بخارا: تفاوت میان نسخه‌ها

محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
Sasan Hero (بحث | مشارکت‌ها)
برچسب‌ها: متن دارای ویکی‌متن نامتناظر ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه
FreshmanBot (بحث | مشارکت‌ها)
جز اصلاح فاصله مجازی + اصلاح نویسه با ویرایشگر خودکار فارسی
خط ۶۸:
'''بُخارا''' {{به ازبکی|Buxoro}} {{به تاجیکی|Бухоро}} پنجمین شهر بزرگ [[ازبکستان]] و مرکز [[استان بخارا]] است. شهر بخارا در جلگهٔ واقع در مسیر پایینی [[رود زرافشان]] و کنار کانال [[شاهرود (رود)|شاهرود]] (شهر رود) واقع است. جمعیت این شهر بر اساس برآورد سال ۲۰۰۹ حدود ۲۶۳٫۴۰۰ نفر و به همراه حومه حدود ۳۸۳٫۴۰۰ نفر بوده‌است.
 
بخارا (همراه با [[سمرقند]]) یکی از دو شهر بزرگ [[تاجیک|تاجیکنشین]] و فارسی‌زبان ازبکستان<ref>شاه‌علی، نرگس، [http://www.bbc.co.uk/persian/arts/2011/05/110510_l23persian_lan_uzbakistan_gel_ns.shtml در هوای بخارا و سمرقند؛ فارسی در ازبکستان]، در: بی‌بی‌سی فارسی. بازدید: مه ۲۰۱۱.</ref> است. مردم بخارا تا امروز نیز به زبان [[فارسی]] با گویش ویژه [[آسیای مرکزی]] که امروزه به زبان [[فارسی تاجیکی]] معروف شده سخن می گویندمی‌گویند که برخی منابع میزان فارسی‌زبانان این شهر را ۹۰٪ هم یاد کرده‌اند.<ref>[http://azargoshnasp.net/recent_history/pan_turkist_philosophy/tajikanbadbakhtuzbekistan.htm. Richard Foltz, "The Tajiks of Uzbekistan", Central Asian Survey, ۱۵(۲), ۲۱۳–۲۱۶ (۱۹۹۶). برگردان فارسی نوشتار]</ref> [[ازبک‌ها]] و [[یهودیان بخارایی]] هم در بخارا زندگی می‌کنند.<ref name="autogenerated4">[http://www.iranjewish.com/worldyahood/uzbekistan.htm یهودیان ازبکستان ]</ref>
 
بخارا از کهن ‌ترین شهرهای [[فرارود]] است که خود شهر بیش از ۲۵۰۰ سال پیشینه دارد ولی پیشینه ماندن انسان‌ها در محلی که این شهر بر آن بنا شده به هزاره دوم پیش از میلاد می‌رسد. بخارا در کنار [[جادهٔ ابریشم]] قرار گرفته و کامل‌ترین نمونه یک شهر سده‌های میانه در منطقه آسیای مرکزی به‌شمار می‌رود که نمای تاریخی باستانی آن تا اندازه زیادی دست‌نخورده مانده‌است. از مهمترینمهم‌ترین بناهای تاریخی واقع در آن مزار [[امیر اسماعیل سامانی]] که از شاهکارهای معماری مسلمانان در سده دهم میلادی به‌شمار می‌رود و شمار زیادی [[مدرسه]] متعلق به سده هفدهم میلادی است. هسته تاریخی مرکزی بخارا در فهرست میراث تاریخی جهانی بشر یونسکو به ثبت رسیده‌است.<ref name="autogenerated1">[http://whc.unesco.org/en/list/602 Historic Centre of Bukhara] Unesco World Heritage Center</ref>
 
[[پنبه]] و [[آلو]] از مهم‌ترین دستاوردهای کشاورزی بخارا به‌شمار می‌آیند، چنان‌که [[آلو بخارا|آلوی بخارا]] در [[ایران]] به گونه کامل شناخته شده‌است.
خط ۸۱:
مقدسی بنابر گفته‌ای ریشهٔ نام بخارا را «کوه خوران» نوشته که گویا «ه» و «و» را برای تخفیف انداخته‌اند که «کخارا» شد. سپس «ک» را به «ب» بدل کردند تا ریشه‌اش از مردم پنهان ماند.
 
