امیرنظام گروسی: تفاوت میان نسخه‌ها

'''حسنعلی‌خان گروسی''' ([[۱۲۰۱]] [[بیجار]] - [[۱۲۷۸]] [[کرمان]]) ملقب به '''امیرنظام گروسی'''<ref>[http://www.iranicaonline.org/articles/amir-e-nezam-the-holder-of-the-military-and-administrative-office-of-emarat-e-nezam-in-the-qajar-period AMĪR NEẒĀM-iranicaonline]</ref> [[سیاستمدار]]، [[وزیر]] [[وزارت فوائد عامه ایران|فوائد عامه]]،<ref name=" حسنعلی خان امیر نظام گروسی ">[http://www.rijaldb.com/fa/7176 حسنعلی خان امیر نظام گروسی]</ref> [[دیپلمات]] و سفیر (وزیر مختار) در انگلستان، اتریش، عثمانی و فرانسه،<ref>''گزارشها و نامه‌های دیوانی امیرنظام گروسی، به کوشش [[ایرج افشار]]، تهران، موقوفات افشار، ۱۳۷۳''</ref> [[ادیب]]،<ref>[http://www.ical.ir/index.php?option=com_k2&view=item&id=10823 "آفرینندگان فرهنگ و تمدن اسلام و بوم ایران »"- کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی]</ref> [[نویسنده]] و [[خوشنویس]]<ref name="کتابخانه و موزه ملی ملک">[http://malekmuseum.org/tag/857 کتابخانه و موزه ملی ملک]</ref> در دوره [[قاجار]] بود.{{سخ}}حسنعلی‌خان از منطقه [[بیجار|بیجار گروس]] و از طایفه [[طایفه گروس|کبودوند]] گروسی بود، پدرش محمدصادق خان گروسی جزو رجال دربار [[فتحعلی‌شاه قاجار]] بود.<ref>''معین، محمد، فرهنگ فارسی معین، تهران، انتشارات امیرکبیر، جلد ۶ - اعلام، ۱۳۵۲''</ref><ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی= http://www.iranicaonline.org/articles/amir-e-nezam-garrusi |عنوان=ʿAMĪR NEẒĀM GARRŪSĪ – Encyclopaedia Iranica | ناشر = |تاریخ = |تاریخ بازبینی=}}</ref>{{سخ}}حسنعلی‌خان در مناصب مختلفی از جمله: ریاست افواج گارد سلطنتی، ریاست قشون آذربایجان، رئیس فوج [[گروس]]، [[پیشکار]] آذربایجان و حاکم تبریز، کردستان، کرمانشاهان، گروس، همدان و… بود. او در اواخر عمر [[والی]] کرمان و بلوچستان بود.<ref>''بسناس، مهری، زندگی‌نامه، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی حسنعلی خان امیرنظام گروسی، تهران، نشر آحاد، ۱۳۸۳،ISBN 964-94958-2-7 شابک''</ref>{{سخ}}او سرپرست دانشجویان اعزامی به اروپا و عضو دارالشوری کبری و شورای وزیران بود.<ref name="ReferenceA">''احمد سهیلی خوانساری، امیر نظام در سفارت فرانسه و انگلستان، تهران، اقبال، بی‌تا، صص ۱۲۴–۱۱۷؛''</ref><ref name="ReferenceB">''حسین محبوبی اردکانی، تاریخ مؤسسات تمدنی در ایران، ج اول، تهران، نشر دانشگاه تهران، ۲۵۳۷ شش؛ ص ۳۲۰–۳۲۵''</ref><ref name="ReferenceC">''عبدالحسین نوایی، ایران و جهان، ج۲، تهران، نشر هما، ۱۳۶۹، ص ۵۸۱ ''</ref><ref name=ToolAutoGenRef5>''آرین پور، یحیی، از صبا تا نیما، جلد ۱، زوار، چاپ پنجم، ۱۳۷۲، ص ۱۶۶ ''</ref><ref name=ToolAutoGenRef2>''عبدالله مستوفی، شرح زندگانی من، جلد ۱، تهران، زوار، چاپ سوم، ۱۳۷۱، ص ۱۱۱ ''</ref>{{سخ}}از جمله اقدامات عمرانی و فرهنگی امیرنظام گروسی می‌توان به اقدام به خرید ماشین‌آلات ضرب سکه از اروپا و شروع ضرب سکه در تهران،<ref name="تعمیرات ضرابخانه ">[http://www.donya-e-eqtesad.com/news/864845 تعمیرات ضرابخانه ]</ref> مشارکت در ایجاد شبکه راه آهنراه‌آهن و راه‌سازی، تأسیس مدرسه مظفری تبریز و مشارکت در تأسیس [[مدرسه رشدیه]]،<ref name=ToolAutoGenRef1>''شمس‌الدین رشدیه، سوانح عمر، تهران، نشر تاریخ ایران، ۱۳۶۲، ص ۲۴ و ۳۴. ''</ref> وارد کردن تمبر و چاپ آن در ایران،<ref name="چگونگی پیدایش تمبر دولتی (عصر ناصری)">[http://iichs.org/index.asp?id=1373&doc_cat=1 چگونگی پیدایش تمبر دولتی (عصر ناصری)]</ref> دستور به چاپ و کتابت: کلیله و دمنه،<ref name="کلیات کلیله و دمنه از روی چاپ مشهور امیرنظام گروسی">[http://www.lib.ir/book/56855627کلیات کلیله و دمنه از روی چاپ مشهور امیرنظام گروسی]</ref> گلستان سعدی،<ref name=ToolAutoGenRef9>[http://www.ichodoc.ir/p-a/CHANGED/41/html/41_20001.htm "تقی‌زاده، منصور. "امیرنظام گروسی". دوره4، ش41و42 (اسفند44 و فروردین45): ص 27. »"- مجله هنر و مردم]</ref> دیوان [[فرخی سیستانی]]<ref name=ToolAutoGenRef8>[http://www.lib.ir/book/33351446 "دیوان فرخی سیستانی"شماره کتابشناسی ملی، IR،۱۰-۱۹۴۴۴"- پایگاه اطلاع رسانی کتاب‌خانه‌های ایران]</ref> و دیوان [[منوچهری دامغانی]]، همچنین چند کتاب از خود او و شیوه خاص نویسندگی و خطاطی‌اش اشاره کرد؛ او صاحب کتابخانه‌ای از کتب نفیس بود، نسخه کنونی [[شاهنامه بایسنقری]] را امیرنظام گروسی به کتابخانه [[کاخ موزه گلستان]] هدیه کرده‌است.<ref name=ToolAutoGenRef7>[http://www.ical.ir/index.php?option=com_k2&view=item&id=890 "شاهنامه بایسنقری رونمایی شد»"- کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی]</ref><ref name=ToolAutoGenRef6>[http://www.ical.ir/index.php?option=com_k2&view=item&id=17451 "شاهنامه و هرات/ محمد آصف فکرت »"- کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی]</ref>{{سخ}}[[موزه قاجار|خانه امیر نظام گروسی]] که هم‌اکنون موزه قاجار نام دارد در زمان پیشکاری امیر نظام در تبریز ساخته شده‌است.{{سخ}}امیرنظام گروسی، مورد توجه زمامداران اروپایی قرار گرفت و توانست از آن‌ها نشان‌های دولتی دریافت نماید، از جمله نشان سنت موریس و سنت لازار از ایتالیا، عقاب سفید از آلمان، [[لژیون دونور]] از فرانسه، لئوپلد از بلژیک، دانبرک از دانمارک، کوردون از روسیه و مجیدیه از عثمانی را از آن خود کرد.<ref>''میرزا علی‌اکبر، وقایع‌نگار کردستانی، حدیقه ناصری، به کوشش محمد رئوف توکلی، تهران، مؤلف، ۱۳۶۴، ص ۲۷۹. ''</ref><ref name=ToolAutoGenRef3>''[[سعید نفیسی|نفیسی، سعید]]، «حسنعلی‌خان امیر نظام»، مجله وحید، سال سوم، شماره دوم، ۱۳۴۴، ص ۱۰۴ ''</ref>

