|
== نام‌ها ==
این سوره نامهای متعددی دارد و این کثرت نام، نشانه شرافت و فضیلت آن دانسته شده‌است.<ref name=":0" /><ref>رجوع کنید به سیوطی، 1363ش، ج 1، ص 187</ref> برخی از آنها عبارت‌اند از:<ref name=":2">[http://daneshnameh.roshd.ir/mavara/mavara-index.php?page=سوره+حمد&SSOReturnPage=Check&Rand=0 سورۀ حمد]، دانشنامهٔ رشد</ref>
* '''حمد''': زیرا با کلمهٔ حمد شروع می‌شود و پیام اصلی و سراسر آن حمد (پرستش) خداست.<ref name="طبرسی">طبرسی، [[تفسیر مجمع‌البیان|تفسیر مجمع البیان]]، ج1، بخش '''سوره حمد / آشنایی با این سوره مبارکه'''</ref>
* '''فاتحه:''' از ریشهٔ فتح آمده و به معنای آغازگر و گشاینده‌است و به آن «فاتحة الکتاب» نیز می‌گویند.<ref>[http://www.aftab.ir/articles/religion/religion/c7c1172417293_qoran_p1.php Set Cookies<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات -->]</ref> به این دلیل که نخستین سورهٔ قرآن و آغاز قرائت نماز است.<ref name="طبرسی" />
* '''السّبع''': چون این سوره از ۷ آیه تشکیل شده‌است.
== ویژگی‌ها ==
[[پرونده:Miremad-alhamd.jpg|بندانگشتی|چپ|200px|سورهٔ حمد به‌خط [[میرعماد]]]]
=== لحن سوره ===
این سوره اساساً با سوره‌های دیگر قرآن از نظر لحن و آهنگ فرق روشنی دارد به خاطر اینکه سوره‌های دیگر همه بعنوان سخن خدا است، اما این سوره از زبان بندگان است، و به تعبیر دیگر در این سوره خداوند طرز مناجات و سخن گفتن با او را به بندگانش آموخته‌است.
{{پایان وسط‌چین}}
میان همه مردم جهان رسم است که هر کار مهم و پر ارزشىارزشی را به نام بزرگىبزرگی از بزرگان آغاز مىکنند،می‌کنند، یعنىیعنی آن کار را با آن شخصیت مورد نظر از آغاز ارتباط مىدهند.می‌دهند؛ ولىولی آیا بهتر نیست که براىبرای پاینده بودن یک برنامه و جاوید ماندن یک تشکیلات، آن را به موجود پایدار و جاویدانىجاویدانی ارتباط دهیم که فنا در ذات او راه ندارد، از میان تمام موجودات آنکه ازلىازلی و ابدىابدی است تنها ذات پاک خداست و به همین دلیل باید همه چیز و هر کار را با نام او آغاز کرد و از او استمداد نمود.<ref name=":12">برگزیدۀبرگزیدهٔ تفسیر نمونه، ج1، ص26</ref><ref name=":13">{{یادکرد وب|عنوان=تفسیر خلاصه سوره حمد – معرفت الله|نشانی=http://www.marefatallah.com/2014/08/14/%d8%aa%d9%81%d8%b3%db%8c%d8%b1تفسیر-%d8%ae%d9%84%d8%a7%d8%b5%d9%87خلاصه-%d8%b3%d9%88%d8%b1%d9%87سوره-%d8%ad%d9%85%d8%afحمد/|بازبینی=2019-05-19|کد زبان=fa-IR}}</ref>
و در حدیث معروفىمعروفی از پیامبر مىخوانیممیخوانیم: کلّ امر ذىذی بال لم یذکر فیه اسم اللّه فهو ابتر: «هر کار مهمىمهمی که بدون نام خدا شروع شود بىبی فرجام است».
و نیز امام باقر مىفرمایدمیفرماید: «سزاوار است هنگامىهنگامی که کارىکاری را شروع مىکنیم،می‌کنیم، چه بزرگ باشد چه کوچک، بسم اللّه بگوئیم تا پر برکت و میمون باشد».
پایدارىپایداری و بقاء عمل بسته به ارتباطىارتباطی است که با خدا دارد به همین مناسبت خداوند به پیامبر دستور مىدهدمیدهد که در آغاز شروع تبلیغ اسلام این وظیفه خطیر را با نام خدا شروع کند: اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّکَ <sup>(سوره علق، آیه 1)</sup>، و مىبینیممیبینیم حضرت نوح در آن طوفان سخت و عجیب هنگام سوار شدن بر کشتىکشتی براىبرای پیروزىپیروزی بر مشکلات به یاران خود دستور مىدهدمیدهد که در هنگام حرکت و در موقع توقف کشتىکشتی «بسم اللّه» بگویند <sup>(سوره هود آیه 41۴۱ و 48)</sup>. و آنها نیز این سفر را سر انجام با موفقیت و پیروزىپیروزی پشت سر گذاشتند و نیز سلیمان در نامهاىنامهای که به ملکه سبا مىنویسدمینویسد سر آغاز آن را «بِسْمِ اللَّهِ» قرار مىدهدمیدهد <sup>(سوره نحل آیه 30)</sup>.
روىروی همین اصل، تمام سورههاىسورههای قرآن، با بسم اللّه آغاز مىشودمیشود تا هدف اصلىاصلی از آغاز تا انجام با موفقیت و پیروزىپیروزی و بدون شکست انجام شود و تنها سوره توبه است که بسم اللّه در آغاز آن نمىبینیمنمیبینیم چرا که سوره توبه با اعلان جنگ به جنایتکاران مکّه و پیمان شکنان آغاز شده، و اعلام جنگ با توصیف خداوند به «رحمان و رحیم» سازگار نیست.<ref name=":13" />{{وسط‌چین}}
{{آیه ۲|۱|۲}}<sup>2</sup>
ستایش مر خدا را که مالک و مدبر همه عوالم است.
