زبان‌های کردی: تفاوت میان نسخه‌ها
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
خط ۵۶۲:
زبان کردی دارای ۸ حرف صدادار است:
{| class="wikitable sortable" border="۱" cellspacing="۰" padding="۵"
! کردی || a || e || ê || i || î || o || u || û ||
|--
خط ۵۷۰:
و نیز دارای ۲۳ حرف بی‌صدا است:
{| class="wikitable sortable" border="۱" cellspacing="۰" padding="۵"
! کردی || b || c || ç || d || f || g || h || j || k || l || m || n || p || q || r || s || ş || t || v || w || x || y || z ||
|--
خط ۶۹۴:
==== ضمیرهای پسوندی ====
در سورانی و کلهری ضمیرهای پسوندی مانند فارسی هستند. آن‌ها در انتهای کلمه قرار گرفته و دو کلمه را به هم پیوند می‌دهند. مثلاً:
{| class="wikitable sortable"
!فارسی
!سُورانی
!کَلهری
!لَکی
|-
|
|
|
|
|-
|
|
|
|
|}
ضمیرهای پسوندی:
{| class="wikitable sortable"
!فارسی
! colspan="4" |سُورانی و کَلهری
! colspan="2" |'''اردلانی'''
|-
!
!'''قطعی'''
!پس‌آوا
!'''نامعین'''
!'''معین'''
!'''نامعین'''
!'''معین'''
|-
|am-
|em-
|m-
|ekem-
|ekêm-
|ekem-
|ekem-
|-
|at-
|et-
|t-
|eket-
|ekêt-
|eket-
|eket-
|-
|ash-
|î-
|y-
|ekî-
|ekêy-
|ekeîş-
|ekey-
|-
|man-
|man-
|man-
|ekeman-
|ekêman-
|ekeman-
|ekeman-
|-
|-
|tan-
|tan-
|tan-
|eketan-
|ekêtan-
|eketan-
|eketan-
|-
|-
|shan-
|yan-
|yan-
|ekeyan-
|ekêyan-
|ekeişyan-
|ekeyan-
|}
نمونه‌هایی برای حالت مفرد ("Kur" در کردی یعنی پسر):
{| class="wikitable sortable"
!فارسی
! colspan="3" |سُورانی و کَلهری
! colspan="2" |'''اردلانی'''
|-
!
!'''قطعی'''
!'''نامعین'''
!'''معین'''
!'''نامعین'''
!'''معین'''
|-
|
| | | |Kur'''ek'''em
|Kur'''ek'''em
|-
|
| | | |Kur'''ek'''et
|Kur'''ek'''et
|-
|
| | | |Kur'''eke'''îş
|Kur'''eke'''y
|-
|Pesar'''man'''
|Kur'''man'''
|Kur'''eke'''man
|Kur'''ekê'''man
|Kur'''eke'''man
|Kur'''eke'''man
|-
|-
|Pesar'''tan'''
|Kur'''tan'''
|Kur'''eke'''tan
|Kur'''ekê'''tan
|Kur'''eke'''tan
|Kur'''eke'''tan
|-
|-
|Pesar'''shan''' pl.
|Kur'''yan'''
|Kur'''eke'''yan
|Kur'''ekê'''yan
|Kur'''eke'''işyan
|Kur'''eke'''yan
|}
نمونه‌هایی برای حالت جمع:
{| class="wikitable sortable"
!فارسی
! colspan="3" |سُورانی و کَلهری
! colspan="2" |'''اردلانی'''
|-
!
!'''قطعی'''
!'''نامعین'''
!'''معین'''
!'''نامعین'''
!'''معین'''
|-
|Pesar'''an'''am
|Kur'''an'''em
|Kure'''kan'''em
|Kure'''kan'''êm
|Kure'''kan'''em
|Kure'''kan'''êm
|-
|Pesar'''an'''at
|Kur'''an'''et
|Kure'''kan'''et
|Kure'''kan'''êt
|Kure'''kan'''et
|Kure'''kan'''êt
|-
|Pesar'''an'''ash
|Kur'''an'''î
|Kure'''kan'''î
|Kure'''kan'''êy
|Kure'''kan'''îş
|Kure'''kan'''êy
|-
|Pesar'''an'''man
|Kur'''an'''man
|Kure'''kan'''man
|Kure'''kan'''êman
|Kure'''kan'''man
|Kure'''kan'''êman
|-
|-
|Pesar'''an'''tan
|Kur'''an'''tan
|Kure'''kan'''tan
|Kure'''kan'''êtan
|Kure'''kan'''tan
|Kure'''kan'''êtan
|-
|-
|Pesar'''an'''shan pl.
|Kur'''an'''yan
|Kure'''kan'''yan
|Kure'''kan'''êyan
|Kure'''kan'''işyan
|Kure'''kan'''êyan
|}
=== اضافه ===
در کردی هم مانند دیگر زبان‌های ایرانی «اضافه» وجود دارد.
{| class="wikitable sortable"
!آلمانی
!کورمانجی
!سُورانی
!کَلهری
!فارسی
|-
سطر ۷۹۶ ⟵ ۹۰۲:
|Mal
|hin hên
|Mal
|-
سطر ۸۰۳ ⟵ ۹۰۸:
|Malî min
|hin mi
|Male man
|}
شکل اضافه در کردی بسیار شبیه فارسی است؛ تنها در گویش کرمانجی هنگامی که اضافه مفرد باشد، بسته به اینکه اضافه مذکر باشد یا مؤنث به ترتیب پس از آن «ê» یا "a" می‌آید.
شکل‌های «اضافه» در زبان کردی:
{| class="wikitable sortable"
!
! colspan=
! colspan=
! colspan=
|-
|حالت‌ها
سطر ۸۳۰ ⟵ ۹۳۰:
|جمع
|-
|پسوند اضافه
| | -a | -ên | | | | | -î | -anî |}
در مثال‌های زیر پسوند اضافه پررنگ آورده شده‌است. در زبان کردی خواندگار به معنی شاگرد و مامُستِه به معنی آموزگار است.
{| class="wikitable sortable"
!کورمانجی
!سُورانی
!کَلهری
!معنی
|-
|xwendekar-'''ê''' mamoste
|xwendekar-'''î''' mamoste
|xwendekar-'''î''' mamoste
|shagerd-'''e''' amuzgar
|-
|xwendekar-'''
| -
| -
|shagerd-'''e''' amuzgar
|-
|xwendekar-'''ên''' mamoste
|xwendekar-'''anî''' mamoste
|
|shagerd-'''ane''' amuzgar
|-
|xwendekar-'''ên''' mamoste-yan
|xwendekar-'''anî''' mamoste-yan
|xwendekar-'''anî''' mamoste-yan
|shagerd-'''ane''' amuzgar-an
|}
همان‌طور که مشاهده شد در همهٔ گویش‌ها کلمه آموزگار بی‌جنسیت بود و تنها در گویش کرمانجی هنگامی که شاگرد مفرد بود، جنسیت آن تعیین‌کنندهٔ پسوند پس از آن بود.
مثال‌هایی دیگر:
{| class="wikitable sortable"
!کورمانجی
!سُورانی
!کَلهری
!معنی
|-
|Xwendekar-'''ê''' mamoste baş e
|Xwendekar-'''î''' mamoste baş e
|Xwendekar-'''î''' mamoste xas e
|Shagerd-'''e''' amuzgar xub ast
|-
|Ew xwendekar-'''ê''' mamoste dibîne
|Ew xwendekar-'''î''' mamoste debîne
|Ewe xwendekar-'''î''' mamoste wînûd
|U shagerd-'''e''' amuzgar (ra) binad
|-
|Bide Xwendekar-'''ê''' mamoste
|Bide Xwendekar-'''î''' mamoste
|Bide Xwendekar-'''î''' mamoste
|Bede shagerd-'''e''' amuzgar
|-
|Xwendekar-'''ê''' mamoste bide
|Xwendekar-'''î''' mamoste bide
|Xwendekar-'''î''' mamoste bide
|shagerd-'''e''' amuzgar bede
|}
=== گذشته ===
در کرمانجی بر خلاف دیگر زبان‌های هندواروپایی، شکل گذشته فعل بستگی به این دارد که [[فعل لازم]] است یا متعدی. در این نمونه با توجه به اینکه «دیدن» متعدی است و «رفتن» لازم شکل گذشتهٔ آن‌ها در گویش کرمانجی با هم تفاوت دارد.
{| class="wikitable sortable"
!کورمانجی
!سُورانی
!اردلانی
!
