ناصرالدین‌شاه: تفاوت میان نسخه‌ها

محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
جز تمیزکاری یادکردها (وظیفه ۱۹)
جز افزودن منبع
خط ۳۴:
پدر ناصرالدین، [[محمدشاه قاجار]] نوه [[فتحعلی‌شاه قاجار]] و سومین پادشاه دودمان قاجاریه بود. [[محمدشاه]] هنگامی که دوازده سال داشت در ۱۱۹۸ به دستور فتحعلی‌شاه با دختر عمه چهارده ساله‌اش [[مهدعلیا|ملک جهان]] ازدواج کرد. این ازدواج به قصد از بین بردن تفرقه بین شاخه‌های [[قوانلو]] و [[دولو|دَوَلو]] ایل قاجار صورت می‌گرفت.<ref>امانت، عباس. ص۶۳</ref> در منابع عصر قاجار، طرح این ازدواج را جزئی از توصیه‌های [[آغامحمدخان]] به فتحعلی‌شاه دانسته‌اند.<ref>عضدالدوله، ص‌ص ۹۴–۹۵؛ سپهر، ص۳۱۲.</ref> ناصرالدین سومین پسر و نخستین فرزند باقی‌مانده این زوج<ref name="qajarpages.org"/> در ششم صفر ۱۲۴۷ در دهکده [[کهنمو]] از توابع اسکو در نزدیکی [[تبریز]] به [[دنیا]] آمد.<ref>امانت، عباس، ص۶۶.</ref>
== تحصیلات و علم و دین ==
ناصر الدین شاه به زبان‌های عربی، ترکی، فرانسه و انگلیسی مسلط بود و صحبت می‌کرد. شرح مسابقات او در باب زبان در کتاب تاریخی خاطرات اعتماد السلطنهاعتماد‌السلطنه موجود است . او به شریعه اسلام پایبند بود. حج رفت. نماز می‌خواند، روزه می‌گرفت و کلا شخصی مؤمن بود. با خلیفه عربستان بر سر امیرالمؤمنین بودن رقابت داشت .
 
== قائم‌مقام ==
خط ۴۱:
نخستین وظیفه رسمی ولیعهد، سفر به [[ایروان]] برای ابلاغ تهنیت پدرش به [[نیکلای اول]] بود که در آن هنگام در قفقاز از ولایات تازه تسخیر شده بازدید می‌کرد. در هنگام ملاقات، تزار ولیعهد را روی زانوی خود نشاند و به نشان محبت انگشتر الماس خود را به او بخشید.<ref>امانت، عباس، ص‌ص۷۶–۷۷</ref>
 
محمدشاه در تابستان ۱۲۵۵ هـ ق ناصرالدین را به پایتخت فراخواند. در آن هنگام او نزدیک پنج سال بود که پدرش را ندیده بود. در تابستان ۱۲۶۱ هـ ق ولیعهد سیزده ساله، با دخترعموی پدرش، گلین، ازدواج کرد. نخستین ازدواج ناصرالدین، به معنای رسیدن او به سن بلوغ بود که ضرورت انتصاب نایب السلطنهنایب‌السلطنه را از بین می‌برد، چرا که دیگر ولیعهد صغیر محسوب نمی‌شد. در ۱۲۶۳ هـ ق بهمن میرزا به روسیه فرار کرد و محمدشاه، ناصرالدین را به درخواست خودش حاکم آذربایجان کرد. در این مدت ولیعهد با مسائل جدی حکمرانی آشنا شد. در همین زمان، [[باب]] را به فرمان [[حاجی میرزا آقاسی]] برای محاکمه و تفتیش عقاید به تبریز آوردند و مجلس محاکمه در حضور ناصرالدین صورت گرفت.
 
== تاجگذاری و آغاز شاهی ==
خط ۱۴۲:
== تأسیس اولین موزه ملی ==
نهادینه شدن موزه با آغاز کار و تأسیس کاخ موزه ناصر الدین شاه قاجار در کاخ گلستان آغاز شد. ناصر الدین شاه دستور داد تا قسمتی از ساختمان‌های سمت شمال کاخ را، از جمله محل موزه قدیمی شاهان قاجار که در آن هدایای خارجی را نگهداری می‌کردند تخریب کنند و اتاق موزه، کتابخانه، سرسرا، حوضخانه و سایر ملحقات را بسازند.
