مردم لر: تفاوت میان نسخه‌ها

'''لُر''' قومی [[مردمان ایرانی|ایرانی]] است که در [[غرب]] و جنوب باختری [[ایران]] زندگی می‌کنند.<ref name="ReferenceA">{{یادکرد وب|نویسنده =F. Towfīq |نشانی =http://www.iranicaonline.org/articles/asayer-tribes |عنوان =AŠĀYER | ناشر =[[دانشنامه ایرانیکا]] |تاریخ = ۱۵ دسامبر ۱٩٨٧|تاریخ بازدید = ۱۶ آگوست ۲۰۱۱}}</ref> [[لری|زبان لری]] خویشاوند نزدیک زبان [[فارسی]] و به همراه فارسی از دسته باختری زبان‌های ایرانی است. ویژگی‌های زبان لری نشان می‌دهد که چیرگی زبان‌های ایرانی در منطقه کنونی [[لرستان]] در دیرینه‌شناسی باستان بیشتر از سوی ناحیه [[پارس]] صورت گرفته نه از سوی ناحیه [[ماد]].<ref>Yar-Shater, Ehsan. 1982. Encyclopaedia Iranica. London: Routledge & Kegan Paul. V, p. 617a.</ref> گویش‌های زبان لری نزدیک‌ترین گویش‌های ایرانی به زبان [[فارسی]] هستند.<ref name="iranicaonline.org">[http://www.iranicaonline.org/articles/iran-vi2-documentation Iranica: IRAN vi. IRANIAN LANGUAGES AND SCRIPTS (2) Documentation]</ref> زبان لری همانند [[فارسی|زبان فارسی]] نواده‌ای از زبان [[پارسی میانه]] است و واژه‌های آن همانندی بسیاری با [[فارسی]] دارد.<ref name="Erik John Anonby pp 171-197">Erik John Anonby , Update on Luri: How many languages? Journal of the Royal Asiatic Society (Third Series) , Volume 13 , Issue 02 , Jul 2003 , pp 171-197</ref> ریشه زبانهایزبان‌های ایرانی لری ([[گویش بختیاری|بختیاری]]، [[لری خرم‌آبادی|خرم‌آبادی]]) مانند زبان فارسی به [[پارسی میانه]] (زبان ساسانیان) و از طریق پارسی میانه به پارسی باستان (زبان هخامنشیان) برمی‌گردد.<ref name=isfahan-xxi-provincial-dialects>{{یادکرد وب| نشانی =http://www.iranicaonline.org/articles/isfahan-xxi-provincial-dialects| عنوان =Isfahan xxi. PROVINCIAL DIALECTS| تاریخ بازدید =۱۴ سپتامبر ۲۰۱۴| نویسنده =| تاریخ = | ناشر = [[دانشنامه ایرانیکا]]| زبان = انگلیسی| نشانی بایگانی =http://archive.is/2sGPU| تاریخ بایگانی = ۱۱ سپتامبر ۲۰۱۴}}</ref> برخی اقوام [[لر کوچک]] در قرن دوازدهم هجری شمسی از نواحی کردنشین عراق کوچ کرده و در [[لرستان]] ساکن شدند.<ref name="Rawlinson">{{یادکرد کتاب | نام خانوادگی =راولینسون | نام =هنری لرزیک | پیوند نویسنده = | عنوان =سفرنامه راولینسون: گذر از ذهاب به خوزستان | ترجمه =سکندر امان‌اللهی بهاروند | جلد = | سال =۱۳۶۲ | ناشر =ترجم |مکان =تهران | شابک = | صفحه =۱۵۲ | پیوند = | تاریخ بازبینی =}}</ref> برخی گویش‌های [[زبان لری]] مانند [[لری خرم‌آبادی]] نیز تحت تأثیر [[زبان کردی]] قرار گرفته‌اند.