فاتحه (سوره): تفاوت میان نسخه‌ها

این سوره نامهای متعددی دارد و این کثرت نام، نشانه شرافت و فضیلت آن دانسته شده‌است.<ref name=":0" /><ref>رجوع کنید به سیوطی، 1363ش، ج 1، ص 187</ref> برخی از آن‌ها عبارت‌اند از:<ref name=":2">[http://daneshnameh.roshd.ir/mavara/mavara-index.php?page=%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87سوره+%D8%AD%D9%85%D8%AFحمد&SSOReturnPage=Check&Rand=0 سورۀ حمد]، دانشنامهٔ رشد</ref>

این سوره پنجمین سورهٔ نازل شده به پیامبر بعد از سورۀسورهٔ [[مدثر]] است اما به پیشنهاد [[تئودور نلدکه|نلدکه]] چهل و هشتمین سورۀسورهٔ نازل شده بعد از سورۀسورهٔ ناس.<ref name=":1">[[ترتیب نزول سوره‌های قرآن]]، ویکی‌پدیا، 14/5/2019</ref>

اختلاف دربارهدربارهٔ مکی يایا مدنی بودن سوره حمد ثمره تفسيرىتفسیری ندارد؛ زيرازیرا مشتمل بر آیه اىای نيستنیست كهکه معنايشمعنایش به اختلاف نزول، مختلف و متفاوت شود. این سوره به گفته ابن‌عباس و قتاده، در مکه، به عقیدهٔ مجاهد، در مدینه، و به دیدگاه برخی دیگر یک بار در مکه و یک بار در مدینه بر پیامبر نازل شده‌است.<ref name="طبرسی" />

همه قرائت‌شناسان در این‌که سوره حمد هفت آیه دارد، متفق‌اند، بدین‌گونه که قرائت‌شناسان مکّی و کوفی «بسم‌اللّه‌الرّحمن‌الرّحیم» را آیه‌ای مستقل دانسته‌اند ولی دیگر قرائت‌شناسان «بَسْمَلَه» را آیه‌ای جداگانه و کامل محسوب نکرده‌اند، در عوض با توقف بر نخستین «عَلَیهِم» عبارت «صِراطَ الَّذینَ اَنعَمتَ عَلَیهِم» را یک آیه و «غَیرِ الْمَغضوبِ عَلَیهِم» را آیه‌ای دیگر شمرده‌اند؛ بنابراین، در هر دو حالت سوره حمد هفت آیه خواهد داشت.<ref>زمخشری، کشاف، ج۱، ص۲۱</ref><ref>فضل‌بن حسن طبرسی، مجمع‌البیان فی تفسیرالقرآن، ج۱، ص۸۹</ref><ref name=":4">{{یادکرد وب|عنوان=سوره حمد - ویکی فقه|نشانی=http://wikifeqh.ir/%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AD%D9%85%D8%AFسوره_حمد#foot-main35|وبگاه=wikifeqh.ir|بازبینی=2019-05-16}}</ref>

به گزارش ابن‌ندیم<ref name=":3">ابن‌ندیم، الفهرست، ج۱، ص۲۹ـ۳۰ص۲۹–۳۰</ref> و ابن‌أشتهابن‌أشته،<ref>عبدالرحمان‌بن ابی‌بکر سیوطی، الاتقان فی علوم القرآن، ج۱، ص۲۲۲</ref><ref>عبدالرحمان‌بن ابی‌بکر سیوطی، الاتقان فی علوم القرآن، ج۱، ص۲۲۴</ref>، حمد در مصحف اُبیّ بن کعب نیز نخستین سوره بوده، ولی در فهرستی که از ترتیب سوره‌های مصحف ابن‌مسعود عرضه شده است،شده‌است، نام حمد دیده نمی‌شود.<ref>محمود رامیار، تاریخ قرآن، ج۱، ص۳۵۸</ref>

به نظر می‌رسد فاتحه و مُعوّذَتین از آن رو در مصحف ابن‌مسعود وجود نداشته که وی مطمئن بوده استبوده‌است هرگز آن‌ها را فراموش نخواهد کرد، زیرا در روزگار وی قرآن را می‌نوشتند تا اگر بخشی از آن را فراموش کردند بتوانند با رجوع به آن، آیات فراموش شده را به یاد آورند؛ بنابراین، وقتی احتیاجی بدین تذکار نبود، نوشتن آن وجهی نداشتنداشت،<ref>مقدمتان فی علوم القرآن، چاپ آرتور جفری و عبداللّه اسماعیل صاوی، ج۱، ص۱۳</ref><ref>محمود رامیار، تاریخ قرآن، ج۱، ص۳۵۸</ref>، ولی دقت و صحت این گزارشها محل تردید است، زیرا در روایت ابن‌عباس دربارهدربارهٔ ترتیب نزول سوره‌ها<ref>مقدمتان فی علوم القرآن، چاپ آرتور جفری و عبداللّه اسماعیل صاوی، ج۱، ص۸ـ۱۳ص۸–۱۳</ref> و در روایتِ عِکرِمه هیچ ذکری از سوره حمد به میان نیامده است.<ref>محمدحسین طباطبائی، قرآن در اسلام، ج۱، ص۱۲۶</ref><ref name=":4" />

در یک یا دو واژه این سوره نیز اختلاف قرائت گزارش شده استشده‌است.<ref>ابن‌مهران، المبسوط فی‌القراءات العشر، ج۱، ص۸۶ـ۸۹ص۸۶–۸۹</ref>