!کَلهری
!فارسی
|-
|''Min'' '''tu''' dîtî
|''Min'' '''to''' dîtim
| ''men'' '''tom''' dî
|''Mi'' '''ti''' dîtim
|''Mi'' '''tû'''nim dî
|''Man'' '''to''' (ra) dîdam
|}
{| class="wikitable sortable"
!کورمانجی
!سُورانی
!کَلهری
!فارسی
|-
|Ez çûm
|Min çûm
|Mi çûm
|Man raftam
|}
سطر ۸۹۹ ⟵ ۱٬۰۳۳:
نمونه‌های دیگری از اول شخص مفرد در پی می‌آید. زیر ریشه فعل‌ها خط کشیده شده‌است.
{| class="wikitable sortable"
!کورمانجی
!سُورانی
!کَلهری
!فارسی
|-
|Ez di'''k'''im
|Min de'''k'''im
|Mi me'''k'''im
|Man '''kon'''am
|
|Ez di'''xw'''m
|Min de'''xw'''m
|Mi me'''xw'''m
|Man '''xor'''am
|-
|Ez di'''gir'''im
|Min de'''gir'''im
|Mi '''gir'''im
|Man '''gu'''yam
|
|
| | | |
|Ez t'''ê'''m
|Min t'''ê'''m
|Min t'''ê'''m
|Man '''a'''yam
|-
|Ez di'''kuj'''im
|Min de'''kuj'''im
|Mi '''kuj'''im
|Man '''kush'''am
|-
|Ez di'''mir'''im
|Min de'''mir'''im
|Mi '''mir'''im
|Man '''mir'''am
|-
|Ez di'''jî'''m
|Min de'''jî'''m
|Mi '''jî'''m
|Man '''zi'''yam
|-
|Ez di'''grî'''m
|Min de'''grî'''m
|Mi '''grî'''m
|Man '''gery'''am
|}
استثنائاً از آنجا که تلفظ «de-ê-im» دشوار است، «têm» تلفظ می‌شود.
=== فرمان دادن ===
در زبان کردی مانند پارسی با پیشوند «ب» دستور داده می‌شود. در آغاز پیشوند ب می‌آید و سپس ریشه فعل:
{| class="wikitable sortable"
!'''کورمانجی'''
!'''سُورانی'''
|'''فارسی'''
|-
|Bi'''k'''e!
|
|be'''kon'''
|-
|Bi'''xw'''!
|
|be'''xor'''
|-
|Bi'''gir'''e!
|
|Be'''gu'''
|-
|Bi'''ç'''e!
|
|be'''ro'''
|-
|Bi'''zan'''e!
|
|be'''dan'''
|-
|B'''ê'''!
|B'''ê'''!
|bi'''a'''
|-
|Bi'''kuj'''e!
|Bi'''kuj'''e!
|be'''kosh'''
|-
|Bi'''mir'''e!
|Bi'''mir'''e!
|be'''mir'''
|-
|Bi'''jî'''!
|Bi'''jî'''!
|be'''zî'''
|-
|Bi'''grî'''!
|Bi'''grî'''!
|be'''gery'''
|}
=== مقایسه زمان‌ها در گویش‌های مختلف کردی ===
{| class="wikitable sortable"
!Erkewazî
!Ardalanî
!Kelhurî
!Soranî
!Kurmancî
!Hewramî
!English
|-
|me hati'''m'''
|men hat'''m'''
|mi hati'''m'''
|min hati'''m'''
|ez hati'''m'''
| -
|'''I''' came
|-
|me xwe'''m'''/xweri'''m'''
|men aexw'''m'''
|mi xwe'''m'''/dixwe'''m'''
|min exwe'''m'''/dexo'''m'''
|ez dixwi'''m'''
|'''min''' meweru
|'''I''' eat
|-
|mi nan xwardi'''m'''
|men nan'''m''' xward
|min nani'''m''' xward
|min nan xward'''m'''
|'''min''' nan xward
| -
|'''I''' ate the meal
|-
|mi nan xwe'''m'''
|men nan axw'''m'''
|min nan dexwi'''m'''
|min nanê dixwi'''m'''
|ez nanê dixwi'''m'''
| -
|'''I''' am eating the meal
|-
|me nan xwardisi'''m'''
|men nan'''m''' xward
|mi nan xwardêa'''m'''
|min nan dexward'''m'''
|'''min''' nan dixward
| -
|'''I''' was eating the meal
|-
|me hati'''m'''ow
|men hat'''m'''a
|mi hati'''m'''e
|min hatû'''m'''e
|ez hati'''m'''e
| -
|'''I''' have come
|-
|me hatü'''m'''
|men hatü'''m'''
|mi hatü'''m'''
|min hatibû'''m'''
|ez hatibû'''m'''
| -
|'''I''' had come
|}
| |||