مهرگان: تفاوت میان نسخه‌ها
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
جز درخواست مدرک |
جز ابرابزار |
||
خط ۸:
|official_name = جشن مهرگان
|nickname =
|observedby =[[ایران]]{{سخ}}[[جمهوری آذربایجان]]{{سخ}}[[افغانستان]]{{سخ}}'''در میان برخی از ایرانی‌تباران''' [[ایالات متحده آمریکا|آمریکا]]، [[کشورهای اروپایی|اروپا]]، [[کانادا]]، [[استرالیا]]
|litcolor =
|longtype =
خط ۲۴:
|relatedto =
}}
'''مهرگان''' یا '''جشن مهر''' یکی از مراسم و [[جشن‌های ایرانی|جشن‌های ایران]] بوده‌است که در [[۱۶ مهر|مهر روز]] از [[مهر (ماه)|ماه مهر]] برگزار می‌شود.
این جشن در جوامع ایرانی خارج از ایران نیز برگزار می‌شود.<ref>{{یادکرد وب
| نشانی = http://persiandutch.com/2011/10/09/mehregan-perzisch-festival-van-de-herfst-amersfoort-2011/
خط ۴۰:
این جشن در مهر روز آغاز می‌شود و شش روز{{مدرک}} به درازا می‌انجامد و در روز [[رام روز]] به پایان می‌رسد. نخستین روز جشن، مهرگان عامه (همگانی) و واپسین روز جشن، مهرگان خاصه (ویژه) نامیده می‌شود.{{مدرک}} در زمان [[ساسانیان]] بر این باور بودند که [[اهورمزدا|اهوره‌مزدا]] [[یاقوت]] را در روز [[نوروز]] و [[زبرجد]] را در روز مهرگان آفریده‌است{{مدرک}} و از دیر باز ایرانیان بر این باور بودند که در این روز [[کاوه آهنگر]] علیه [[ضحاک]] به پاخواست و [[فریدون]] بر [[اژی دهاک]] (ضحاک) غلبه کرد.
[[مردم ایران]] از [[هزاره دوم (پیش از میلاد)|هزاره دوم پیش از میلاد]] آن را جشن می‌گیرند. مهرگان نیز همانند [[نوروز]] با آیین یگانه و آداب و رسوم ویژه برگزار می‌شود.<ref name=ToolAutoGenRef1>{{یادکرد وب |نشانی=http://www.iranianshistoryonthisday.com/farsi.asp |عنوان=روز مهرگان |تاریخ بازدید=۸-۱۰-۲۰۱۱ |قالب= |اثر=}}</ref>
مهر یا [[میترا]] در زبان فارسی به معنای «فروغ، روشنایی، دوستی، پیوستگی، پیوند و محبت» است و ضد دروغ، دروغ‌گویی، پیمان‌شکنی و نامهربانی کردن است. فلسفه جشن مهرگان سپاسگزاری از خداوند به خاطر نعمت‌هایی است که به انسان ارزانی داشته و استوار کردن دوستی‌ها و مهرورزی میان انسانهاست.<ref name=ToolAutoGenRef1 />
== ریشه‌شناسی مهرگان ==
خط ۵۴:
بنیاد و [[ریشه‌شناسی|ریشه]] [[واژه]] مهر به واژه مشترک [[زبان هندی|هند]] و ایرانی miθra برمی گردد. این واژه در اوستا به صورت miθra «ایزد میترا» به کار رفته‌است.