<ref name="ReferenceB">{{یادکرد وب|نویسنده = |نشانی = http://www.iranicaonline.org/articles/lori-language-ii |عنوان =LORI LANGUAGE ii. Sociolinguistic Status of Lori | ناشر =Iranica |تاریخ = |تاریخ بازدید = ۱۰ ژانویه ۲۰۱۴|زبان=انگلیسی}}</ref><ref name="ReferenceC">{{یادکرد وب|نویسنده = |نشانی = http://www.iranicaonline.org/articles/lori-dialects |عنوان =LORI DIALECTS | ناشر =iranica |تاریخ = |تاریخ بازدید = ۱۰ ژانویه ۲۰۱۴|زبان=انگلیسی}}</ref> اما لرها مردمانی هستند که از نظر قومی جزئی از [[مردم کرد]] به‌شمار نمی‌آیند<ref name="مصطفی تقوی مقدم">[http://www.ir-psri.com/Show.php?Page=ViewWriter&WriterID=6&SP=Farsi مصطفی تقوی مقدم] در کتاب دیرینه‌شناسی سیاسی کهگیلویه، تهران: مؤسسه مطالعات دیرینه‌شناسی معاصر ایران، ۱۳۷۷. ص۴۰.</ref> و خویشاوندی لرها با مردمان کردتبار تنها در [[ایرانی‌ها|ایرانی]] بودنشان است.<ref name="مصطفی تقوی مقدم"/><ref>{{یادکرد وب |نام= The Origin and Appearance of The Kurds In Pre-Islamic Iran|ناشر=Iranian Studies|نشانی=http://www.jstor.org/pss/4309997|نویسنده= John Limbert|زبان= |دیرینه‌شناسی بازدید=مارس ۲۰۱۰}}</ref>

لُرها ابتدا با این نام نبودند آن هاآن‌ها ابتدا دو قبیله مستقل بودند. این دو قوم عیلامیان و کاسی هاکاسی‌ها بودند . عیلامیان اجداد لر هایلرهای بختیاری امروزی هستند و کاسی هاکاسی‌ها اجداد لر هایلرهای لرستان یا لر هایلرهای فیلی امروزی هستند. عیلامیان ساکن خوزستان و کهکیلویه و چهارمحال و بختیاری اولین امپراطوری قبل هخامنسیان یعنی امپراطوری عیلامیان را بوجود آوردند. کاسی هاکاسی‌ها که ساکن کوه هایکوه‌های زاگرس بودند به امپراطوری بابل یورش برده و آن جا فتح کردند و شش قرن (ششصد سال) بر آنان حکومت کردند. به دلیل است که لر هالرها نزدیکترین فاصله ژنتیکی را با گیلکی و مازنی هامازنی‌ها دارند.سپس غیلامیان به شمال حمله کرده و بابل را از دست کاسی هاکاسی‌ها میگیرد.(علت اسم کاسی به این دلیل است که آن هاآن‌ها ابتدا کاسپین هاکاسپین‌ها بوده به دلیل حکومت بر بابل و نزدیکی به دریای کاسپین سپس اسم آن هاآن‌ها به کاسپی هاکاسپی‌ها و بعد به کاسی هاکاسی‌ها تبدیل شد).پس از چیره شدن عیلامیان بر بابل کاسی هاکاسی‌ها به کوه هایکوه‌های زاگرس برگشته و با عیلامیان متحد می شوندمی‌شوند و اسمی برای قوم متحد شده یشدهٔ خود میگذارند این اسم لر میمی‌باشد باشد. به دلیل جمعیت کم کاسی هاکاسی‌ها به آنآن‌ها ها لر هایلرهای کوچک یا فیلی و به لر هایلرهای بختیاری به دلیل جمعیت زیاد آن هاآن‌ها لر بزرگ گفته می شودمی‌شود. دقت داشته باشید که عیلامی هاعیلامی‌ها سامی نبوده و زبان آن هاآن‌ها تک خانواده است و هیچ ربطی به سامی و اعراب ندارد .<ref name="The Cambridge Ancient History">{{cite book|last1=Edwards|first1=I.E.S.|last2=Gadd|first2=C.J.|last3=Hammond|first3=G.L.|title=The Cambridge Ancient History|year=1971|edition=2nd|publisher=Camberidge University Press|isbn=978-0-521-07791-0|page=644|url=https://books.google.com/books?id=slR7SFScEnwC&dq=elamite+lurs&source=gbs_navlinks_s}}</ref><ref name="Potts 1999 45">{{cite book|last=Potts|first=D.S|title=The Archaeology of Elam: Formation and Transformation of an Ancient Iranian State (Cambridge World Archaeology)|year=1999|edition=2nd|publisher=Camberidge University