اعتماد السلطنهاعتماد‌السلطنه در توصیف موزه چنین می‌نویسد: «موزه به اصطلاح اهالی فرهنگ، عبارت از مکان و محلی که مخزن آثار قدیم و اشیاء بدیعه و نفایس و مستظرفات دنیاست و از هر تحفه و یادگاری که در آن مخزون و موضوع است. اهل علم و اطلاع کسب فایدتی و کشف سری می‌نمایند و از احوال و اوضاع هر زمان و صنایع و حرف آن و رسوم و آداب معمول آن ایام و عادات و طوایف آن باخبر می‌گردند و می‌توان گفت که موزه مقیاس شعور و میزان عقول و درجه افهام اصناف است. مشکلات لاینحل در اینجا حل می‌شود و بر معلومات تاریخی شهود اقامه می‌نماید»<ref>http://www.asriran.com/fa/news/273966/تاریخچه-موزه-در-ایران-دستور-ناصرالدین-شاه-برای-ساخت-نخستین-موزه-ایران</ref>
 
== اواخر سلطنت ==
خط ۲۰۴:
 
== تایید عکاسی از سوی مذهب در ایران ==
یکی از عناصر مهم شرق، مذهب است که در ایران روحانیون نماینده آن هستند. و در زمان حکومت ناصرالدین‌شاه، نام [[ملا هادی سبزواری]] به عنوان مهم‌ترین دانشمند [[اسلام]]ی زمان خودش، و [[آقا رضا خان اقبال‌السلطنه|آقارضا عکاسباشی]]، به عنوان '''نخستین عکاس حرفه‌ای ایران''' و پیش‌خدمت خاصه، ([[آجودان]] مخصوص [[شاه]]) مطرح بود.{{سخ}}
به دستور شاه، آقا رضا خان، در سفر [[خراسان]]، مأمور گردید تا از فیلسوف ایرانی یعنی حکیم سبزواری در منزلش عکاسی کند.{{سخ}}
حسب‌الامر، آقارضا، عکسی از ملاهادی برداشت و چون ملاهادی تا این وقت، عمل عکاسی را ندیده بود و همچنین آن را مخالف قانون و براهین علمیه حکمای سلف می‌دید، به همین دلیل معتقد بود که چنین چیزی امکان ندارد، لذا پس از پایان عکاسی، و دیدن تصویر خودش، بسیار متعجب شد و نهایتاً این موضوع را تأیید نمود.{{سخ}}
عکاسان ایرانی اکثر روحانیون را در محل تدریس و زندگی شان عکاسی کرده‌اند.{{سخ}}
می توان تصاویر این گروه را گواهی برای تأیید عکاسی از سوی مذهب، در ایران دانست.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده = |نشانی = https://cheshmag.com/بررسی-تطبیقی-بازنمایی-ایرانیان-دوره-ق/ |عنوان =بررسی تطبیقی بازنمایی ایرانیان دوره قاجار در آثار عکاسان ایرانی و خارجی | ناشر = سایت علمی هنری و نقد عکاسی جشمک|تاریخ = |تاریخ بازدید = ۳۱ اوت ۲۰۱۸}}</ref><ref>{{یادکرد خبر|نام = |نام خانوادگی = |همکاران = |پیوند = http://spacevaspace.com/photography-mollahadi-sabzevari/ |عنوان =تأملی در «عکاسی ممکن نیستِ!» ملاهادی سبزواری و علت راستین انسداد تفکر در ایران |اثر = | ناشر =spacevaspace |صفحه = |تاریخ = |بازیابی = ۳۱ اوت ۲۰۱۸}}</ref><ref>{{یادکرد خبر|نام = |نام خانوادگی = |همکاران = |پیوند = https://www.parsine.com/fa/news/84580/یک-حکایت-ملاهادی-سبزواری-و-دوربین-ناصرالدین-شاه |عنوان =یک حکایت: ملاهادی سبزواری و دوربین ناصرالدین شاه
|اثر = | ناشر = پارسینه|صفحه = |تاریخ = |بازیابی = ۳۱ اوت ۲۰۱۸}}</ref><ref>{{یادکرد خبر|نام = |نام خانوادگی = |همکاران = |پیوند = http://www.golshanemehr.ir/article.php?id=45676 |عنوان =تأملی در «عکاسی ممکن نیست!» سخن ملا هادی وعلت راستین انسداد تفکر در ایران |اثر = | ناشر =گلشن مهر |صفحه = |تاریخ = |بازیابی = ۳۱ اوت ۲۰۱۸}}</ref><ref>{{یادکرد خبر|نام = |نام خانوادگی = |همکاران = |پیوند = http://qudsonline.ir/news/165185/حکیمی-که-دوربین-عکاس-باشی-ناصرالدین-شاه-را-تایید-کرد |عنوان =حکیمی که دوربین عکاس باشی ناصرالدین شاه را تایید کرد!