در سال ۱۲۸۱ قمری برای مدت کوتاهی به تهران آمد و دوباره با همان سمت به پاریس برگشت اما بعد از یک سال ۱۲۸۲ ق به علت مختل شدن مزاجش به ایران بازگشت.{{سخ}}در سال ۱۲۸۷ قمری سپهسالار وزیر مختار ایران در استانبول به ایران بازگشت و به صدراعظمی ناصرالدین شاه برگزیده شد. حسنعلی‌خان به جای وی در سال ۱۲۸۸ ق به سفارت استانبول فرستاده شد، مدت اقامتش ۱۴ ماه به طول انجامید. در این مدت حسنعلی‌خان با زیرکی تمام از سیاست ایران در برابر عثمانیهاعثمانی‌ها دفاع کرد، نهایتاً در سال ۱۲۸۹ ق ضعف مزاج خود را در آب و هوای استانبول بهانه کرد و به ایران بازگشت.<ref name=ToolAutoGenRef2/>

از وقایع مهم دیگر دوران پیشکاری امیرنظام در آذربایجان مسئله [[قرارداد رژی]] و شورش مردم تبریز علیه این قرارداد در سال ۱۳۰۹ بود، که امیر نظام در مقام والی شهر، از اجرای دستور ولیعهد جهت تیراندازی به سمت مردم سرپیچی کرد، به دنبال آن در همان سال او را از پیشکاری آذربایجان عزل و به تهران احضار کردند و مورد بازخواست قرار دادند، بعد از مدتی بنا به درخواست ناصرالدین شاه امیر نظام را با همین سمت پیشکاری برای آذربایجان پیشنهاد دادند. اما امیرنظام سلامت مزاج و پیر شدن خود را بهانه کرد و از این امر صرف نظر نمود.<ref>''ز، ب فوزیه، سه سال در دربار ایران، ترجمه عباس اقبال، تهران ۱۳۵۱، ص ۲۲۶. ''</ref><ref>''[[صمد سرداری‌نیا|صمد، سرداری‌نیا]]، تبریز در نهضت تنباکو، تبریز، نشر آشینا ۱۳۷۷، ص ۲۲۶. ''</ref><ref>''اسناد سازمان ملی، 296/ 1/425/6 ''</ref>{{سخ}}یکی از مسائل مهم پیشکاری دوباره امیر نظام در تبریز در سال ۱۳۱۶ ق قحطی نان بود که بزرگان و انبارداران وابسته به دربار گندم را احتکار کرده و به فروش نرساندند و این موجب اعتراض مردم در خیابانهاخیابان‌ها و قتل‌عام بسیاری شد، سرانجام این شورش به دستور محمدعلی میرزا ولیعهد و به دست امیر نظام گروسی خاموش شد و توانستند مشکل را تا حدودی حل کنند، اما این بار امیر نظام بر خلاف دوره پیشکاری مظفرالدین میرزا که مدتی طولانی در آذربایجان بود، دو سال بیشتر دوام نیاورد، چرا که بین ولیعهد و او اختلاف بالا گرفت و به دلیل نامساعد بودن اوضاع و کهولت سن در ذیقعدهٔ ۱۳۱۶ از پیشکاری آذربایجان استعفا کرد و از راه قفقاز و ترکستان به تهران رفت.<ref>''ادیب‌الممالک فراهانی، دیوان، به کوشش وحید دستگردی، نشر آریان، ۱۳۵۵، ص ۶۷.''</ref><ref>''سازمان اسناد ملی، ۲۹۶/ ۲۹/۱۸۳/۲.''</ref><ref>''منصور تقی‌زاده تبریزی، «خاطره‌ای از خدمات هفده ساله امیر نظام گروسی»، مجله وحید، دوره ۱۴، شماره ۱۹۰–۱۹۸، ۱۳۵۵، ص ۵۱۲–۵۱۵.''</ref>