Press|isbn=978-0-521-56496-0|page=45|url=https://books.google.com/books?id=mc4cfzkRVj4C&pg=PA45&lpg=PA45&dq=proto-lurs+elamite&source=bl&ots=iyrcyZ2TDG&sig=XySVL0bvDxuybqJ9LG4RKtydcX8&hl=fa&sa=X&ved=0ahUKEwjO3aKEuNrRAhXGVRQKHSddDDQQ6AEIFzAA#v=onepage&q=proto-lurs%20elamite&f=false}}</ref> شواهد موجود اشاره به فلزکاری لرستان از هزاره چهارم پیش از میلاد دارد. مجموعه اشیای فلزی منسوب به لرستان از نیمه قرن گذشته توسط محققین و پژوهشگران مختلف بسیار مورد توجه قرار گرفته‌است. پژوهشگران، هنر مفرغ‌کاری لرستان را نتیجه کارهای ساده‌ای می‌دانند که بیان‌کننده چندین قرن انقلاب مادی ملتی کشاورز و مبارز است.<ref>Moorey, P.R.S. 1974b. Ancient Bronzes from Luristan. London, British

گویش‌های زبان لری نزدیک‌ترین گویش‌های ایرانی به زبان [[فارسی]] هستند.<ref name="iranicaonline.org"/> زبان لری همانند [[فارسی|زبان فارسی]] نواده‌ای از زبان [[پارسی میانه]] است و واژه‌های آن همانندی بسیاری با [[فارسی]] دارد.<ref name="Erik John Anonby pp 171-197"/> ریشه زبانهایزبان‌های ایرانی لری ([[گویش بختیاری|بختیاری]]، [[لری خرم‌آبادی|خرم‌آبادی]]) مانند زبان فارسی به [[پارسی میانه]] (پهلوی ساسانی) و از طریق پارسی میانه به پارسی باستان (زبان هخامنشیان) برمی‌گردد.<ref name=isfahan-xxi-provincial-dialects/> ویژگی‌های زبان لری نشان می‌دهد که چیرگی زبان‌های ایرانی در منطقه کنونی [[لرستان]] در تاریخ باستان از سوی ناحیه [[پارس]] صورت گرفته و نه از سوی ناحیه [[ماد]].<ref>Yar-Shater, Ehsan. 1982. Encyclopædia Iranica. London: Routledge & Kegan Paul. V, p. 617a</ref><ref>Houtsma, M. T. , 1987. E.J. Brill's First Encyclopaedia of Islam, 1913-1936. Published by BRILL. [http://books.google.nl/books?id=jJY3AAAAIAAJ&pg=PA821&lpg=PA821&dq=media+Iranicised&source=bl&ots=ed6E0edHZI&sig=tJIrI7dkvFPF7K0dJZiOfzoKq64&hl=nl&ei=1rOVS6nQCYeF-Qbj5PTTCg&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CAkQ6AEwAA#v=onepage&q=media%20Iranicised&f=false Lur]. p. 41. (and p. 281) ISBN 90-04-08265-4, ISBN 978-90-04-08265-6</ref> زبان‌شناسانی دیگر لری را یک [[پیوستار زبانی]] از [[گویش‌های ایرانی جنوب غربی]] بین گونه‌های [[فارسی]] و [[کردی]] دانسته‌اند.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=لری چند زبان است؟|نشانی=http://zagrus.iranblog.com/?mode=DirectLink&id=557987|تاریخ بازدید=}}</ref> سکندر امان‌اللهی دربارهٔ زبان مردم لرستان می‌گوید: «بیشتر لرهای لرستان به لهجه‌ای ایرانی که به نام لری شناخته می‌شود سخن می‌گویند با این حال نزدیک به نصف لرهای استان لرستان به لکی، لهجهٔ دیگر ایرانی سخن می‌گویند. لهجه لری به فارسی نزدیک تر است درحالی که لکی به کردی نزدیک تر می‌باشد.»<ref>{{cite web|last1=Amanolahi|first1=Sekandar|title=The Lurs of Iran|url=https://www.culturalsurvival.org/publications/cultural-survival-quarterly/lurs-iran|website=Cultural Survival|language=en}}</ref>