|اثر = | ناشر =قدس آنلاین |صفحه = |تاریخ = |بازیابی = ۳۱ اوت ۲۰۱۸}}</ref><ref>{{یادکرد خبر|نام = |نام خانوادگی = |همکاران = |پیوند = http://www.ettelaat.com/etiran/?p=29463 |عنوان = یاد/حکیم در مقابل دوربین - فیلسوف و عکاس |اثر = | ناشر =روزنامه اطلاعات |صفحه = |تاریخ = |بازیابی = ۳۱ اوت ۲۰۱۸}}</ref><ref>{{یادکرد خبر|نام = |نام خانوادگی = |همکاران = |پیوند = http://www.ettelaat.com/etiran/?p=30494 |عنوان =فلسفه/حکیم در مقابل دوربین-۲ - حیرت فیلسوف |اثر =محمدرضا طهماسب | ناشر =روزنامه اطلاعات |صفحه = |تاریخ = |بازیابی = ۳۱ اوت ۲۰۱۸}}</ref><ref>{{یادکرد وب|نویسنده = |نشانی = http://ganjineh.nlai.ir/article_2040.html |عنوان = حاج ملاهادی سبزواری از نگاه و قلم ناصرالدین شاه | ناشر =گنجینه اسناد ملی ایران |تاریخ = |تاریخ بازدید = ۳۱ اوت ۲۰۱۸}}</ref><ref>{{یادکرد خبر|نام = |نام خانوادگی = |همکاران = |پیوند = https://www.farsnews.com/news/13920327000867/ملاهادی-سبزواری-عالمی-که-پیشنهاد-ناصرالدین‌شاه-را-رد-کرد-تصاویر |عنوان =«ملاهادی سبزواری» عالمی که پیشنهاد ناصرالدین‌شاه را رد کرد+تصاویر |اثر = | ناشر =خبرگزاری فارس |صفحه = |تاریخ = |بازیابی = ۳۱ اوت ۲۰۱۸}}</ref>
خط ۲۲۹:
[[پرونده:Naser al-Din Shah Qajar's Funeral at Tekyeh Dowlat.jpg|بندانگشتی|280px|چپ|تابوت ناصرالدین‌شاه پیش از خاکسپاری
در [[شاه عبدالعظیم|حرم شاه عبدالعظیم]]، در ایوان ویژه شاه «[[تکیه دولت]]» قرار داشت. تکیه دولت نمایشخانه بزرگی بود که در دوره ناصرالدین شاه و برای اجرای مراسم [[تعزیه]] و برگزاری آئین‌های سوگواری و [[روضه خوانی]] در روزهای محرم در [[تهران قدیم|طهران]] ساخته شده بود.]]