در سال ۱۳۱۲ ق بعد از دفع آشوبهاآشوب‌ها و شورشهاشورش‌ها بنا به ضرورت امیرنظام را از حکومت کردستان و کرمانشاهان عزل و به تهران احضار کردند تا به حکومت نواحی چون خراسان یا شیراز که دچار نابسامانی شده بودند فرستاده شود، اما نتیجه‌ای حاصل نشد.<ref>''[[حسینقلی نظام‌السلطنه|حسینقلی خان، نظام‌السلطنه مافی]]، خاطرات و اسناد حسینقلی خان مافی، جلد ۱، به کوشش معصومه مافی و منصوره اتحادیه و سیروس سعدوندیان، تهران، نشر تاریخ ایران، ۱۳۶۲ ص ۲۰۸. ''</ref><ref>''وقایع‌اتفاقیه، مجموعه گزارش‌های خفیه نویسان انگلیسی در ولایات جنوبی ایران از سال(۱۳۳۲–۱۲۹۱)، به کوشش [[علی‌اکبر سعیدی سیرجانی]]، تهران، نوین، ۱۳۶۲ ص ۴۷۸ و ۴۷۹. ''</ref><ref>''مهدی علی‌خان فریدالملک همدانی، خاطرات فرید، گردآوری مسعود فرید قراگزلو، تهران، زوار، ۱۳۵۴، ص ۱۳۳. ''</ref>

در سال ۱۳۱۷ قمری مقارن استعفای امیر نظام از پیشکاری آذربایجان اوضاع ولایت کرمان بر اثر خشکسالی و نیز بی‌تدبیری [[آصف الدوله]] بسیار آشفته بود، پس دولت مرکزی حسنعلی‌خان را که در دوران کهولت به سر می‌برد به والی گریوالی‌گری کرمان و بلوچستان منصوب کرد، وی در سال ۱۳۱۷ ق وارد شهر شد و مردم در نهایت شور و شعف به استقبالش آمدند. امیرنظام در این ولایات نیز دست به اقدامات اصلاحی زد، به طوری که در کمتر از شش ماه اوضاع آشفته کرمان سر و سامان پیدا کرد.<ref>''احمدعلی خان وزیری، تاریخ کرمان «سالاریه»، به کوشش [[محمدابراهیم باستانی پاریزی]]، تهران، علمی، چ سوم، ص ۶۵۳. ''</ref><ref>''کرمانی، محمود همت، تاریخ مفصل کرمان، ص ۳۴۷. ''</ref><ref>''یحیی احمدی کرمانی، فرماندهان کرمان، تصحیح باستانی پاریزی، تهران، علم، چ چهارم، ۱۳۷۰، ص ۳۵۴. ''</ref>

در سال ۱۲۸۳ ق با تأسیس دارالشوری کبری به عضویت آن پذیرفته شد و به مدت ۵ سال در این مقام باقی ماند.<ref name=ToolAutoGenRef5/>{{سخ}}در سال ۱۲۸۹ ق به عنوان وزیر فوائد عامه در دولت [[سپهسالار]] منصوب و به عضویت شورای وزیران نیز پذیرفته شد و همچنین به درجه امیر تومانی نائل آمد. علی‌رغم بی برنامگی و بی نظمی که در آن دوران، در امور اداری وزارتخانه‌ها رایج بود حسنعلی‌خان توانست اقدامات نسبتاً مهمی در زمینه اصلاحات انجام دهد از جمله می‌توان به فعالیت‌های عمرانی و زیربنایی، همچون ایجاد شبکه راه آهنراه‌آهن و راه‌سازی اشاره کرد.

از جمله اقدامات عمرانی امیرنظام گروسی می‌توان به اقدام به خرید ماشین‌آلات ضرب سکه از اروپا و شروع ضرب سکه در تهران،<ref name="تعمیرات ضرابخانه "/> و مشارکت در ایجاد شبکه راه آهنراه‌آهن و راه‌سازی، اشاره کرد.