[[دانشنامه ایرانیکا]] جغرافیای گویش‌وران زبان لری را از جنوب [[استان همدان]] (حداقل از [[نهاوند]] به سمت جنوب)<ref name=lori-dialects>{{یادکرد وب|نویسنده = |نشانی = http://www.iranicaonline.org/articles/lori-dialects |عنوان =LORI DIALECTS | ناشر =Iranica |تاریخ = |تاریخ بازدید =۵ سپتامبر ۲۰۱۴}}</ref> تا خوزستان و استان فارس بیان می‌کند. پراکندگی گویش‌وران لر در امتداد [[رشته کوه زاگرس]] در غرب کشور [[ایران]] و به‌طور دقیق‌تر از زاگرس میانی تا سواحل [[خلیج فارس]] و در غرب تا حدود [[بین‌النهرین]] و دربردارندهٔ گویشهایگویش‌های بسیار متعدد از گویشهایگویش‌های [[شهرستان ممسنی|ممسنی]]، [[مردم بختیاری|بختیاری]]، [[بندر گناوه|گناوه]] و [[بندر دیلم|دیلم]]، [[کهگیلویه و بویراحمد]]، [[لری خرم‌آبادی]] است. در واقع لری خرم‌آبادی متداول‌ترین گویش در میان لر کوچک و [[گویش بختیاری|لری بختیاری]] متداول‌ترین گویش در میان گویشهایگویش‌های جنوبی (لر بزرگ) محسوب می‌شوند.<ref name=lori-language-ii>{{یادکرد وب|نویسنده = |نشانی = http://www.iranicaonline.org/articles/lori-language-ii |عنوان =LORI LANGUAGE ii. Sociolinguistic Status of Lori | ناشر =Iranica |تاریخ = |تاریخ بازدید = ۲ فوریه ۲۰۱۳}}</ref> بیشترین جمعیت گویش‌وران لر در استان‌های [[لرستان]]، [[چهارمحال و بختیاری]]، [[کهگیلویه و بویراحمد]] و [[خوزستان]] است اما جمعیت قابل ملاحظه‌ای از لر زبان‌ها در مناطقی از [[استان کهگیلویه و بویراحمد]] و [[استان بوشهر]]، جنوب [[استان ایلام]]، غرب [[استان فارس]] و [[استان اصفهان|اصفهان]] ساکن هستند.<ref name=lori-language-ii/> اما برخی از لر زبان‌ها در مناطقی از ایران پراکنده‌اند که علت این پراکندگی به‌طور عمده مسائل سیاسی به خصوص در زمان حکومت [[رضاشاه پهلوی]] صورت گرفته و از آن جمله می‌توان به لر زبان‌هایی که به استان‌های قزوین، قم و کرمان [[تبعید]] شده و هم‌اکنون بخشی از گویش‌وران لر به‌شمار می‌آیند، اشاره کرد.<ref name=lori-language-ii/>

[[لر بزرگ]] دارای بخش‌بندی‌های گوناگونی است ولی به‌طور کلی می‌توان [[مردم بختیاری]]، [[بویراحمد|بویراحمدی‌ها]] و [[ممسنی]]‌ها را [[لر بزرگ]] نامید. در مورد [[لر کوچک]] می‌توان اینگونه بیان کرد که شامل مردم لر ساکن منطقه‌های [[پیشکوه]] و [[پشتکوه (منطقه)|پشتکوه]] و بعبارتی (استانهایاستان‌های [[استان لرستان|لرستان]]، [[استان ایلام|ایلام]] و شمال [[خوزستان]]) می‌شود.<ref>{{یادکرد کتاب | نام خانوادگی = صفی‌نژاد | نام = جواد | عنوان = لرهای ایران | سال = ۱۳۸۱ | ناشر = آتیه | مکان = تهران | شابک = 964-7409-22-2}}</ref>

برخی زیارتگاه‌های این قوم پیشینه‌ای پیش از اسلامی دارند اما برای ترسیم سیمای دقیق مذهبی این قوم، اشاره صرف به این موضوع کافی نیست. این گونه زیارتگاه‌ها در تمام نقاط ایران یافت می‌شوند. بویراحمدی‌ها برای نامگذاری کودکان خود نام‌های اسلامی ـ ایرانی برمی‌گزینند؛ پسران را در سن معین ختنه می‌کنند؛ ازدواج و طلاق نیز در میان آنان بر اساس قوانین اسلامی انجام می‌گیرد. بویراحمدیهابویراحمدی‌ها حلال و حرام را طبق موازین شرعی رعایت می‌کنند و برای اثبات جرم یا بیگناهی، به قرآن سوگند می‌خورند.