.<ref name="مهر و مهرگان">{{یادکرد وب |نشانی=http://anthropology.ir/node/3907 |عنوان=مهر و مهرگان |تاریخ بازدید=۰۸-۱۰-۲۰۱۱ |قالب= |اثر=}}.</ref>
مهر یا [[میترا]] در [[زبان فارسی]] به معنای «فروغ، روشنایی، دوستی، پیوستگی، پیوند و محبت» است و ضد دروغ، دروغ گویی، پیمان‌شکنی و نامهربانی کردن است. با توجه به بند ۱۱۶ مهر یشت:{{نقل قول|... '''مهر میان دو برادر نود و میان پدر و پسر صد درجه‌است و میان پیروان ده هزار درجه‌است.<ref>اوستا، بند ۱۱۶ مهر یشت</ref>'''}} بسیاری واژه مهر را «عشق، دوستی» معنا می‌کنند نه «پیمان و قرارداد» زیرا آنچه که میان روابط خانوادگی معنا دارد «عشق، دوستی» است و نه «پیمان و قرارداد». مهر به معنای فروغ و روشنایی نیز به کار رفته‌است، در نخستین سدهٔ میلادی [[میترائیسم]] در سراسر [[روم]] گسترش یافت و نقش نگاره‌های برجامانده تأکیدی از گسترش این [[آیین]] دارد.<ref name="mithraism-britannica">'''[http://www.britannica.com/eb/article-9053039/Mithraism Mithraism]'''. In ''[[دانشنامه بریتانیکا|Encyclopædia Britannica]]''. Retrieved June 28, 2008, from Encyclopædia Britannica Online</ref> برخی از این نگارهای به جا مانده نوشته‌ای دارند با عنوان «sol invictus» به معنای «خورشید همواره پیروز». این نوشته به معنی دیگری از مهر یا میترا، «خورشید» تاکیید می‌کند.<ref name="مهر و مهرگان" />
پیشتر مهرگان با نام بغ یادی، بگ یادی (bāgayādi) به کار می‌رفته‌است، بر این اساس برخی بخش نخست این نام را baga- «بغ، خدا» و بخش دوم را yāda- «ستایش» و در کل به معنی «خدایان ستایش» می‌دانند. میترا در میان ایرانیان با لقب «بغ» بیان شده، به همین جهت احتمال اینکه منظور از «بغ» در بخش نخست واژه همان «میترا» و احتمال اینکه بخش دوم صورت صرف شدهٔ از yad به معنی «جشن» باشد در مجموع می‌توان آن را «جشن بغ»، «جشن میترا» یا «جشن مهر» ترجمه کرد<ref name="مهر و مهرگان" />
[[هاشم رضی]] [[ایران‌شناس]] و [[مترجم]] [[ایرانی‌ها|ایرانی]] واژه «گان» را پسوندی می‌داند برابر با معنی جشن؛ بنابراین می‌توان این جشن را «جشن مهر» یا «مهرگان» نامید.<ref>{{یادکرد وب |نشانی=http://iranshahr.org/?p=3208 |عنوان=مهرگان؛ جشن مهر |تاریخ بازدید=۰۸-۱۰-۲۰۱۱ |قالب= |اثر=}}</ref> ولی این گفته برخلاف ادبیات کلاسیک فارسی است که در آن بیشتر شاعران از رودکی، پدر شعر فارسی تا دیگران عبارت «جشن مهرگان» را به کار برده‌اند.