در دوران سلطنت ناصرالدین شاه، تحت حمایت شاه [[تعزیه]] به اوج توسعه و شکوه خود رسید.<ref name="beyza1">{{یادکرد کتاب | نام خانوادگی =بیضایی | نام =بهرام | پیوند نویسنده =بهرام بیضایی | عنوان =نمایش در ایران | سال =۱۳۸۷ | ناشر =روشنگران و مطالعات زنان |مکان =تهران | شابک =964-6751-09-1 | صفحه =۱۲۱}}</ref> در این دوره به پیروی از خواسته‌های شاه، تعزیه جنبه‌های تفریحی و تجملی پیدا کرد و وسیله‌ای برای اظهار شکوه و جلال سلطنت شد. بزرگان، شاهزادگان و رجال نیز به شاه تأسی کردند و اهمیت زیادی به تعزیه دادند. در عهد او تعزیه تا حدی گسترش یافت که در [[دهه محرم]] نزدیک به سیصد مجلس تعزیه در تهران تشکیل می‌شد. به دنبال ورود تجمل و اشرافیت به تعزیه، تعزیه نامه‌ها اصلاح شد و مجالسی چون [[تعزیه دره‌ال صدف]]، [[تعزیه امیرتیمور]] و [[تعزیه حضرت یوسف]] و [[عروسی دختر قریش]] در آن‌ها وارد گردید که مربوط به عزاداری نبودند.<ref name="beyza1">{{یادکرد کتاب | نام خانوادگی =بیضایی | نام =بهرام | پیوند نویسنده =بهرام بیضایی | عنوان =نمایش در ایران | سال =۱۳۸۷ | ناشر =روشنگران و مطالعات زنان |مکان =تهران | شابک =964-6751-09-1 | صفحه =۱۲۱}}</ref> ناصرالدین شاه که در تهران و [[نیاوران]] برای خود تکایای مخصوص ساخته بود، در سال ۱۲۴۸ شمسی به مباشرت [[دوستعلی نظام الدوله|دوستعلی‌خان نظام الدولهنظام‌الدوله معیرالممالک]] عظیم‌ترین نمایشخانه همه اعصار تاریخ ایران، یعنی [[تکیه دولت]] را در زاویه جنوب غربی کاخ گلستان ساخت که حدود بیست هزار نفر گنجایش داشت و غرفه‌های مخصوصی برای شاه و اشراف.<ref>{{یادکرد کتاب | نام خانوادگی =بیضایی | نام =بهرام | پیوند نویسنده =بهرام بیضایی | عنوان =نمایش در ایران | سال =۱۳۸۷ | ناشر =روشنگران و مطالعات زنان |مکان =تهران | شابک =964-6751-09-1 | صفحه =۱۲۲–۱۲۴}}</ref> شاه خود به برخی از گوشه‌های گونه‌ای از تعزیه که [[تعزیه مضحک]] خوانده می‌شد، علاقه خاصی نشان می‌داد. یکی از آن‌ها گوشه [[عروسی بلقیس]] بود که لااقل سالی دو بار در تکیه دولت به نمایش درمی‌آمد و هنگام اجرای آن صدای خنده شاه از پشت پرده غرفه مخصوصش در تکیه دولت به گوش حاضران می‌رسید.<ref>{{یادکرد کتاب | نام خانوادگی =بیضایی | نام =بهرام | پیوند نویسنده =بهرام بیضایی | عنوان =نمایش در ایران | سال =۱۳۸۷ | ناشر =روشنگران و مطالعات زنان |مکان =تهران | شابک =964-6751-09-1 | صفحه =۱۵۳}}</ref>
 
ناصرالدین شاه نخستین کسی بود که به شکل‌گیری [[نمایش ایرانی#از میانهٔ دورهٔ قاجار به بعد: ارتباط با فرهنگ مغرب‌زمین|نمایش نوین در ایران]] (تئاتر اروپایی) کمک کرد. او در اسفندماه ۱۲۶۴ تئاتری با سیصد صندلی در [[مدرسه دارالفنون]] تأسیس کرد. برای اجتناب از مخالفت روحانیون پایتخت، فعالیت این تئاتر محدود بود و تنها به شاه، شاهزادگان، اشراف و مهمانان آن‌ها اختصاص داشت. اداره این تئاتر با [[علی اکبر کاشانی مزین الدوله|علی‌اکبر مزین‌الدوله کاشانی]] استاد مدرسه دارالفنون بود که تحصیلات خود را در فرانسه انجام داده و تسلط کاملی بر این زبان داشت. مزین‌الدوله نمایشنامه‌های [[مولیر]] را به فارسی ترجمه و اجرا می‌کرد و از آن‌جا که در رشته نقاشی تحصیل کرده بود، طراحی صحنه و گریم را نیز خود انجام می‌داد. عمر این تئاتر دیری نپایید و در سال ۱۲۷۰ به دلیل فشارهای مذهبی، تعطیل شد.