بر سکه‌های مسین بخارا این نام به گونه «پوخار» آمده‌است. «رویداد نامهٔ مسیحی سغدی» عنوان پارسی «خواتو» را درمورددر مورد بخارا به کار برده که به معنای خدا و بزرگ است و حالت جمع آن در متون بودایی به گونه «گودائوته» (= قوقائوته) آمده‌است. عنوان فرمانروایان بخارا، بخار خدات ([[سغدی]]: بوکارکودات) بود، که بخار خدات را متأثر از زبان [[عربی]]، و اصل آن را بخار خدا دانسته‌است). عنوان سغدی «گَوْ» (= قو) از کهن‌ترین عنوانهایعنوان‌های [[آسیای مرکزی]] است که پیش از سدهٔ چهارم بر سکه‌های ساخته شده در بخارا دیده شده‌است. بر سکه‌های مسین بخارا نخست واژهٔ «پوخار» و در سمت چپ آن عنوان «گَو» نوشته شده‌است واژهٔ پوخار را می‌توان برآمده از واژهٔ سغدی «فوخار» به معنای نیکبخت دانست. گرشویچ و هنینگ آن را گونه‌ای از واژهٔ «فرخ» در [[پارسی میانه]] دانسته‌اند. در متن‌های سغدی مسیحی «فوخار» به معنای فرخ صورت دیگری از واژهٔ یاد شده در پارسی میانه‌است.
 
== تاریخچه ==
خط ۹۹:
=== از امیران سامانی تا امیران منغیت ===
[[پرونده:Prokudin-Gorskii-19.jpg|بندانگشتی|چپ|200px|[[امیر عالم خان]] آخرین امیر بخارا]]
بخارا از بزرگ‌ترین شهرهای [[فرارود]] و یکی از کانون‌های دانش و ادب ایران پس از اسلام است. از ۸۹۲ م. تا ۹۹۹ م. پایتخت [[سامانیان]] بود. در ۱۰۲۷ [[سلجوقیان]] آن را تصرف نمودند. در ۱۲۱۹ توسط [[چنگیز]] فتح و ویران شد و در ۱۳۸۳ در تصرف [[تیمور لنگ]] درآمد. بعد در ۱۵۰۵ در تصرف ازبکان که از نوادگان تیمور بودند ([[شیبانیان]]) و به عنوان پایتخت [[خانات بخارا]] درآمد، [[نادرشاه افشار]] در ۱۷۴۰ میلادی این منطقه را به تصرف خود درآورد ولی با مرگ او حکومت دوباره به ازبکان شیبانی رسید و در نیمه‌های سده نوزدهم میلادی روس‌ها با غلبه بر خان بخارا آن را پیوست امپراتوری خود کردند. پس از آن اگرچه خان بخارا حاکم تشریفاتی این شهر بود ولی در حقیقت جزیی از خاک [[روسیه]] به‌شمار می رفتمی‌رفت.
 
نخستین روزنامهٔ فارسی آسیای میانه با نام [[بخارای شریف]] در سال ۱۲۹۰ خورشیدی در بخارا منتشر شد. دیگر روزنامه‌های نخستین بخارا که به فارسی تاجیکی بود، سمرقند، آیینه، صدای فرغانه و صدای ترکستان بودند. همچنین در ابتدای سده بیستم، در قلمرو بخارا به دنبال تلاشهایتلاش‌های معارف پروران، نهضت تجدد گرایان ظهور کرد که با نامهاینام‌های بخاراییان جوان و جدیدها مشهور شد.<ref>[http://www.iranseda.ir/old/showfullitem/?r=118418 تاریخ تحولات فرهنگی بخارا از دیدگاه محمد جان شکوری]</ref>
 
=== حکومت شوراها ===
خط ۱۰۹:
 
=== پس از شوروی ===
دولت ازبکستان با سیاست [[فارسی‌ستیزی]] خود همچنان محدودیت‌های آموزشی و رسانه‌ای سختی بر ضد زبان فارسی پیاده کرده‌است.
 
== جغرافیا ==
خط ۱۷۶:
[[پرونده:شماره یکم بخارای شریف.jpg|بندانگشتی|150px|صفحهٔ اول نخستین شمارهٔ [[بخارای شریف]]]]
<center>
امروز به هر حالی، بغداد بخاراست / کجا میر خراسان است، پیروزی آنجاست.
</center>
 
خط ۱۸۲:
 
<center>
ز دی بگذر سبک برپر که نی جان بهاری تو / '''بخارای''' جهان جان که معدنگاه علم آن است.
</center>