology, Volume 1'', London: John Murray, p. 122.</ref>

پس از فتح تمام سغد، اسکندر سغد و بلخ را به عنوان یک ساتراپی جدید در یکدیگر ادغام کرد. سپیتامنه، یکی از اشراف سغدی، با تیره‌های سکایی متحد شد و بر اسکندر شورید. اما جهانگشای مقدونی موفق گردید تا شورش وی را سرکوب کند.<ref name="holt 1989 pp64-65">Holt, Frank L. (1989), ''Alexander the Great and Bactria: the Formation of a Greek Frontier in Central Asia'', Leiden, New York, Copenhagen, Cologne: E. J. Brill, pp 64–65 (see also footnote #62 for mention of Sogdian troops), {{ISBN|90-04-08612-9}}.</ref> پس از شکست در یکی از نبردها، همسر سپیتامنه به او خیانت کرد و وی را به اسکندر تحویل داد که منجر به مرگ سپیتامنه شد.<ref>Holt, Frank L. (1989), ''Alexander the Great and Bactria: the Formation of a Greek Frontier in Central Asia'', Leiden, New York, Copenhagen, Cologne: E. J. Brill, p. 65 (see footnote #63), {{ISBN|90-04-08612-9}}.</ref> پس از پایان این شورش، اسکندر از سربازانش خواست تا با زنان اشرافی ایرانی ازدواج کنند تا مقدونیان در جامعه ایرانی پذیرفته شوند<ref name="ahmed 2004 p612">Ahmed, S. Z. (2004), ''Chaghatai: the Fabulous Cities and People of the Silk Road'', West Conshokoken: Infinity Publishing, p. 61.</ref><ref>Holt, Frank L. (1989), ''Alexander the Great and Bactria: the Formation of a Greek Frontier in Central Asia'', Leiden, New York, Copenhagen, Cologne: E. J. Brill, pp 67–8, {{ISBN|90-04-08612-9}}.</ref> که همین مسئله باعث شد تا دختر سپیتامنه، یعنی آپامه، با سلوکوس یکم ازدواج کند.<ref name="magill et al 1998 p1010p10102">Magill, Frank N. et al. (1998), ''The Ancient World: Dictionary of World Biography, Volume 1'', Pasadena, Chicago, London,: Fitzroy Dearborn Publishers, Salem Press, p. 1010, {{ISBN|0-89356-313-7}}.</ref> این شهبانوی سغدی شاه آینده سلوکی را نیز به دنیا آورد. سال‌ها بعد، سلوکوس سه شهر جدید را به افتخار آپامه ''آپامیا'' نامید.<ref name="magill et al 1998 p10102">Magill, Frank N. et al. (1998), ''The Ancient World: Dictionary of World Biography, Volume 1'', Pasadena, Chicago, London,: Fitzroy Dearborn Publishers, Salem Press, p. 1010, {{ISBN|0-89356-313-7}}.</ref><ref>{{Cite EB1911|wstitle=Apamea}}</ref>