<ref>[https://donya-e-eqtesad.com/بخش-ویژه-نامه-63/3290355-سفرناصرالدین-شاه-یک-اتفاق-جدید-شهریور سفرنامه ناصرالدین‌شاه و یک اتفاق جدید]</ref><ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/518398/بنیانگذار-تئاتر-در-ایران-به-روش-فرنگستان-میرزا-علی-اکبر-خان-مزین-الدوله-نقاش-باشی میرزا علی‌اکبرخان مزین‌الدوله نقاش‌باشی، بنیان‌گذار تئاتر به روش نوین در ایران]</ref> دوران ناصرالدین‌شاه آغاز نمایشنامه‌نویسی نوین در ایران است و از نمایش‌نامه‌نویسان این دوره می‌توان از [[میرزا فتحعلی آخوندزاده]] و [[میرزا آقا تبریزی]] یاد کرد، هرچند نمایش‌نامه‌های اینان که مضامینی چون انتقاد از حکومت و عقب افتادگی ملت ایران داشت در آن زمان اجازه اجرا و انتشار نمی‌گرفت.<ref>[http://www.bbc.com/persian/arts/2012/09/120922_l41_theatre_hokoomat_zamankhan نگاهی به «حکومت زمان‌خان»، نمایش ایرانی صدساله در لندن]</ref>
خط ۲۷۵:
== ازدواج‌ها و فرزندان ==
{{قاجار}}
ناصرالدین شاه در طول حیات خود هشتاد و پنج زن صیغه و عقدی اختیار کرد.<ref name="moayeri">معیری، دوستعلی. ص. ۱۶</ref> او ۴۲ فرزند داشت که از آن میان ۱۴ نفر در کودکی در گذشتند.<ref>[http://www.royalark.net/Persia/qajar25.htm The Royal Ark, GENEALOGY of The Qajar Dynasty of PERSIA]</ref> زن‌های عقدی به ترتیب [[گلین خانم]] دختر شاهزاده احمد میرزا،میرزا<ref>{{یادکرد وب|عنوان=پادشاهی که 112 همسر داشت|نشانی=https://www.mashreghnews.ir/news/602328/پادشاهی-که-112-همسر-داشت|وبگاه=مشرق نیوز|تاریخ=2016-07-12|بازبینی=2019-05-15|کد زبان=fa}}</ref><ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=|تاریخ=|وبگاه=پایگاه خبری تحلیلی فردا|نشانی=https://www.fardanews.com/fa/news/100827/%D8%A8%D8%A7-%D9%86%D9%81%D9%88%D8%B0%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D8%B2%D9%86-%D8%B9%D9%82%D8%AF%DB%8C-%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86-%D8%B4%D8%A7%D9%87-%D8%B9%DA%A9%D8%B3|عنوان=با نفوذترین زن عقدی ناصرالدین شاه}}</ref>، فاطمه [[پندر]]{{نیازمند منبع}}، خجسته خانم ''تاج الدوله''‌الدوله دختر شاهزاده سیف‌الله میرزا، ستاره خانم تبریزی، شکوه السلطنهشکوه‌السلطنه مادر [[مظفرالدین شاه]] و نوه [[فتحعلی شاه]] و جیران خانم فروغ السلطنهفروغ‌السلطنه بودند. فروغ السلطنهفروغ‌السلطنه و شکوه السلطنهشکوه‌السلطنه در حیات ناصرالدین شاه در گذشتند.<ref name="moayeri">معیری، دوستعلی. ص. ۱۶</ref>
 
{| class="wikitable"