خط ۱۰۸:
=== جشن هخامنشی میتراکانا ===
زمان برگزاری جشن مهرگان در یکم [[ماه مهر]] و آغاز فصل [[پاییز]] بوده‌است و این شیوه دستکم تا پایان [[دوره هخامنشی]] و احتمالاً تا اواخر [[دوره اشکانی]] نیز دوام داشته‌است. اما از این زمان و شاید در [[دوره ساسانی]]، جشن مهرگان به مهر روز از مهر ماه یا شانزدهم ماه مهر منتقل می‌شود.<ref>[http://www.aftabir.com/articles/view/art_culture/cultural_heritage/c5c1209210149p1.php/جشن-میتراکانا-جشن-مهرگان جشن میتراکانا، جشن مهرگان<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات -->]</ref>
و اکنون حدود دو هزار سال است که این جشن به شانزدهمین روز این ماه یا مهر روز از مهرماه در [[گاهشماری ایران|گاهشماری ایرانی]] منسوب است. اما این زمان در میان اقوام گوناگونی که از تقویم‌های محلی نیز بهره می‌برند، متفاوت است. برای نمونه زمان این جشن در گاهشماری طبری/ تبری و نیز در گاهشماری سنتی یزدگردی [[زرتشتیان]]، فعلاً برابر با حدود نیمهٔ [[بهمن]]ماه،<ref name=ToolAutoGenRef2>گاهشماری باستانی مردمان مازندران و گیلان، نصرالله هومند، تهران، ۱۳۷۵</ref> و در گاهشماری دیلمی برابر با سی‌ام بهمن‌ماه است.<ref name=ToolAutoGenRef2 />
زمان برگزاری مهرگان در آغاز [[ماه مهر]] و فصل [[پاییز]] بوده‌است. بنابر سنگ‌نوشته [[سنگ‌نوشته بیستون|بیستون]]، [[داریوش بزرگ]] بر [[گئومات مغ]] در روز دهم ماه بگ‌یادیش (ماه هفتم، برابر با مهر) پیروز شده‌است.<ref>[http://www.livius.org/be-bm/behistun/behistun-t07.html#1.53-61 The Behistun Inscription<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات -->]</ref> به گزارش هرودوت، از آن سال ایرانیان آن روز را به نام روز « «مگوفونی»» (مغ‌کشی) جشن می‌گرفتند.<ref>هرودوت، کتاب سوم: تالیا</ref> پژوهشگران با توجه به اشتباهات یونانیان از خوانش نامهای پارسی احتمال می‌دهند که این واژه « «بگو زتی»» باشد که در این صورت نه به مغ، که به بغ (مهر) پیوند دارد؛ و در این روز ایرانیان به قربانی کردن برای بغ میترا می‌پرداختند و نه مغ‌کشی.
احتمالاً از دوره [[اشکانی]] یا [[ساسانی]] جشن مهرگان به مهر روز از مهر ماه یا شانزدهمین روز ماه مهر منتقل می‌شود.<ref>آثار الباقیه عن القرون الخالیه، ابوریحان بیرونی</ref>
اما این زمان در میان اقوام گوناگونی که از تقویم‌های محلی نیز بهره می‌برند، متفاوت است. برای نمونه زمان این جشن در گاهشماری طبری/ تبری و نیز در گاهشماری سنتی یزدگردی، فعلاً برابر با حدود نیمهٔ [[بهمن]]ماه و در گاهشماری دیلمی برابر با سی‌ام بهمن‌ماه است.<ref name=ToolAutoGenRef2 />
زرتشتیان جشن مهرگان را همه ساله در اواخر ماه بهمن<ref>[http://www.kniknam.com/Fa/FAQ/default.aspx کورش نیکنام، بخش مراسم سنتی، سؤال دوم]</ref> یا در حدود دهم ماه مهر برگزار می‌کنند.<ref>[http://www.kza.ir/mods.php?id=News&file=article&sid=315 وهیشتا: انجمن زرتشتیان کرمان - جشن مهرگان در کرمان برگزارشد<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات -->]</ref><ref>[http://www.amordadnews.net/neveshtehNamyesh.aspx?NId=1485 تارنمای امرداد - برگزاری جشن مهرگان در دبستان گیو<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات -->]</ref><ref>[http://www.amordadnews.net/neveshtehNamyesh.aspx?NId=480 تارنمای امرداد - «مهرگان» در اصفهان برگزار می‌شود<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات -->]</ref><ref>http://www.t-z-a.org/farazname/Faraznameh21.pdf</ref> موبد کورش نیکنام برگزاری جشن‌ها با استفاده از گاهشماری‌های سنتی با ماه‌های ۳۰ روزه را بی‌توجهی به دانش نجوم و دستاوردهای خیام و موجب ناهماهنگی در جشن‌ها دانسته و لزوم توجه به گاهشماری ملی و رسمی با ماه‌های ۳۱ روزه را یادآور شده‌است.<ref>[http://www.kniknam.com/Fa/Letter/LetterShow.aspx?id=81 بازنگری و هماهنگی در گاهشماری سنتی زرتشتی]</ref>
خط ۲۵۲:
== منابع ==
{{پانویس|۲}}
== پیوند به بیرون ==
| |||