{{پایان وسط‌چین}}
بعد از «بسم اللّه» که آغازگر سوره بود، نخستین وظیفه بندگان آن است که به یاد مبدء بزرگ عالم هستىهستی و نعمتهاىنعمتهای بىپایانشبیپایانش بیفتند، همان نعمتهاىنعمتهای فراوانىفراوانی که راهنماىراهنمای ما در شناخت پروردگار و انگیزه مادر راه عبودیت است.<ref>برگزیدۀبرگزیدهٔ تفسیر نمونه، ج1، ص29</ref><ref name=":13" />
همه تحیرها و شگفتی‌های لذت انگیز انسان از زیبایی‌ها، بزرگی و موزونی خلقت به ذاتی منتهی می‌شود که ادراکات از درک آن به نهایت تحیر خود رسیده، از ادراک تهی می‌شوند، ایجادکننده و کمال بخشنده به تمامی آنچه که اسباب کسب علم و معرفت‌اند.{{وسط‌چین}}
هم رحمتی عام دارد و هم رحمتی خاص به نیکان.
{{پایان وسط‌چین}}
مشهور در میان گروهىگروهی از مفسران این است که صفت «رحمان» اشاره به رحمت عام خداست که شامل دوست و دشمن، مؤمن و کافر و نیکوکار و بدکار مىباشد،می‌باشد، زیرا «باران رحمت بىحسابشبیحسابش همه را رسیده، و خوان نعمت بىدریغشبیدریغش همه جا کشیده»ولى ولی «رحیم» اشاره به رحمت خاص پروردگار است که ویژه بندگان مطیع<ref>برگزیدۀبرگزیدهٔ تفسیر نمونه، ج1، ص28</ref>
کسی که قیامت را جهت [[تکامل بشر]] آفرید و اوست درک‌کننده دردها و نقص‌های آدمی بیش از خودشان، که به بهترین و کامل‌ترین حالت آن را بر طرف می‌کند؛ و آن از رحمت بی‌قید و شرط و دائمی حضرتش ناشی می‌شود.
اوست قانون‌گذار و تعیین‌کنندهٔ حدود و سرنوشت انسان، در آن مقطع از زمان که تمامی اسرار نهان و نتیجهٔ اعمالش نمایان شده و بر حسب آنچه که باور داشتند از اعتقادات و دانسته‌ها، شرایط جسمی و روحی، اقتصادی و فرهنگی و… همچنین آنچه که می‌توانستند بدانند یا بشنوند، برای ایشان تصمیم‌گیری شده و میانشان قضاوت خواهد شد.
در اینجا تعبیر به «مالکیت خداوند» شده است،شده‌است، که نهایت سیطره و نفوذ او را بر همه چیز و همه کس در آن روز مشخص مىکند،می‌کند، روزىروزی که همه انسانها در آن دادگاه بزرگ براىبرای حساب. حاضر مىشوندمیشوند و در برابر مالک حقیقىحقیقی خود قرار مىگیرند،می‌گیرند، تمام گفتههاگفتهها و کارها و حتىحتی اندیشههاىاندیشههای خود را حاضر مىبینند،می‌بینند، هیچ چیز حتىحتی به اندازه سر سوزنىسوزنی نابود نشده و به دست فراموشىفراموشی نیفتاده است،: 31۳۱
و اکنون این انسان است که باید بار همه مسئولیتهاىمسئولیتهای اعمال خود را بردوش کشد! حتىحتی در آنجا که بنیانگزاربنیانگذار سنت و برنامهاىبرنامهای است، باز باید سهم خویش را از مسئولیت بپذیرد! بدون شک مالکیت خداوند نسبت به جهان هستىهستی مالکیت حقیقىحقیقی است نه مالکیت اعتبارىاعتباری نظیر مالکیت ما نسبت به آنچه در این جهان ملک ما است.
و به تعبیر دیگر این مالکیت نتیجه خالقیت و ربوبیت است، آنکس که موجودات را آفریده و لحظه به لحظه فیض وجود هستىهستی به آنها مىبخشد،می‌بخشد، مالک حقیقىحقیقی موجودات است.
و در پاسخ این سؤال که مگر خداوند مالک تمام این جهان نیست که ما از او تعبیر به «مالک روز جزا» مىکنیم؟می‌کنیم؟ باید بگوئیم: مالکیت خداوند گر چه شامل «هر دو جهان» مىباشد،می‌باشد، اما بروز و ظهور این مالکیت در قیامت بیشتر است، چرا که در آن روز همه پیوندهاىپیوندهای مادىمادی و مالکیتهاىمالکیتهای اعتبارىاعتباری بریده مىشود،می‌شود، و هیچ کسهیچ‌کس در آنجا چیزىچیزی از خود ندارد، حتّىحتّی اگر شفاعتىشفاعتی صورت گیرد باز به فرمان خداست.<ref name=":12" />{{وسط‌چین}}
{{آیه ۲|۱|۵}}<sup>5</sup>
* [[ناصر مکارم شیرازی|مکارم شیرازی]]، [[تفسیر نمونه]]
{{سخ}}
{{قرآن}}{{مباحث اسلام}}{{قرآن-خرد}}
[[رده:فاتحه (سوره)]]
| 